1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

1-o’yin nomi: Zukko o’quvchi.

O’yin sharti: Berilgan shakillarni buyumlarga aylantirish.
Maqsad: O’quvchilarni kuzatish malakasi va fazoviy tasavvurini oshirish, shakil va buyumlarni tahlil qilish va haqiqiysi bilan qiyoslashga o’rgatish.
Jihozlar: Har hil shakillar tasvirlangan kartochkalar.

12-MAVZU.
CHizmalarni bajarishda o’quvchilar qo’yadigan tipik xatolar.
A gar o ‘qituvchi chizm achilik bo‘yicha birinchi darsdan boshlab o‘quvchilarda fanga bo'lgan qiziqish va uni puxta o‘rganishga intilish hissini uyg‘ota olmasa, o ‘quvchilarda chizmachilikdan puxta bilim, m alaka va ko‘nikmalarni keyinchalik shakllantirishi ancha qiyin kechadi. Chunki har bir chizm achilik darsida bayon qilinadigan yangi m a’iumot (axborot)lar, atamalar, qoida hamda standart talablari oqimini o‘z vaqtida o ‘zlashtirib borish o ‘quvchilar uchun ma’lum darajada qiyinchilik tug‘diradi. Agar o ‘quvchilar bu m a’Iumotlami ongli ravishda tushunib o ‘zlashtirib borsalar keyinchalik chizmachilik kursini o‘zashtirishda ular sezilarli qiyinchiliklarga uchramaydilar. O’quvchilar grafik savodxonliklarining shakllanishida ulaming yosh xususiyatlari va qiziqishlarini hisobga olib tayyorlangan o‘quv-metodik komplekslar, ayniqsa darslik va o'quv qoilanm alarning o‘mi juda katta. Keyingi yillardagi um um ta’lim maktablari, shuningdek kasb-hunar kollejlari hamda oliy o ‘quv yurtlari uchun ham nashr qilinayotgan darsliklar va o ‘quv qollamalarida ham mualliflaming e’tiborsizliklari sababli xatoliklar uchram oqda. Bu esa o‘z navbatida chizmachilik fani o ‘qituvchilarining o ‘quvchilarga noto‘g‘ri m a’lumotlar berishlariga sababchi boMmoqda. Shulam ing oldini olish maqsadida dastiab darsliklarda yo‘l qo‘yilayotgan asosiy xatoliklarga qisqacha to‘xtalib o ‘tamiz:
• Hozirgacha nashr qilinayotgan darslik va qo‘llanmalarning ko'pchiligida kesim va qirqimlari yangi qoidalar bo‘yicha belgilash tartibiga amal qilinmayapti.
• Kesim ham da qirqimlari yoyib yoki burab tasvirlashda yangi qoidalar bo‘yicha qabul qilingan 'O va^-> belgilar ko‘pchilik hollarda qo'llanilmayapti;
• Kesimda, qirqim da va ko‘rinishlarda materiallarning shartli belgilaridan ko‘p hollarda yangi qabul qilinganlari bilan bir qatorda eski shartli belgilar ham qollanilmoqda. O‘quvchilarning materialni o'zlashtirishlarida bu kokpincha chalkashliklarga olib keladi. Chizmachilik o'qituvchisi birinchi darsdan boshlab o'quvchilarda grafik madaniyat elementlarini to 'g ‘ri shakllantirishga katta ahamiyat berishi kerak. Grafik madaniyat deganda kishilam ing fan, texnika, dizayn kabi yo'nalishlam ing turlj sohalarida grafik bilim va ma’lumotlardan o ‘rinli foydalana olishi hamda ularni to‘g‘ri tushuna olishi nazarda tutiladi. Chizmachilik darslarida o‘quvchilar chizmachilik asboblari bilan ishlash ko‘nikmalarini egallaydilar; turli xil qalinlikdagi va har xil vazifani bajaradigan chizma chiziqlarini chizadilar; parallel va perpendikulär to‘g ‘ri chiziqlar o‘tkazish, kesma va aylanani teng qism larga bo'lishni; yassi shakilar konturi chizmalarini bajarishni; shartli grafik belgilar yordamida sodda kinematik va elektrik sxemalarni o ‘qish va bajarishni o'rganadilar. Bu va shunga o'xshash bilim va ko‘nikmalar grafik m adaniyatning tarkibiy qismlari hisoblanadi. Har bir zamonaviy kishi grafik m adaniyat asoslarini egallagan boMishi talab qilinadi. Dastlabki darslardan o‘qituvchi asosiy chizm achilik asboblarini o'quvchilarga ko‘rsatib, ulaming nomlari va ishlatilish sohalarini tushuntirishi, hamda, ularda ishlash usullarini ko‘rsatib berishi zarur b o iad i. 0 ‘quvchilaming chizm a bajarish va uni taxt qilish bo‘yicha standart talablarini yaxshi bilmasligi, ularda fazoviy tasavvum ing yetarli darajada rivojlanmaganligi, chizmachilik kursining asosiy m avzularini yaxshi o kzlashtirilmaganligi natijasida chizmani taxt qilishda quyidagi xarakterli tipik xatolar ko‘p uchraydi: 1. Bir xil chiziq turlari chizmada turlicha qalinlikda bajariladi, shtrix va shtrixpuktir chiziqlarda shtrixlar orasidagi masofaga hamda shtrixlar kattaligiga rioya qilinmaydi. 2. Chizma shriftlarini bajarishda standart talablariga umuman amal qilinmaydi. 3. Aylanalami chizishda oldindan o ‘q va m arkaz chiziqlari o ‘tkazil-maydi. 4. Chizma qog‘ozi varag‘ida tasvir kom ponovkasi nomunofiq joylashtiriladi. 5. Chizma masshtabi o'zgartirilib bajarilganda, haqiqiy oicham sonlari o‘miga chizmada kichraytirilgaii yoki kattalashtirilgan o‘lcham sonlari yoziladi. 6. Tutashuvchi yoylar oldindan ulaming tutashish markazlari va nuqtalarini aniqlamasdan o'tkaziladi. 7. Detal shaklini aniqlash uchun bitta yoki ikkita tasvir yetarli bo'lgan hollarda ortiqcha ko‘rinishlar chiziladi. 8. Proyeksion bog‘lanish buziladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 9. Izometrik (dimetrik,...) proeksiyada ellips o'qlari noto‘g ‘ri chiziladi. 10. Qirqim bajarishda detaining qirqimga tushgan qism ini shtrixlamasdan, kesuvchi tekislik orasidagi qismlari ham qo‘shib shtrixlanadi. 11. Ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmi ko‘rinuvchi kontur chizig‘i bilan ajratiladi. 12. Y axlit val, spitsa (kegay), mustahkamlik qovurg'alarini bo‘ylama qirqim da shtrixlab tasvirlaydilar. 13. Teshikdagi rezba noto‘g ‘ri tasvirlanadi va belgilanadi. 14. Ajraiuvchan va ajraJmaydigan birikmalar to‘g ‘risida noaniq tasavvurga ega boMadilar. 15. Y ig‘ish chizmasini detallarga ajratib chizish bo'yicha tushunchalar shakllanm agan. Qo’shim cha adabiyotlardan mustaqil foydalana olish ko‘nikmalari egallanm agan. Ushbu ro‘yxatni yana bir qancha bandlar bilan toldirish mumkin. Lekin chizm achilik o ‘qituvchisi uchun eng muhimi, birinchi navbatda yuqorida ko‘rsatilgan tipik xatolami oldini olish hisoblanadi. O‘zlashtirm ovchi o‘quvchilar bilan ishlashda avvai uning sababini aniqlab, keyin qo‘shimcha m ashg'ulotlar yoki maslahatlar uyushtirish zarur boladi. Qo'shimcha mashg‘ulotlar odatda individual xarakterda bo‘lib, ular bevosita o‘quvchi o'zlashtirishga qiynalayotgan mavzulariga bag'ishlanadi. o‘quvchilar tomonidan chizmani taxt qilishda yokl qo‘yiladigan tipik xatolam i o ‘qituvchi chizma standartlari bo‘yicha maleriallami m ustahkam lash yo’li bilan bartaraf qilishi mumkin. Quyida o ‘quvchilar ko‘proq chizm alarda qirqim va kesimlami, shuningdek rezbalarni tasvirlashda yo‘l qo‘yadigan tipik xatolariga batafsi! tokxtalamiz ya shular bo‘yicha ayrim m etodik tavsiyalami keltiramiz.