1 Multikulturalizm fənninin məqsəd və vəzifələri. Və 7

49.Azərbaycan xalqının dini tolerantlıq sahəsində tarixi ənənələri.
Azərbaycan müxtəlif sivilizasiyaların və mədəniyyətlərin qovuşduğu məkan olaraq, əsrlər boyu milli-mədəni rəngarənglik mühitinin formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əmin-amanlıq, qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınmışdır. Azərbaycanın ərazisində üç mühüm dinlərdən zərdüştlüyə (barış və sülh dini), Şimal bölgələrdə xristianlığa (Qafqaz Albaniyada) və VII ə. Bəri islama ibadət olunur. Multikulturalizm və tolerantlıq tarixən azərbaycanlıların həyat tərzi olub. Bu gün isə milli kimliyindən, dilindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycan dövlətinin hər bir vətəndaşının gündəlik həyat tərzinə çevrilib.Azərbaycan xalqının zəngin multikultural keçmişi təkcə xalqımızın bugünkü tolerant yaşam tərzi ilə deyil, həm də yaratmış olduğu ədəbi-bədii, elmi-fəlsəfi, siyasi-hüquqi qaynaqlarda, sənədlərdə yaşayır. Multikulturalizm ingilis dilindən tərcümədə “çoxlu mədəniyyətlər” deməkdir. Multikulturalizm ayrıca götürülmüş ölkədə və bütövlükdə dünyada müxtəlif millətlərə və dinlərə məxsus insanların mədəni müxtəlifliklərinin qorunması, inkişafı və harmonizasiyasına, azsaylı xalqların dövlətlərinin milli mədəniyyətinə inteqrasiyasına yönəldilmişdir.Multikulturalizm modeli dedikdə, bir dövlətin sərhədləri daxilində müxtəlif etnomədəni tərəflərin dinc yanaşı yaşaması və öz mədəni xüsusiyyətlərini, həyat tərzini rəsmən ifadə etmək və qoruyub saxlamaq hüququna malik olması nəzərdə tutulur. Multikulturalizm mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqunun zəruri alətidir. Multikultural və tolerant dəyərlər ümumbəşəri xarakter daşıyır. Tolerantlıq müxtəlif mədəniyyətlərdə çoxşaxəli və birmənalı anlayış deyil. Tolerantlıq latınca “tolerare” kökündən törəyib “dözmək, səbir etmək, tab gətirmək, göz yummaq, icazə vermək, fikir verməmək, yaxşı qarşılamaq” mənalarını verir. Tolerantlıq türk dilində “xoşgörü”, ərəb dilində “musamihə” terminləri ilə paralellik təşkil edir. Tolerantlığın başqalarının inanc və düşüncələrinə hörmət etmək mənaları mövcuddur.Müasir dövrdə tolerantlıq problemi ilə məşğul olan tədqiqatçılar tərəfindən tolerantlığa bir neçə məna verilir. Alimlərin bir qismi tolerantlığı “ideal və həyatın vacib prinsipi” kimi qəbul edir, sivilizasiya mövcudluğuna bir şans kimi qiymətləndirir. Tədqiqatçıların o biri qismi isə tolerantlığı bəşəriyyətdə hökm sürən parçalanma və laqeydliyi gizlədən simvolik bir pərdə kimi göstərir. Tolerantlıq problemini araşdıran tədqiqatçı Uoltser ictimai şüurda tolerantlıq ideyasınının yaranmasını və inkişafını bir neçə mərhələyə bölür: I mərhələ - XVI-XVII əsrlər dini tolerantlıq (katolik və protestantların arasında müharibə İspaniyada Kordof) krallığı sülhün qorunması naminə- fərqliliklərə - təmkinli və dözümlü olmaq; II mərhələ - passiv etap, digərlərə və fərqliliklərə laqeydlik; III mərhələ - mənəvi stoisizm, yəni digərlərin, fərqlilərin də hüquqları var, qəbul edilməz də olsa onu qəbul etmək. IV mərhələ- münasibətlərdə açıqlıq, hörmətlə yanaşma, bir-birini öyrənmək və maraq göstərmək; V və sonuncu mərhələ - fərqliliyi mədəniyyətlərarası qəbul etmək, müxtəlifliliyə heyran olmaq və tolerantlığın bir individlə ölçülməməyi. Dözümlülük ideyası heç də yeni deyildir, qeyd etmək lazımdır ki, tolerantlığa fəlsəfi yanaşmanın antik dövrə aparan dərin kökləri vardır. İnsan təbiətinin və mədəni-tarixi fərqlərinin dialektik vəhdəti iki fərqli anlayışla izah olunurdu: “özümünkü” və “digərı”. Məsələn, Solonun və Anaxarsisin əfsanəsində ellinlərin və barbarların bir-birinə çox fərqli olmaqlarına baxmayaraq, dostluq anlayışına etnosdan üstün tutub böyük dəyər verməkləri nəzərə çarpır. Ksenofontun ideal cəmiyyət modelinin quruluşu üçün nümunə kimi ilkin Fars Çarlığı götürülür.Sokrat və Platonun da fikirlərində dözümlülük intellektual asketizmlə bağlıdır və insanların mənəvi və sosial birləşməsi kimi izah olunur.Tertulianın nəzəriyyəsində dözümlülük – ilahi bir varlıq kimi təqdim olunur. Kassiodorun fikrincə “dözümlülük – müdriklərə xas olan xüsusiyyətdir” Bundan başqa insanın universal təbiətinin milli fərqlərindən üstün olması qədim yunan fəlsəfəsində “kosmopolitizm” kiniklərin məktəbində, Roma stoisizmi və digər məktəblərdə müşahidə etmək olur. Orta əsrlərin xristian fəlsəfəsində tolerantlıq şovinizm və fanatizmə qarşı olan bir anlayış kimi izah olunur. Bu zaman dözümlülük yalnız din və vicdan ilə bağlı olmuşdur. 1648-ci ildə imzalanmış Vestfal sülhü dini dözümlülüklə bağlı ilk sənəddir. Qərb fəlsəfəsində Con Lokkun “Din dözümlülüyü” əsəri tolerantlıq anlayışının klassik liberal izahı oldu. Yeni dövrdə Kantın “Əbədi sülhə doğru” əsərində dözümlülük - əxlaqi qəti imperativ kimi izah olunur və sülhdə mövcud olmaq üçün cəmiyyətdə münasibətlər qarşılıqlı hörmət üzərində qurulmalıdır, tolerantlıq subyektin ümumbəşəri əxlaqi dəyəri kimi qeyd edilib. Rerixin – tolerant münasibət- yüksək tərbiyənin nəticəsidir. Solovyov “Xeyirxahlığın bəraəti” əsərində dözümlülüyü- təmkinliklə eyniləşdirir və digərlərin də azad olmağını qəbul edir. Baxtinin dözümlülük dialektikası “Mən – Özüm”, “Mən və digəri”, “Digərləri mənim üçün” kimi anlayışlarla izah olunur və dözümlülük dialoq üstündə qurulmalıdır. Lev Tolstoyun “Vətənpərvərlik və sülh” əsərində dözümlülük insanın həyata məhəbbətindən yaranır. Nitşeyə görə tolerantlıq – təmkinlik özünə qalib gəlmək və intellektual azadlığın axtarışı kimi fikirləri irəli sürülür. Nizaminin “İqbalnamə” və “Yeddi gözəl”, Cəlil Məmmədquluzadənin “Kamança”, Seyid Yəhya Bakuvinin Xəlvətiyyə təriqətinin banilərindən biri kimi əsərlərində tolerantlığa və multikultural cəmiyyətin qurulmasına xüsusi yer ayırmışdır.