1. Oltinning fizik-kimyoviy xossalari va qo‘llanilishi Oltinning minerallari va rudalari

 
Oltin zarrali shlyuzlarda ajratib olish. 
Shlyuzlar - juda qadimdan O‘rta Osiyo xalqlarida ishlatilib kelingan. Ular nov 
yoki tarnov deb atalib suv tegirmonlariga qiya tekislikda suv quyish, oltin yuvish uchun 
ishlatilgan. Uzunligi 2-3 m dan 5-6 m gacha yetgan. Tarnovlar asosan yeg‘och 
taxtalardan yoki yog‘ochni o‘yib ariqcha yasash yo‘li bilan tayyorlangan. Bu tarnovlar 
ichiga teri kabi materiallar jun tomoni bilan yotqizilib oltin kumlari oqizilganda, shu 
junlar oralig‘ida oltin zarralari tutilib qolgan. 
Shu yo‘sinda oltinni tarnovdarda yuvish O‘zbekistonda eramizdan 2000 yillari 
avvalidan boshlangan deb taxmin qilish mumkin. Tarnov – shlyuzlarda oltin zarralarni 
boyitishni quidagi xususiyatlari bor:
1. Zarralar o‘z zichligiga turli tezlikda cho‘kib, harakatga keladi. 
2. Materiallar uz zichligi va o‘lchamiga ko‘ra tarqoqlanadi, saralanadi. 
3. Turli o‘lcham zichligidagi materiallar tarnov tubida turlicha ishqalanish 
koeffitsiyentida harakat qiladi. 
4. Suv oqimi va bosimi zarralarni turli tezlikda siljitadi. 
Tarnovda boyitishga ta’sir etuvchi asosiy faktor-omil, turli qatlam oqimi turli 
tezlikdaligidir. 
Suvning laminar oqimidan farqli, turbulent oqimida zarralar o‘zaro aralashib, tez 
saralanib, harakati tezlashadi. 
Ayni shu oqimda oltin qumlari yuvilishi tezlashadi va oltin boyitma hosil bo‘ladi. 
Tarnov tagligiga shoyi, chit baxmal, baxmal va boshqa matolar yotqizilishi mumkin. 
Ayni shu matolar oralig‘ida oltin zarralari to‘planib ajraladi. Tarnovlar sof oltin 
zarralarini ushlab-boyitma olish miqdori, ya’ni mahsuldorligi 20 t/m2 bo‘ladi. Agar ruda 
sulfidli va oltin mayda zarrali bo‘lsa, mahsuldorlik 10 t/m2 sutka yoki 2 t/m2 bo‘lishi 
mumkin. 
Tarnov-shlyuzlar tagiga qoplam uchun turli materiallar to‘shalishini aytgan edik. 

---

1. Koplama materiallar: oddiy paxta-surupi yoki yo‘l-yo‘lli chit baxmal shaklida 
bo‘lishi mumkin. 
2. Rezina materialli - izli sukno, jun matolar, brezent, parus matolari (parusina) 
matolar to‘shalganda mahsuldorlik quyidagichadir; kg/m2 hisobida:
Parusina………..…..….0,4-0,6 
Korderey………………..1,5-1,8 
Velvet-chitbaxmal………0,8-1,2
Oddiy surp……………..2-2,5 
Izli rezina…………….1,6-2,0
Voylok…………………..2,5-3,0 
Tarnov uzunligiga ham boyitma miqdoriga ta’sir etadi. U qancha uzun bo‘lsa 
boyitma miqdori shuncha ko‘proq bo‘ladi. 
Oltin saralash fabrikalarida OSF-da L - 3(4 m. Tarnovni bo‘shatish-yuvish 
chastotasi oltin va sulfid miqdoriga bog‘liqdir. Bo‘tana suyuqligi S : T ( 2.5(10 oraliqda 
ishlatiladi. O‘ta quyuq bo‘tanadagi oltin zarralari, tarnov tubiga ilinmay oqib ketishi 
mumkin. Agar bo‘tana o‘ta suyuq bo‘lsa, boyitmada loyqa ko‘payib sifat buziladi. Loyli 
ruda va materiallar suyuq bo‘tana bo‘lishini talab qiladi. 
Tarnov – shlyuzlar burchagi 12-17 % uzunligiga nisbatan olinadi. Tarnovlarda sof 
toza oltin zarralari bilan bir qatorda, usti oksid pardali (“Kuylakli”) yoki “pardali” oltin 
zarralari ham tutib qolinadi. 
Loyihalarning ko‘rinishiga karab, tarnov – shlyuzlar quidagicha bo‘ladilar:
Qoplamasi ko‘zg‘atib olinadigan. 
Qoplamasi ko‘zg‘almas 
Ag‘darmali tarnovlar – bir, ikki, uch va ko‘p dekali tarnovlar. 
Lentali tarnov – shlyuzlar. 
Cho‘ktirish mashinalaridan shlyuzlarning afzalligi – ular kam xarajatli va loyihasi 
soddaligidadir. 
Kamchiligi – bu tarnov – shlyuzlarning kam mahsuldorligidadir. Ayrim holda 
tarnov – shlyuz dastgohlar, chuktirish mashinalari chiqindilarini boyitishda ishlatiladi.