1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

13.16. Ultratovush usuli 
 
Chastotasi (16÷18) kgs.dan yuqori bo‘lgan mexanikaviy elastik tebranishlar 
mavjudligida bajariladigan texnologik jarayonlarni har xil energiyalar (ximiyaviy, 
elektr, mexanikaviy) yordamida bajariladigan ishlarga ultratovush, vositasida 
ishlash deb ataladi. Bir xil jarayonlarda ultratovush ishlash zonasiga zaruriy 
energiyani uzatish uchun ishlatiladi: Masalan, qattiq materiallarni o‘lchamli 
ultratovush usulida ishlanadi. Qolgan jarayonlarda ishlashni jadallashtirishga 
xizmat qiladi. Masalan, materiallarni ximiyaviy yoki elektroximiyaviy cho‘kib 
o‘tirishini jadallashtiradi. 
Umuman olganda, bu usul ba’zi metal va qotishmalarni (kobalt, nikel, 
ularning qotishmalari) magnit maydoni ostida qisqarishiga va magnit maydoni olib 
tashlangach o‘z holiga qaytishiga asoslangan. 
Ultratovush vositasida ishlash usullari juda ko‘p bo‘lishiga qaramasdan, 
sanoatda bir qator turlari ishlatiladi: yuzalarni tozalashni jadallashtirish: qattiq va 
mo‘rt materiallarni o‘lchamli ishlash; unchalik qalin bo‘lmagan metal va 
metalmaslarni payvandlash; emulsiyalarni tayyorlash. 
O‘lchamli ultratovush usulida ishlashning xususiyatlari: 
1. Ultratovush usuli bilan mo‘rt materiallarni ishlash mumkin; oyna, 
kremniy, germaniy, kvarts, rubin, qattiq qotishmalar. 
2. Usulni metallar ham uchun va elektr toki o‘tkazmaydigan materiallar 
uchun ham qo‘llash mumkin. 
3. Ishlangan yuza sifati ancha yuqori R
z
=0,8 mkm ga yetadi. Ishlash aniqligi 
yuqori 0,01-0,02 mm. 
4. Asbobni loyihalash va yasash murakkab; akustik hisoblar bilan 
bog‘langan. 
5. Ishlash zonasida mahalliy qizish yo‘q. Demak, ishlangan yuzada nuqson 
qatlam bo‘lmaydi. 

---

(
5
.
3
)
324 
13.17. Ultratovush usulida o‘lchamli ishlash 
 
Ultratovush o‘lchamli ishlash 13.15-rasmda ko‘rsatilgan. Bu qattiq va mo‘rt 
materiallarni 
ultratovush 
chastotasida 
tebranayotgan 
asbob 
yordamida, 
ishlanayotgan yuzaga urilishi natijasida o‘lchamli ishlash bo‘ladi. Mayda abraziv 
zarrachalar poroshogi suspenziya (2) tarzida asbob (4) va zagotovka (3) orasidagi 
tirqishga nasos yordamida to‘xtovsiz uzatilib turiladi. 
Bunda abraziv zarrachalar 2 (suspenziyadagi) ultratovush chastotasida 
tebranayotgan asbob 4 dan energiya olib, zagotovka 3 yuzasiga katta kuch bilan 
borib uriladi va zagotovka yuzasidan zarrachalarni urib chiqaradi. Asbob 
zarrachani uradi, zarracha tezlik bilan borib zagotovkaga kuchli uriladi. Suspenziya 
vanna 1 da yig‘ilib uzatiladi. Ultratovush asbobga tebranish uzatgichi 5 orqali 
o‘tkaziladi. Magnitostriksion tebratgich 7 magnit maydoni g‘altagi 8 dan tebranadi.