1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

13.15-rasm. Ultratovush ishlash sxemasi. 1- vanna; 2- abrazivli suspenziya 
3- zagotovka; 4- asbob; 5- to‘lqin-tebranish uzatgich; 6- kojux; 
7- magnitostriksion tebratgich; 8- chulg‘am. 
 
Yuqori mehnat unumiga erishish uchun, asbobni katta chastotada tebranishi 
bilan ta’minlanadi: Masalan, asbob sekundiga (16000-40000) martagacha 
tebranadi. Bunga qo‘shimcha zarrachalarning juda ko‘pligi: 1 sm
3
hajmda (20000- 
100000) dona. Mana shuncha zarracha bir vaqtning o‘zida asbobdan energiya olib, 
sekundiga 40000 marta zagotovkaga kelib uriladi va undan qirindi o‘yib chiqaradi. 

---

(
5
.
3
)
325 
Zarrachalar qattiq material va qotishmalardan yasaladi. Masalan, bir 
karbidli, qattiq qotishmaga suyuqlik sifatida ko‘pincha suvli aralashma 
qo‘llaniladi. Asbob shakli va o‘lchamlariga qarab, zagotovkada shunga muvofiq 
keladigan shakldagi chuqurlik hosil bo‘ladi. 13.16-rasmda ultratovush usulida 
o‘lchamli ishlashni kinematik sxemalari berilgan. 
13.16-rasm. Ultratovush usulida o‘lchamli ishlash kinematik sxemalari. 
a, b- frezerlash; c- jilvirlash; d- yo‘nish; e- ajratish; f- rezba ochish. 
1- magnitostriksion o‘zgartirgich; 2- konsentrator asbob; 3- ishlanayotgan mahsulot. 
 
13.18. Ultratovush vositasida tozalash 
 
Tozalanadigan mahsulot mahsus vannadagi erituvchiga (ba’zan suvga) 
cho‘ktiriladi. Tozalanishi lozim bo‘lgan yuzalarga ma’lum chastotali tebranish 
beriladi. Ultratovush tozalashni prinsipial sxemasi 13.17-rasmda ko‘rsatilgan. 
Bu usul bilan qiyin, ko‘pincha tig‘li asbob bilan yetib bo‘lmaydigan yuzalar 
tozalanadi. Masalan, kichik diametrli teshiklar, tor tirqishlar, murakkab yuzalar 

---

(
5
.
3
)
326 
(shtamplar), murakkab shakldagi mayda detallar, optik detallar va kanalchalar. 
Bular yuqori darajadagi tozalikni talab qiladigan detallardir. Tez tozalanadi. 
Ko‘pchilik holatlarda tozalash jarayoni 10-15 sek. dan bir necha minutga boradi.