1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
9.5. Qiytimlarni hisoblash 
 
9.5.1. Dastlabki zagotovka o‘lchamlarini va ishlash o‘tishlari 
bo‘yicha zagotovka o‘lchamlarini hisoblash 
 
Mexanik ishlov berish usuli bilan zagotovka ustidan qiytimlarni olib tashlab, 
uni shakl va o‘lchamlarini belgilangan quyim darajasida detal shakl va 
o‘lchamlariga olib kelinadi. Qirindi olib tashlash bir operatsiya, bir o‘tishda, yoki 
bir necha operatsiya va o‘tishlarda amalga oshirilishi mumkin. 
Qirqib olib tashlanayotgan metal qatlami 
qiytim
deb ataladi. 
Ishlash qiytimini asossiz kattalashtirish zagotovka yuzasi ustidagi yeyilishga 
chidamli qatlamini olib tashlashga olib keladi. Ikkinchi tomondan qiytimni 
kattalashishi qo‘shimcha texnologik o‘tishni talab qiladi. Bu esa, o‘z navbatida 
ishlash jarayoni mehnat hajmini oshiradi, metal sarfini ko‘paytiradi, elektr 
energiyasi sarfini oshiradi, ishchi asboblarini sarfini oshiradi va natijada detal 
tannarxini ko‘taradi. 
Qiytim qiymatini kamaytirish metalni iqtisod qiladi va mexanik jarayonining 
mehnat hajmini pasaytiradi. 

---

187 
Lekin, qiytim qatlami yetarli bo‘lmasa, metal ustki qatlamidagi nuqsonli 
qatlamni olib tashlashni ta’minlanmaydi va talab qilingan aniqlik va yuza tozaligi 
olinmaydi. Ba’zi hollarda keskich asbobini juda og‘ir sharoitda ishlashga olib 
keladi: qattiq kuyundi yoki po‘stlog‘i zonasida ishlash. Qiytim yetarli bo‘lmasa, 
detal yaroqsiz bo‘lib qolish ehtimoli ortadi. 
Ishlash uchun qo‘yilgan qiytim va zagotovka o‘lchamlariga qo‘yilgan 
texnologik qo‘yimlarni optimal qiymatini har bir o‘tish uchun asosiy masalalaridan 
biri hisoblanadi va buni to‘g‘ri xal etilishi jiddiy muhim texnika - iqtisodiy 
ahamiyatga ega. 
Ishlashga qo‘yilgan qiytim ikki xilga bo‘linadi: