1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

tekislikka o‘rnatish.
(9.1-rasm g, h). Aylanma harakat turidagi va markaziy 
teshigi bo‘lgan detallar zagotovkalari uchun qo‘llaniladi: vtulkalar, gilzalar, 
stakanlar, disklar, halqalar. Aylanma harakatli zagotovkalarni ichki yuza bo‘yicha 
itaruvchi kuch bilan o‘rnatiladi. (9.1-rasm, g); sxemasi ПВ
4
⊥
П
1
. Agar zagotovka 
opravkaga kiydirilsa (yoki palesga), o‘qi bo‘yicha kuch bilan mahkamlab (9.1-
rasm, h), sxemasi П
3
⊥
ПВ
2
quyidagi ifoda bilan ifodalanadi. 
4. Parallel o‘qli ikkita silindrik teshikka va ularga tik bo‘lgan tekislikka 
o‘rnatish.
Stanina, korpus, rama, plita, opora, podshipniklar, kronshteynlar, 
shatunlar kabi detallar zagotovkalarini ishlash uchun qo‘llaniladi (9.1-rasm, i). 
Sxema ifodasi: П
3
⊥
(ПВ
1
//ПВ
2
)
3
juda qulay sxema. Zagotovkani oltita erkinlik 
darajasidan mahrum qiladi. Barcha yo‘nalishlar bo‘yicha o‘lchamni ushlashni 
ta’minlaydi. Bu sxema korpusli detallar zagotovkalarini universal stanoklarda va 

---

180 
avtomatik tizimlarda ishlashda ko‘p qo‘llaniladi. Usul qulay bo‘lgani uchun, agar 
detal konstruksiyasida teshik bo‘lmasa ham, uni sun’iy olish oson. 
5. Bir
-
birini kesib o‘tuvchi o‘qli silindrik tashqi yuzalarga o‘rnatish
. 
(9.1-rasm, j). Troynik, krestovina, zadvijka, patrubka kabi detal zagotovkalarini 
frezerlash, parmalash, teshik kengaytirish (rastochka qilish), ko‘p shpindelli 
agregat stanoklarida ishlashda qo‘llaniladi. Bu yerda asosiy o‘rnatish qismi - bu 
prizma. Sxemasi: ПВН
1
4
⊥
ПВН
2
2
va shu bilan zagotovka olti erkinlik darajasidan 
mahrum bo‘ladi. 
9.1-rasm. Zagotovkalarni o‘rnatishni na’munaviy sxemalari. 
 

---

181 
-tekislikka (a, b, c); aylanma tashqi silindrik yuzaga va uning o‘qiga 
perpendikulyar tekislikka (d, e, f); aylanma ichki silindrik yuzaga va uning o‘qiga 
perpendikulyar tekislikka (g, h); parallel o‘qli ikkita silindrik teshikka va ularga tik 
bo‘lgan tekislikka (i); bir-birini kesib o‘tuvchi o‘qli silindrik tashqi yuzalarga (j); 
bir-birini kesib o‘tib ustma-ust tushuvchi o‘qli ichki silindrik yuzalariga (k); teshik 
va konusli faskalarning markaziy uyalariga (l, m); tishli yuzalarga va bosh teshik 
o‘qiga tik bo‘lgan tekisliklarga (n) o‘rnatish. 
-bu yerda: П - zagotovka tekisligi; ПВ - aylanma zagotovka ichki yuzasi, 
ПВН aylanma zagotovkani tashqi yuzasi; ПЗ - tishli yuza; 
(⊥)
÷ (||) belgilar tekisliklar, aylanma yuzalar o‘qlari yoki tekislik va 
aylanma yuzalar o‘qlari perpendikulyarligi (parallelligi).