1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

ε
b
ni hisobga oladi (9.11-rasm). 
(9.29) 
9.11-rasm. Tashqi yuzani ishlashga minimal simmetrik bo
‘
lmagan 
qiytim holati. y
1
 va y
2
-stanok shpindeli o
‘
qi bo
‘
yicha ezilish 
kattaligi. h
1
 va h
2
-yuza qatlami deformatsiyasi kattaligi. 
9.11-rasmdagi holat uchun o‘rnatish xatoligi (
) zagotovkani yuqori 
qatlamini deformatsiyasi ostida ezilib o‘tirishi hisobiga bo‘ladi. Bu xatolik qiytim 
qiymatini kattalashtirish hisobiga kompensatsiya qilinadi. 

---

196 
Fazoviy chetga chiqishlarni (
) o‘rnatish xatoligi bilan qo‘shishda ularni 
vektorlarini yo‘nalishi hisobga olinadi. 
Tekisliklarni ishlashda hamma holatlarda 
va 
larning kollinear 
vektorlari mavjud. Bu holatda, ma’lumki, quyidagilarni olamiz. 
(9.30) 
ya’ni vektorlar yig‘indisi ularni qiymatlarini arifmetik yig‘indisi tarzida aniqlanadi. 
Tashqi va ichki aylanma harakat 
yuzalarini 
ishlashda,
larning 
vektorlari xohlagan burchak holatini egallashi mumkin. Bu holatni oldindan bilish 
mumkin emas. Shuning uchun 
larning yig‘indisi ildiz kvadrati qoidasi 
bo‘yicha aniqlanadi: 
(9.31) 
Shunday qilib, ishlashga qo‘yiladigan qiytimni aniqlash uchun quyidagi 
hisoblash ifodalarini olamiz: 
1. Bir-biriga qarama-qarshi yotgan tekis yuzalarni ketma-ket ishlashdagi simmetrik 
bo‘lmagan qiytim: 
(9.32) 
2. Bir-biriga qarama-qarshi yotgan tekis yuzalarni parallel ishlashdagi simmetrik 
qiytim: 
(9.33) 
3. Tashqi va ichki aylanma harakat yuzalari ishlashdagi simmetrik qiytim: 

(9.34) 
Zagotovkalarni ishlashda
H
a
va T
a
qiymatlari ishlash usuliga qarab mahsus 
jadvallar bo‘yicha aniqlanadi. 
Qora quyma qiyshayishini kompensatsiya qiluvchi qiytim zagotovkani 
konstruksiyasiga, o‘lchamlar nisbatiga, ya’ni bikirligiga bog‘liq. Bu qiytim qora 
ishlashda olib tashlanadi. lekin, baribir sezilarli darajada qoldiq qiyshayish xatoligi 
qolad
i. 
Bundan tashqari metalning ustki kuchlangan qavati olib tashlangach ichki 
kuchlar muvozanati buziladi va zagotovka deformatsiyalanadi. Shuning uchun toza 

---

197 
va yarim toza ishlash qiytimlarini aniqlashda qoldiq qiyshayishni va deformatsiya 
natijasida qiyshayishni