1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

hisobga 
olish zarur. Fazoviy chetga chiqishlarni yakuniy 
qiymatini 
taxminan qoldiq qiyshayishining ikkilanganligiga teng qilib olamiz. 

(9.35) 
bu yerda, K
aniq 
- aniqlash koeffitsiyenti: 
(9.36) 
p
qiy
 - 
qora zagotovka qiyshayishi. 
Qora quyma zagotovkalar uchun qiyshayish kattaligi quyidagi ifoda 
bo‘yicha topiladi: 
(9.37) 
bu yerda, 
- qiyshayishning solishtirma kattaligi, mkm/mm. 
L – qiytim hisoblanayotgan yuza o‘lchami (zagotovka uzunligi), eng katta tomoni 
bo‘yicha olingan uzunlik o‘lchami.
- tekis yuzali quyma zagotovkalar (plita, korpus) uchun: 
=0.7
÷
3 mkm/mm.
Markazlarda ishlanganda qiytim kattaligiga markaz ochish xatoligi muhim 
ta’sir qiladi; ya’ni markaz uyasi o‘qini zagotovka o‘qiga nisbatan siljishi: 
(9.38) 
bu yerda,
markaz teshigini ochish jarayonida bazalovchi shaklning markaz 
o‘qini, zagotovkaning geometrik o‘qiga nisbatan siljishga ta’siri. 
- markaz ochuvchi stanogini sozlash xatoligini markaz uyasi o‘qini, 
zagotovka o‘qiga nisbatan siljishga ta’siri. 
Zagotovkani silindrik opravkaga o‘rnatilganda bazalash xatosi bo‘ladi. Agar 
bu opravkani uch qulochokli patronda mahkamlansa, mahkamlash xatosi ham 
bo‘ladi.

---

198 
Asosan o‘rnatish xatoligi bazalash (
) va mahkamlash (
) xatoliklari 
vektorini yig‘indisiga teng (9.12-rasm) 
(9.39) 
Bu vektorlar yig‘indisi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. 
(9.40) 
bu yerda, 
-vektor 
ni vektor 
bilan hosil qilgan burchagi.
Zagotovkalarni guruhini o‘rnatishda, xohlagan burchaklar hosil bo‘lishi 
mumkin.
Shuning uchun ularni kvadratli ildiz qoidasi bo‘yicha qo‘shish kerak. 
(9.41)

---

199