1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ichki yo‘nishning koordinatalar usuli. 
O‘qlari parallel bo‘lgan teshiklarni 
ishlab chiqarishning yakka tartibdagi va seriyali turlarida ichki yo‘nishning 
koordinata usuli keng qo‘llaniladi. Shpindel o‘qini ishlanayotgan teshik o‘qi bilan 
ustma-ust tushishi detalning yoki kesuvchi asbobning surilishi bilan o‘zaro 
perpendikulyar yo‘nalishlarida amalga oshiriladi. Kesuvchi asbob va detal turli xil 
hisoblab beruvchi sistemalar, shkalalar, (konsevemeri) o‘lcham plastinalari va 
tirgakli indikator qurilmalaridan foydalanib harakatga keltiriladi. Bu qurilmalar 
harakatni 0,1 mm aniqlikgacha o‘lchay oladi. 
Mashinasozlikda koordinatalar usulida teshiklarni ishlash ko‘pincha 
gorizontal ichki yo‘nish stanoklarida bajariladi. Zamonaviy gorizontal ichki 
yo‘nish stanoklari, aniqlik shkalasi +0,005 mm bo‘lgan optik o‘lcham sistemasi 
bilan jihozlangan. Ichki yo‘nishning koordinatalari usulini raqamli dastur bilan 
boshqariladigan gorizontal ichki yo‘nish stanoklarida bajarish yuqori samaradorlik 
beradi. 

---

257 
Raqamli dastur bilan boshqariladigan stanoklar avtomatik tarzda koordinata 
stolini ko‘ndalang yo‘nalishda, shpindel babkasini vertikal yo‘nalishda o‘rnatishga 
imkoniyat yaratadi. Teshiklarni joylashish aniqligiga eng yuqori talablar 
qo‘yilganda yo‘nish koordinata yo‘nish stanoklarida olib boriladi: ular bitta ustunli 
va ikki ustunli bo‘lib, shpindellari esa gorizontal va vertikal joylashgan bo‘ladi. Bu 
stanoklarni yangi (modellari) turlari o‘lchashning induktiv va optik aniq 
sistemalariga ega. Bunday stanoklarda koordinatalarni o‘rnatish aniqligi: kichik 
o‘lchamli stanoklar uchun 0,002 mm, o‘rtacha o‘lchamli stanoklar uchun 
(0,003÷0,004) mm, katta o‘lchamli stanoklar uchun (0,006÷0,008) mm ni tashkil 
qiladi. Yuqori aniqlikka ega bo‘lgan koordinata yo‘nish stanoklari koordinata 
o‘rnatish aniqligini 0,001 mm gacha ta’minlaydi.