1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Teshiklarni sidirish 
(ichki sidirish). Yuqori aniqlikdagi teshiklarni sidirib 
(protyajka bilan) ishlash, ishlab chiqarishni yuqori unumdorligini ta’minlaydi. 
Yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. 
Sidirish usuli bilan turli shakldagi diametri 3 mm dan 300 mm gacha bo‘lgan 
teshiklarni, (6÷7) kvalitet aniqligi bilan va yuza g‘adir-budirligini Ra=(2,5÷0,15) 

---

259 
mkm bilan ishlanadi. Odatda sidirish uzunligi sidirgich diametrining 3 baravaridan 
ortmaydi. Sidirish operatsiyasidan oldin parmalash, zenkerlash yoki ichki yo‘nish 
operatsiyasi bajariladi. 
Silindrik teshiklarni sidirish uchun dumaloq sidirgichlardan foydalaniladi. 
Sidirishni profil, generator va (progressiv) zamonaviy kesish sxemalari mavjud. 
Profil kesish sxemasida (12.9-rasm, a) sidirgichni qirqish tig‘larini shakli 
ishlanayotgan yuzaning shakliga to‘g‘ri keladi, yoki o‘xshash bo‘ladi. Sidirish 
tishlari berilgan qiytimni ketma-ket qirqib boradi, ishlanayotgan teshikni 
o‘lchamlari va shakli sidirgich oxirgi tig‘lari bilan hosil qilinadi. Qirqish jarayoni 
surish tezligi S ning kichik qiymatlarida olib boriladi. 
Generator kesish sxemasida (12.9-rasm, b) sidirgichni qirqish tig‘larini 
shakli ishlanayotgan yuzaning shakliga to‘g‘ri kelmaydi. Masalan: kvadrat 
shakldagi teshikni generator kesish sxemasi usulidan foydalanib ishlanganda 
sidirgichni qirqish tig‘lari aylana yoyi ko‘rinishida bo‘ladi. Ishlanayotgan yuzaning 
shakli va o‘lchamlari oxirgi qirqish tig‘i bilan hosil qilinadi. Bu usulda 
sidirgichning oxirgi tish profili kesish sxemasi kabi ishlangani uchun, ishlash 
aniqligiga to‘liq erishiladi.
12.9-rasm
.
 Sidirishni profil, genirator va progressiv sxemalari. 
Zamonaviy (progressiv) kesish sxemasida (12.9-rasm, c) sidirgichni 
qirquvchi tishlarining perimetri seksiyalarga bo‘lingan bo‘lib, shuning hisobiga har 
bir tish sidirish konturi bo‘yicha metal qiytimini qirqmasdan, sidirgichning tishi 
profil kesish sxemasida ishlangandan 5-10 marta ko‘p qiytim qatlamini qirqib 

---

260 
oladi. Bu kesish sxemasidan quymada yoki issiq bosim ostida olingan, 
shtampovkadagi teshiklarni sidirishda foydalaniladi.
Teshiklar tortish kuchi 0,1 dan 1 MN gacha va o‘rtacha kesish tezligi (3÷5) 
m/min bo‘lgan gorizontal va vertikal sidirish stanoklarida sidiriladi. Detallarni 
sidirish uchun, ularni bikr va zoldirli tayanchlarga o‘rnatiladi.
Agar detalni yon tomoni teshik o‘qiga perpendikulyar qilib qirqilgan bo‘lsa, 
detalni bikr tayanchga o‘rnatiladi. Agar detalni yon tomoni qirqilmagan bo‘lsa 
(quyma va shtamplangan detallarni ishlanmagan yuzalari bilan) yoki qirqilgan 
bo‘lsa ham, yon tomoni teshikni o‘qiga perpendikulyar bo‘lmasa ham sidirish 
uchun detalni zoldirli tayanchga o‘rnatiladi.
Agar teshikni uzunligi sidirish asbobining 2÷3 qadamidan kichik bo‘lsa, 
bunday holatlarda bir nechta detallardagi teshiklar bir vaqtda sidiriladi. Parmalash, 
zenkerlash va ichki yo‘nish bilan olingan teshiklarni diametri bo‘yicha sidirish 
qiymati 0,15 mm dan 1,5 mm gacha chuqurlikda olinadi. Tish bo‘yicha surish 
tezligini qiymati 0,02÷0,1 mm/tish ni tashkil qiladi.
Sidirishning profil kesish sxemasi bo‘yicha olingan teshikning aniqligi 
(11÷13) kvalitetni beradi. 
Ishlangan yuzaning g‘adir-budirligi balandligini kamaytirish uchun, sidirish 
asbobining turg‘unligini oshirish uchun sulfofrezol yoki emulsolning suvdagi 20% 
li eritmasiga 4 % sovun qo‘shib ishlatiladi.
Sidirish operatsiyasini bajarish uchun ketgan asosiy vaqtni aniqlash ifodasi. 
;
(12.8) 
bu yerda, 
L
– sidirish asbobini ishchi qismini uzunligi, mm; 
V
p
– qirqish 
tezligi, m/min; 
V
o.x
– teskari harakat tezligi, m/min. Teskari harakat tezligi , ishchi 
tezlikka qaraganda 2÷3 marta yuqori olinadi.
Sidirish asbobi bilan teshiklarda vintsimon shlitsalar va mahsus ariqchalar 
ochish uchun, sidirish asbobiga aylanma harakat beriladi.