1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.8-rasm. Yo‘nishda SMAD tizimining elastik siljishi. 
Elastik siljish quyidagiga teng: 
. (4.7) 
Ishlashni davom ettirishda, ya’ni keskichni orqa babka tomonidan oldingi 
babka tomonga surishda orqa babkani siljishi kamayadi. Lekin, oldingi babkaning 

---

82 
siljishi (
u
o.b
) va ishlanayotgan detalning elastik deformatsiyasi (u
det
) paydo bo‘ladi. 
Bular ham ishlanayotgan detalni amaldagi diametrini kattalashtiradi. 
Qandaydir ko‘ndalang kesim A-Ada ishlanayotgan detalni amaldagi diametri 
quyidagi qiymatga ega: 
(4.8) 
Stanokning elastik siljishi (support va keskichlarnikidan tashqari) detalni 
ishlash uzunligi bo‘yicha o‘zgaradi. Demak, detal shakli o‘z uzunligi bo‘yicha 
o‘zgaradi. 
Elastik siljishlar qiymati shu siljishlar yo‘nalishi bo‘yicha, yo‘nalgan kuchlar 
va texnologik tizim bikirligi qiymatini kattasi bilan aniqlanadi. 
Texnologik tizim SMAD (stanok-moslama-asbob-detal) ning 
bikirligi
deb, 
shu tizimni uni deformatsiyalamoqchi bo‘lgan kuchlarga ko‘rsatayotgan 
qarshiligiga aytiladi. 
Yuqoridagi 4.8-rasmdagi shakldagidek ishlashda, agar stanok qismlarining 
bikirligi yetarli darajada bo‘lsa va ishlanayotgan detal bikirligi kichkina bo‘lsa, 
y
old.b
. va y
orqa.b
. lar kichkina, y
det
esa katta bo‘ladi. Buning natijasida detal shakli 
bochkasimon bo‘ladi. Agar baquvvat detal ishlansa (y
det
kichkina bo‘ladi) kam 
bikirli stanokda (y
old
va y
orqa
katta bo‘lganda) detal shakli karsetsimon botiq bo‘ladi. 
Texnologik tizim SMAD ning bikirligini qiymati qirqish kuchining 
ishlanayotgan yuzaga normal yo‘nalgan turi (P
y
) ni keskich tig‘ining detalga 
nisbatan yeyiljishiga (kuch yo‘nalishi bo‘ylab) nisbati olinadi 
(4.9) 
Bu yerda, 
j
-elastik tizim bikirligi
P
y
- qirqish kuchining normal turi, kN (kg): 
Y
- keskich qirqish tig‘ining detal ishlangan yuzasiga nisbatan siljishini (shu 
yuzaga normal yo‘nalishida) umumiy yig‘indisi, m(mm) 
(4.10) 
Texnologik tizim bikirligi eksperimental tajriba usuli bilan aniqlanadi. Aniq 
stanok uchun bajariladi: kuch har xil dinamometri bo‘lgan qurilmalar vositasida 

---

83 
o‘lchanadi. Elastik deformatsiya miqdoriga kuchning ta’siri 4.9-rasmda 
ko‘rsatilgan. Agar tizimda kuchsiz mahkamlangan tizim bo‘lsa, kuchning siljishga 
ta’siri 1-ko‘rinishdagidek bo‘ladi. Egri chiziq 2 yuklangan qismlarning bikirligi 
kamligini, siljishni ko‘pligi esa, murakkab kontaktida to‘g‘rilik yo‘qligini 
ko‘rsatadi va bu holat ko‘proq uchrab turadi.