1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

7.2-rasm. Universal o
‘
lchov asboblari yordamida, birinchi detallar bo
‘
yicha sozlash. 
 
7.6. Sistematik o‘zgaruvchi xatoliklarni hisobga 
olmasdan hisoblash 
 
Agar keskich yeyilishini hisobga olmasa, m ta detallar guruhchaning 
o‘lchamlarini o‘rta arifmetik miqdori 3
qiymatidan ko‘p farq qilmaydi. 7.2-
rasmda taqsimlanish egri chizig‘ini chekkadagi holati, quyim maydoni ichida 
va guruhlar taqsimlanish egri chiziqlarini chekkadagi holati 
ko‘rsatilgan. Bu sharoitda yaroqsiz detal chiqmaydi. 
7.2-rasmdan ko‘rinib turibdiki, agar guruhchaning (m ta detalning) o‘rta 
arifmetik miqdori MN chegarasida bo‘lsa, sozlash to‘g‘ri bo‘lgan va yaroqsiz detal 
bo‘lmaydi. Chegara – MN ni sozlash quyimi desa bo‘ladi- 
soz
. 7.2-rasm asosida 
(7.7) 
yoki 
(7.8) 

---

147 
Ko‘rinib turibdiki, sozlash uchun quyim (
) guruhdagi barcha detalarni 
ishlash uchun umumiy quyim (δ), aniqlik zaxirasi koeffitsiyenti (φ) va birinchi 
detallar soniga bog‘liq. Umumiy holda, 
(7.9) 
Odatda, m=2÷8 qabul qilinadi. 
Shuni aytish kerakki, yaroqli detallar ishlash uchun o‘lchamlar yoyilishi egri 
chizig‘ining cho‘qqisi quyim maydoni o‘rtasiga to‘g‘ri kelishi kerak. Bu amalda 
juda qiyin. 
Yuqoridagilarni hisobga olib sistematik xatoliklar yo‘q sharoitda, umumiy 
holda ifodalar quyidagi ko‘rinishga keladi: 
(7.10)
𝟁
>1.0; (7.11) 
Ifodalar (7.3) va (7.6) ni hisobga olib, yaroqli detal ishlash sharoitini 
quyidagicha ifodalash mumkin: 
(7.12)
Umumiy holda, detallar ishlashda, sistematik xatoliklar 
ishlash 
aniqliligiga jiddiy ta’sir qilganda, detallarni yaroqsiz ishlash sharti, quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi. 
(7.13)