16. Sut emizuvchilarning inson hayotidagi ahamiyati

21. Sut emizuvchilar sinfining umumiy tarifi, tashqi tuzilishi, skelet va muskulaturasi
Sut emizuvchilar umurtqali hayvonlarning eng takomillashgan sinfidir.
Sut emizuvchilarning tanasi jun bilan qoplangan, Terisi bezlarga ooy. Bosh suyagi murtqa prgonasiga kkita o’simta yordamida birikkan. Pastki jag’i faqat tish suyagidan iborat. Qvadrat va qo’shilish suyaklari eshitish suyaklariga aylanib, urta quloq bo’shlig’ida, joylashgan. Tishlari kuraq tishlar qoziq tishlar, kichik oziq va katta oziq tishlarga bo’lingan, ular alveolalarda joylashgan. Tirsagi orqaga, tizzasi esa oldinga qaragan (139-rasm). Yuragi to’rt kamerali bo’lib, chap aorta yoyi saqlanadi. Eritrotsitlari yadrosiz.
Sut emizuvchilarning muskul sistemasi diffyorentsiyalashgan va juda turli-tuman muskullardan iborat. Ko’krak qismini qorin qismidan ajratib turuvchi gumbaz-simon diafragmaning bo’lishi xarakterlidir. Uning asosiy va-zifasi nafas olish bilan bog’liq bo’lgan ko’krak qafasining hajmini o’zgartirishi.Terining malum joylarini harakat-lantiruvchi teri osti muskulaturasi ham ancha rivojlangan. .Tipratikanlar, kaltakesaklarda bu muskullar tanani o’rali-shiga imkon beradi. Tipratikanlar va jayralar tikanlarini ko’tarilishi, yirtqichlarning juni ko’tarilishi, sezish junla-ri — vibriosaning harakatlanishi bu muokullarga bog’liq. Yuzda ular mimika muskullaridan iborat. Bu muskullar gari-matlarda yaxshi rivojlangan.
Skeleti.Sut emizuvchilar umurtqa pog’onasi-ning xarakterli xususiyati umurtqalar qo’shilish yuzasining yassi bo’lishidir. Bu umurtqalar orasida tog’ay disk (menisk) joylashgan. Umurtqa pog’onasi bo’yin, ko’krak, bel, chanoq, dum qismlarga bo’lingan. Bo’yin umurtqalari soni .doimiy 'bo’ladi.
Bo’yin umurtqalari 7 ta. Fakat lamantyanda 6 ta, yalqoelarda 6 tadan 10 tagacha bo’ladi.
Ko’krak qismi 12—15 ta umurtqadan tashkil topgan
Bel qismida umurtqalar soni 2 tadan 9 tagacha o’zgarib turadi.
Chanoq qismi o’zaro qo’shshgab ketgan to’rtta umurtqadan iborat. Bulardan faqat oldingi ikkitasi haqiqiy chanoq umurtqasi bo’lib, qolgan ikkitasi esa chanoqqa yopishgan dum umurt-qalaridir. Yirtqichlarda chanoq umurtqalarining soni 3 ta. Urdakburunlarda esa reptiliyalardagi singari, ikkita.
Dum umurtqalari soni ancha o’zgaruvchan. Masalan, gibbonlarda 3 ta, uzundumli kaltaqesaklarda 49 ta.