1,Adabiyot (Bolalar adabiyoti) fanining maqsad va vazifalari

Yana o`qib, yana kulib ko`p yashayman
Shu ko`plarning biri bo`lib o`lkam uchun.
Ha! Mamlakat shunday va’da beray senga:
Butun umrim sening porloq hayotingga!
Asar yoshlarning ilm-fanga, kasb-hunarga, ona-Vatanga muhabbat, sadoqat ruhida tarbiyalanishlarida muhim o`rin tutadi.
Zafar Diyorning o`ttizinchi yillar ijodi vatanparvarlik, baynalmilallik va mehnatsevarlik tuyg`ularini aks ettiruvchi asarlarining ko`pligi bilan xarakterlidir. Bu xil asarlar yoshlar xarakterini shakllantirishda, ularni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda katta rol o`ynab kelmoqda.
Shoir ijodidagi muhim mavzulardan biri inson va tabiat munosabati mavzuidir. “Binafsha”, “Navbahor”, “Qushlar haqida qo`shiq”, “Kapalak” singari she’rlari shular jumlasiga kiradi.
Rang-barang gullarni, turli-tuman qushlarni sevgan shoir bolalar ruhiyatini chuqur tahlil etib, ularni ham ona tabiatni sevishga va parvarish qilishga ruhlantiradi, yoshlarni mehnatdan zavqlanishga o`rgatadi. Shoir bolalarda qushlarga muhabbat hissini uyg`ota oladigan quvnoq vazn, o`ynoqi misralar yaratadi. Shoir shu maqsadda so`zlarning xilma-xil takroridan, misralarni esa Mayakovskiychasiga tizib, tasvirning ohangdorlik jarangini, kuchini yanada oshiradi:
Hoy qushlar, qushlar, qushlar,
Qanot qoqib kelinglar, sa’va,
Mayna, bulbullar
Sizga termular ko`zlar...
Bizga ortiq yoqadi
Quvnoq qo`shiq –kuyingiz!
(“Qushlar haqida qo`shiq”).
Shoir bolalarning tabiat hodisalariga, hasharotu jonivorlarga, ayniqsa, kapalakka qiziqishini, mehr-muhabbatini kichkintoylarga xos so`z va ohangda ifodalab, hayotga diqqat-e’tiborlarini oshiradi, kuchli zavq uyg`otadi, kapalak obrazi orqali
Dostonda shu tariqa xalqimizning azaliy orzusi – cho`l-biyobonlarni bog’-rog’larga aylantirish o`zining badiiy ifodasini topgan.
Zafar Diyor dostonning g’oyaviy-badiiy mukammalligi uchun qattiq ijodiy mehnat qilgan. Asarning kompozitsion tuzilishi xalq ertaklariga yaqinligi bilan xarakterlidir. Shoir asarning sehrli, romantik, ya’ni g’oyat ta’sirchan, o`qimishli bo`lishini ta’minlash uchun sodda, ajoyib badiiy – tasviriy vositalardan ustalik bilan foydalangan. Keng o`tloq, sahro, cho`llarning suvga tashnaligi va uning orzusi haqidagi “Bitta to`yib suv ichsak”, “Suv ber, menga suv bergin”, “Ko`ksimdan so`ng gul tergin”; sahro va uning shamoli to`g`risidagi “Eng g’azabli, eng o`chli, xarsang toshday qotaman, misdek qizib yotaman”; davr kishilarining quch-qudratiga oid “Chinordek zo`r qomati, Go`ro`g’lidek savlati” kabi tasviriy vositalarga boy misralar fikrimizning dalilidir.
Bu asar yosh kitobxonlarni mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalashi bilan muhimdir.
Zafar Diyorning ko`pgina asarlari mehnat mavzuiga bag`ishlangan. Ana shunday asarlaridan biri “Kichkina bog’bon haqida doston”dir. Dostonda bolalar va yoshlar dov-daraxtlarni ekish, parvarish qilishga chaqirilib, mehnat zavqi va ahamiyati kuylanadi. Bu g’oya Shotursun obrazi orqali ifodalanadi. Kichik qahramon otasi bilan birgalashib mevali daraxtlarni parvarish qilishga, “Qo`lda kichik ketmon” bilan bog’larni yashnatishga mehr qo`yib, mehnatda o`zini ko`rsatadi.
Zo`r g’ayrat va katta ishtiyoq bilan ishga kirishgan Shotursunning o`zi parvarish qilib yurgan bir tup olmasi barvaqt pishib, mo`l-ko`l hosil beradi. Bola bir yili yalqovlikka berilib, olmaga qaramay qo`yadi. Shoirning mahorati shundaki, olmani jonlantirib uning so`zlari orqali bolalarga ibrat bo`ladigan fikrni aytadi:
Olmaning bunday ayanchli ahvoli Shotursunga qattiq ta’sir qiladi va u o`z xato-kamchiliklarini to`la anglaydi. Olmaning tilidan aytilgan, «Ish yoqmasga, yalqovga men ham endi dushmanman» deb, g’ayrat bilan ish olib boradi. Zafar Diyor o`quvchida Shotursunga nisbatan mehr uyg`otadi, undan o`rnak olishga chaqiradi.
Zafar Diyor o`zining “Amudaryo bo`yida” she’rida o`lka chegarachilarining lirik obrazini mahorat bilan chizgan. She’rda bolalarni chegara soqchilarining hayoti, ularning mas’uliyatli va faxrli burchi bilan tanishtiradi.
Zafar Diyor ko`p she’rlarida vatanparvarlik, vatanga muhabbat g’oyalarini ilgari suradi. Bolalarni vatanning munosib farzandlari bo`lib etishishga undaydi. Buning uchun ularga bilim manbai bo`lgan kitobni sevib, fan asoslarini chuqur egallashlari zarurligini uqtiradi. Bu g’oyani «Kitob, mening do`stimsan» she’rida shunday tasvirlaydi:
Shoir kitobning mohiyatini bolalarga chuqurroq anglatishda, uni ta’sirchan qilib gavdalantirishda: “Baxtim kular kitobdan”, “Quvnab baxtim ochilur”, “Yosh o`ynoqi ko`zlarim shuur olar kitobdan” kabi istioralarni ishlatib, she’rning badiiy ta’sirchanligini yanada oshirgan.
Zafar Diyor ikkinchi jahon urushi yillarida hozirgi “O`zbekiston ovozi” gazetasida adabiy xodim bo`lib ishladi. Ayni choqda, u tinmay, samarali ijod etdi. Shoirning “G`unchalar”, “Serquyosh o`lka”, “Ona qo`shig’i”, “Bizning oila”, “Qahramon”, “Tankist”, “Ulug` bayram”, “Qurol bering menga ham”, “Qahramonning kelishi”, “Biz yashamoq istaymiz”, “Qo`riqchilikda” singari jangovar she’rlari shu yillarda yaratilgan.
Zafar Diyor bugungi o`zbek bolalar dramaturgiyasi taraqqiyotiga ham barakali hissa qo`shdi. U bolalar hayoti haqida “Baxtli yoshlik”, “Yosh vatanparvarlar”, “Omonat”, “Uch og’ayni” kabi qator dramalar yozdi.
O`zbek bolalar nasrini rivojlantirishga ham Zafar Diyor o`z hissasini qo`shgan yozuvchilardan. Uning “Jo`natish”, “Cho`pon qizi”, “Nojo`yaliklar” kabi hikoyalari shular jumlasidandir.
Zafar Diyor bolalar adabiyotining hamma janrlarida qalam tebratdi. U bolalarning talab-ehtiyojlari hamda orzu-tilaklarini, turmushini, ruhiyatini puxta bilganligi uchun bolalarning yoshiga, ong-tushunchasiga moslab, g’oyaviy-badiiy jihatdan pishiq asarlar yaratdi.
Zafar Diyor turli yoshdagi bolalarning tilini yaxshi o`rganib, ular uchun sodda, ravon, shirali tilda, o`ynoqi vaznlarda ohandor, ta’sirchan she’rlar yozdi.
Shoir o`zining qo`shiq va she’rlarida hamda boshqa asarlarida yosh kitobxonlarni ulug` yurtimizning behisob boyliklari bilan faxrlanishga, kelgusida yaxshi hayot bunyod etishlari uchun astoydil kurashuvchi, ongli, madaniyatli, vatanparvar kishilar bo`lib etishishlari uchun a’lo baholar bilan o`qishga chaqiradi. U yosh avlodni mehnatga muhabbat bilan qarashga, rostgo`y va intizomli bo`lishga undadi, ularda vatanparvarlik, do`stlik tuyg`ularini o`stirishga katta e’tibor berdi. Uning asarlari davr bolalari va yoshlari uchun zavq bag`ishladi, ularni o`qish-o`rganish va kamol topish uchun kurashga ruhlantirdi.
O`zbek bolalar adabiyotining rivojlanishiga she’r, qo`shiq, doston va ertaklari bilan juda katta hissa qo`shgan Zafar Diyorning asarlarini bolalar hamon sevib o`qiydilar va yuksak qadrlaydilar.