2. bob. Psixogigiyena va uning rivojlanish tarixi mavzusining empirik jixatdan tahlili

Kurs ishining maqsadi. Psixogen va psixosomatik kasalliklarni oldini olishda zarur shart sharoitlarni yaratish.


Kurs ishining vazifalari:

1. Psixogigiyena – tibbiyot psixologiyasining bo’limi sifatida o’rganiladi

2. Olimlarning fan rivojiga qo’shgan xissalarini yoritib berish.

3. Psixogigiyenani rivojlanishi bo’yicha malumot berish.

Kurs ishining obyekti. Mexnat psixogigiyenik talablarga rioya qiluvchi xodim

Kurs ishining metodi. Birinchi navbatda kuzatish metodi yordamida xodimni o’rganish Anketa va test so’rov metodlari.

Ishning hajmi: 2 bob, 4 ta mavzu, xulosa, tavsiya, adabiyotlar ro’yxati

1. BOB. PSIXOGIGIYENA FANINING MAQSAD, VAZIFALARI

VA ASOSIY TARMOQLARI.

1.1. Psixogigiyena- tibbiyot psixologiyasining bo’limi sifatida

Psixogigiyena — bu inson salomatligini saqlashga va mustahkamlashga qaratilgan fan bo‘lib, psixoprofilaktika bilan chambarchasbog‘lanib ketgan. Psixogigiyena tibbiyotning dolzarb muammolarini hal qiluvchi umumiy gigiyenaning bir bo‘limi sifatida ham o‘rganiladi. Psixogigiyena o‘zining muammolari bilan nafaqat tibbiyotning, balki jamiyatimizning ham barcha jabhalariga kirib borgan. Psixogigiyena fani nevrologiya va psixiatriya fanlariga yaqin turuvchi, psixonevrologik muammolarni birgalikda hal qiluvchi fandir. Psixogigiyena oliy nerv faoliyatini o'rganuvchi neyrofiziologiya fani bilan ham uzluksiz bog‘langan. Chunki har qanday tashqi salbiy omillar asab tizimi funksional holatiga nojo'ya ta ’sir ko‘rsatmasdan qolmaydi. Psixogigiyena ushbu salbiy holatlarning asab tizimiga ta ’sirini pasaytirish, asab markazlarining «immunitetini» mustahkamlash bilan ham faol shug‘ullanadi. Psixogigiyena muammolari psixoprofilaktika muammolariga o‘xshab ketadi. Chunki har qanday psixogigiyenik muolajalar ruhiy, asab va boshqa kasalliklar kelib chiqishining oldini olishda muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, psixogigiyena talablariga amal qilish nevrozlar, psixozlar, miokard infarkti, insult kabi og‘ir kasalliklarning oldini olishgayordam beradi. Ayniqsa, xafaqon kasalligining rivojlanishida ruhiy omillar ahamiyati ko'pgina ilmiy tadqiqotlar bilan isbotlab berilgan. Akademik A.L.Myasnikov (1965) xafaqon kasalligini «asab markazlari nevrozi» deb atagan edi. Mashhur terapevt G.F.Lang (1943) Leningrad qamalida dushmanlar shaharni bombardimon qilishi haqidagi havo trevogasi paytida hatto 17—18 yashar yigit-qizlarda ham qon bosimi 180/100 gacha oshganini, samolyotlar qaytib ketganidan keyin esa qon bosimi yana me’yoriy raqamlarga tushganini aniqlab, xafaqon kasalligi rivojlanishida ruhiy omillarning ahamiyati naqadar katta ekanligini isbotlagan. Sivilizatsiyaning jadal rivojlanishi davrida asab-ruhiy kasalliklar va asab zo‘riqishidan kelib chiqadigan yurak-qon tomir kasalliklari soni kundan-kunga ko‘payib bormoqda. Bu o‘z navbatida psixogigiyena faniga katta vazifalarni yuklaydi. Kuchli hissiy

hayajonlanish, og‘ir musibat, aqliy zo'riqish organizmning umumiy holatiga nojo'ya ta’sir ko‘rsatadi. Buning natijasida gomeostazning normal faoliyati buzilib, ichki a ’zolar kasalliklari rivojlanishiga sharoit yaratiladi. Demak, ruhiy salomatlikni saqlash butun bir organizmni turli kasalliklardan asrash demakdir. Psixogigiyena asab-ruhiy kasalliklar, shaxs o ‘zgarishlari, ichkilikka ruju qo‘yish, giyohvandlik kabi illatlarning oldini olish bilan ham faol shug‘ullanadi. Psixogigiyena muammolari inson shaxsini e’tiborga olgan holda yechiladi. Vaholanki, shaxsning shakllanishi organizmning ruhiy-asabiy holatiga katta ta ’sir ko‘rsatadi. Har bir vrachning psixogigiyena fanini chuqur egallashi va uning qonunlarini bilishi kasalliklarni davolashda va oldini olishda, shuningdek psixoprofilaktikadan yangi dasturlar tayyorlashga katta yordam beradi. Shunday ekan, ruhiy zo‘riqishlar ichki a ’zolar kasalliklariga sababchi bosa, o‘z vaqtida ichki a’zolar patologiyasi inson ruhining

buzilishiga olib kelishi mumkin. Doimiy hasad, vahimaga tushaverish, har narsaga arazlayverish kabi holatlar inson ruhini ishdan chiqaradi. Bunday odamlar ruhiy salomatligidan ayrilib, ichkilikka ruju qo‘yadigan, hech kimga ishonmaydigan,o‘zining sog‘ayib ketishiga ham katta gumon bilan qaraydigan bo‘lib qolishadi. Ruhiy buzilish «yuqumli» kasallikdir. Albatta, oilada asabi buzilgan yoki bir so‘z bilan aytganda, nevroz yoki psixozga chalingan odam bo‘lsa, buning yomon ta’siri oila a ’zolariga ham tezda o'tishi, ularning ruhiy salomatligiga katta ziyon yetkazishi mumkin. Demak, psixogigiyenaning yana bir katta muammolaridan biri, bu oila psixogigiyenasidir. Bitta odamning ruhiy salomatligini tiklab berish, uni o‘rab turgan qarindosh-urug'lari, yoru birodarlarining ruhiy salomatligini ham tiklash yoki buzilishdan saqlab qolish demakdir. Psixogigiyena muammosini va muvaffaqiyatlarini keng ma’noda tushunmoq kerak. Chunki psixogigiyena bevosita jamiyat muammolarini ham hal qilishga ulkan hissa qo'shadi, ruhiy sog‘lom bo‘lgan shaxsgina biror-bir kasbni egallab, uning uddasidan chiqishi mumkin. Ruhan sog‘lom kishigina yaxshi vrach, quruvchi, haydovchi, o ‘qituvchi yoki uchuvchi bo‘lishi mumkinXo‘sh, psixogigiyenaning asosiy vazifalari, yo‘nalishlari nimalardan iborat? Psixogigiyena quyidagi maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yadi: 1) sog‘lom shaxsni tarbiyalash va shakllantirish; 2) tibbiy maskanlarda gigiyena talablariga javob beradigan sharoit yaratish; 3) insonning salomatligiga ziyon keltiruvchi omillarni kamaytirish va tugatish; 4) bemorlarni, yoshu qarilarni sportga qiziqtirish, uni keng ommaga yoyish; 5) har bir kishini o ‘z salomatligiga e’tibor bilan qarashga, uni saqlashga o'rgatish. Psixogigiyena shartli ravishda quyidagi turlarga bolinadi:

1) yoshga oid psixogigiyena; 2) aqliy va jismoniy mehnat psixogigiyenasi; 3) o'rganish va o'rgatish psixogigiyenasi; 4) oila va jinsiy hayot psixogigiyenasi; 5) turmush psixogigiyenasi; 6) bemor odam psixogigiyenasi.

Yoshga oid psixogigiyena bolalik davridan, ya’ni chaqaloq tug‘ilgan davrdan boshlanishi kerak. Chunki insonning shaxs sifatida shakllanishi juda erta boshlanadi. Bolaning yashash faoliyati o‘yinlarga asoslangan bo‘ladi. Uning idroki yoshiga mos bo‘ladi. Bola o‘zi qiziqqan narsa bilan shug‘ullanadi. Bolaning yonida ehtiyot bo‘lib gapirish, uni to ‘g‘ri yo‘lga boshlash, kamchiliklarini o‘z vaqtida tuzatib boorish o‘ta muhimdir. Bolani qattiqqo‘llik bilan emas, faqat uqtirish yo‘li va tayinlash bilan tarbiyalash mumkin. Bolani ortiqcha erkalatib yuborish, uning aytganini qilaverish, talablarini bajaraverish ham yaxshi oqibatlarga olib kelmaydi, u qaysar, o‘jar, ota-onani hurmat qilmaydigan bo‘lib o‘sadi. Bolani uning yoshiga mos turli o'yinlar bilan mashg‘ul qilish kerak. Bolani teatrlarga, sirkka, hayvonot bog'lariga olib borish, uni tabiat qo‘ynida tarbiyalash, bolaning sinxron rivojlanishida juda muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalar psixogigiyenasida kattalar xulq-atvori, awalambor otaonasining xulq-atvori o‘ta muhim ahamiyatga ega. Doimo janjal bo‘ladigan, ichkilik ichiladigan, kitob mutolaa qilinmaydigan oilada yaxshi farzand voyaga yetishi ancha murakkabdir. Bola ota-onaning yaxshi fazilatlariga ham, yomon qilig‘iga ham taqlid qiladi. Hali bolada bosh miya yarim sharlari po‘stlog‘i funksional jihatdan to‘la shakllanmaganligi sababli ularda yaxshi-yomonni tahlil qilish imkoni past bo‘ladi. Bolani hayotga o'rgatib borish, uning tafakkuriga mos hikoyalar, ertaklar aytish, hayotdan misollar keltirib borish bolada hayotga qiziqish uyg‘otadi, insonlarga mehr-muhabbatli bo‘lishga undaydiAgar ota-ona bolada fanning, san’atning yoki hunaming qaysidirbir turiga qobiliyatni sezib qolsa, unga har tomonlama yordam beribbarcha sharoitni yaratib berishi zarur. Lekin bolani ilmli qilaman

deb, unga keragidan ortiqcha talab qo‘yib yuborish, dars qilishga majbur qilaverish, ko'chada biroz o ‘ynagani qo‘ymaslik bolada depressiya alomatlari rivojlanishiga sabab boiadi. Bunga shunday misol keltirish mumkin. Hali 8 yoshga to‘lmagan G. ismli qizchani bizga ko‘rsatishdi. Qizcha bosh og‘rig‘idan shikoyat qilar edi. Ota-onasi vrach qabulida boMib, qizchada bosh og‘rig‘i sabablarini aniqlay olishmaganligini va berilayotgan dorilar foyda bermayotganini aytishdi. Qizchani tekshirish mobaynida shu narsa ma’lum bo‘ladiki, u umuman kam gapirar, bir nuqtaga qarab turaverar, doktor bergan savollarga zo‘rg‘a javob

berar edi. 0 ‘zi haqida gapirib berishni iltimos qilganda, faqat boshi og‘rishini aytgan. Qizni

tekshirayotib unda depressiya alomatlarini aniqladik. Qiz awal hech qanday kasal bo‘lmagan, miya jarohatlari olmagan, ichki a ’zolari ham sog‘lom edi. Qizchadan boshing doimo og‘riydiini, og'rimagan payti bormi desa u: «Ha, doimo og'riydi, lekin noyabr oyida og‘rimadi», debjavob beradi (bemor fevral oyida tekshirilayotgan edi)

Qizdagi bosh og‘riqning sabablari har tomonlama tekshirilib, kasallik anamnezi yaxshilab o‘rganilgandan keyin shu narsa ma’lum bo‘ldiki, qizni 6 yoshligidan boshlab o‘qitish kuchaytirilgan maktabga berishgan. Bundan tashqari, qizcha maktabdan qaytganda, ingliz tili o'qituvchisi uyda u bilan mashg'ulot olib borgan, keyin esa ota-onasi qizchaning bilimini tekshirish bo‘yicha doimo savoljavoblar o'tkazgan. Qizcha 6 yoshga to ‘lganidan keyin ko‘chaga tengdoshlari bilan o‘ynagani chiqishga qo'yilmagan. Albatta, bolaga qo‘yilgan bu ortiqcha talablar uni ruhan charchatib qo‘ygan. O'qituvchilar va ota-onasi oldida doimiy mas’uliyat sezgan qizchaning miyasi doimo hissiy zo‘riqishda bo'lib, bora-bora u kamgap, faqat savollargagina javob beradigan, o‘z tengdoshlari bilan o'ynamaydigan bo‘lib qoladi. So‘ngra esa qizchada doimiy bosh og'riq rivojlanadi. Noyabr oyida esa qizcha maktabdan ta’tilga chiqqan, otasi esa boshqa shaharga xizmat safariga ketgan edi. Qizcha bu davrda, tabiiyki dars qilmagan va ko‘p vaqtini toza havoda o"z tengdoshlari bilan o ‘ynab o'tkazgan. Bundan xulosa qilib, qizchaning ota-onasiga barcha talablarni kamaytirish, ularni qizning yoshiga moslash, ingliz tilini o‘qitishni vaqtincha to‘xtatish, toza havoda sayr qilishga imkon berish zarurligi tavsiya qilindi. Bu talablar bajarilgandan keyin qizchada depressiya alomatlari (kamgaplik, ishtaha yo‘qligi, hech narsaga qiziqmaslik va bosh og‘rig‘i) o‘tib ketdi. Bundan xulosa shuki, ko‘pchilik asab-ruhiy buzilishlarning sababi noto‘g‘ri hayot tarzi, ortiqcha hissiy zo‘riqish, yoshga mos boMmagan talablarning qo‘yilishidir. Bu salbiy omillar bartaraf qilinmas ekan, dori-darmonlarning ta ’siri ko'zlangan maqsadni bermaydi. Psixogigiyenaning asosiy maqsadi ham salbiy asab-ruhiy omillarni bartaraf qilishdir. Bolalarni maxsus kuchaytirilgan maktabga berayotganda psixologga ko‘rsatish zarur va ular keyinchalik ham vaqtivaqti bilan psixolog nazoratida turishi kerak. Shunday ekan, maktab yoshidagi bolalar psixogigiyenasi haqida alohida to ‘xtalib o‘tish o‘rinlidir. Bu yerda o‘quvchilarga darsdagi ortiqcha yuk, ular orasidagi yoki o‘quvchi bilan o‘qituvchi orasidagi kelishmovchiliklarni o‘rganish va ularni bartaraf etish yo‘llarini izlab topisli zarur. Psixologiya va umuman tibbiyot uchun eng dolzarb muammolarga to‘la boMgan davr — bu o‘smir!ik davridir. 0 ‘smirlik davrida nafaqat ruhiy o‘zgarishlar, balki aqliy va jismoniy

o‘zgarishlar ham keskin kechadi. Bu davr — o‘tish davridir. 0 ‘smir — hali kechagi bola, lekin u hali katta kishi ham emas. 0 ‘smir o‘z oldida turgan muammolarni o‘zi yechishga ruhan hali tayyorboMmasligi mumkin. Lekin uni hali sen yoshsan deb hadeb tergayverish unda qaysarlikni yuzaga keltirishi mumkin. 0 ‘smirning mustaqilligini tan olgan holda, uning

oldida har bir narsaga mas’uliyat hissini tug‘dira borish o‘ta muhimdir.

U yechishi kerak boMgan muammolardan qo‘rqmasligi, shu bilan birga, bu muammoga yengiltaklik bilan qaramasligi kerak. Bu davrda o‘smir uchun eng katta muammolardan biri seksual muammodir. Qizlarda esa hayzning kelishi ham chuqur hissiy hayajonlanishlar, qo‘rquvlar bilan kechishi mumkin. Bunday paytlarda ota-onasining, yaqinlarining maslahati juda zarur. Bunday holatda vrach-psixologning vazifasi — o‘smirda kechayotgan jarayonlarni o‘z vaqtida hal qilib borishdan iborat. Sport va badantarbiya mashqlarini bajarish, mehnatning o‘ziga yoqqan turlari bilan shug‘ullanish, organizmni chiniqtirib borish o‘smir uchun g‘oyat muhimdir. Katta yoshdagilar psixogigiyenasi, ko‘pincha, kishining egallab turgan lavozimiga, kasbiga va ish faoliyatiga bogMiq. Bu davrda oila va jinsiy hayot psixogigiyenasi alohida e’tiborni talab qiladi. Bu muammoni o‘z vaqtida Zigmund Freyd chuqur o‘rgangan edi. Z.Freyd jinsiy hayotda baxtsizlikka uchragan oila psixologiyasini o‘rganib, jinsiy hayot nuqtai nazaridan insonlarda nevroz, psixoz kabi kasalliklarning kelib chiqish mexanizmlarini o‘z kuzatuvlarigaasoslanib yoritib berdi. Jinsiy zaiflik bor oilada baxtli hayot bo‘lmaydi, bunda nafaqat oilada, balki jamiyatda ham ular o‘z o ‘rnini topib keta olmasliklarini isbotlab bergan. Er-xotin orasidagi nafaqat yaxshi munosabat va xushmuomalalik, balki normal jinsiy munosabatlar ham mustahkam oilaning asosini tashkil qiladi. Jinsiy hayot — hayot mazmunini ifodalab beruvchi vositadir, chunki busiz avlodni davom ettirib bo'lmaydi. Jinsiy hayotdagi keskin o‘zgarishlar klimakterik davrda, involutsion davrda salbiy tomonga ketishi kishi ruhiy faoliyatiga ta ’sir qilmasdan qolmaydi. Shuning uchun ham jinsiy hayot psixogigiyenasini alohida o'rganish talab qilinadi. Oila mustahkam boishi uchun nikohga katta e ’tibor qaratilmog‘i kerak. Turmush qurayotgan ikki yosh, albatta, tibbiy ko'rikdan, genetik va psixologik tekshiruvlardan o‘tib, salomatligi haqida maxsus tibbiy ma’lumotnomani olgandan keyin turmush qurish haqida xulosaga kelish mumkin. Aks holda, bu nikoh baxtsiz bo‘ladi. Qiz bersang ham, olsang ham, yetti avlodini surishtirib ish qil, deb bekorga aytmagan xalqimiz. Bitta oilaning baxtsizligi, uning qarindoshlarining, qolaversa, butun jamiyatning baxtsizligi sifatida qaralishi kerak. Haqiqatan ham shunday. Jinsiy a’zolarning anatomiyasi va fiziologiyasi haqida turmush

qurayotgan yoshlar dastlabki ilmga ega bo‘lishlari kerak. Jinsiy a’zolar haqida oddiy bilimga ham ega bomagan yoshlarga turmush qurishga faqat ularning sevgi-muhabbatiga asoslanib ruxsat beriladi. Hammaga ma’lumki, bu muhabbat, ko'pincha, tashqi ko‘rinishga asoslangan bo‘lib, turmush qurayotgan yigit yoki qizda ruhiy kasallik bormi yo‘qmi, nevropatolog yoki psixiatrlarning tibbiy xulosasi qanday? Bularga e’tibor, ko‘pincha, turmush qurishdan oldin

emas, balki buzilganidan keyin beriladi. Biz turmush qurgandan keyin turmush o‘rtog‘ining ruhiy kasalligi borligi va uning ota-onasi to ‘ydan oldin farzandining «aybini» yashirganligidan katta janjallar chiqib, butun boshli oilalar sudlashib yurganining guvohi bo'lganmiz. Qariyalar muammosi har qanday jamiyatda ko‘ndalang turgan muammodir. Chunki ular ishga yaroqsiz bo‘lib qolganlaridan keyin, ba’zan farzandlari e’tiboridan ham chekkada qolib ketishadi. Ayniqsa, doimo faol hayot kechirib kelayotgan kishi nafaqaga chiqib, ishsiz qolganda, uning ruhiyatiga katta ziyon yetishi mumkin. Shuning uchun qariyalarning salomatligini saqlash, ularni mahalla yoki o'zining awalgi mutaxassisligi bilan bog‘liq ishlarga jalb qilish, ularning jismoniy va ruhiy salomatligini tiklashga va saqlashga yordam beradi. Psixogigiyena fani doimo takomillashib boradigan fandir. Bir necha yillardan so‘ng psixogigiyenaning maqsad va vazifalarida yangi yo‘nalishlar paydo bo‘lishi tabiiy.

Ma’lumki, ishlab chiqarish munosabatlari asosida inson, uning sog‘lig‘i birinchi navbatda turadi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham maxsus ta’kidlangan. 2005 yilning “Sihat- salomatlik” yili deb e’lon qilinishi ham bejiz emas. Inson, uning sog‘lig‘i, ish qobiliyati va ijodiy imkoniyatlari sog‘liqni saqlashning obyektigina bo‘lib qolmay, balki asosiy maqsadi hamdir. Sog‘liqqa nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash ta’lim va tarbiyaning asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, butun jamiyatning va har bir shaxsning harakatini talab qiladi. Bunday harakatlarning maqsadi aholi sog‘lig‘ini doimiy mustahkamlashdir.

- Jamiyat sog‘lom turmush tarzi uchun sharoitlarni yaratishga harakat qiladi;

- Har bir inson o‘z jamoasi a’zolarining sog‘lig‘ini saqlash va mustahkamlash ishida ishtirok etishga tayyorligini namoyon qilishi zarur.

- Sog‘liq – asosiy maqsad emas, balki shaxs va jamiyat taraqqiyoti uchun vositadir.

- Inson sog‘lig‘i – mashq qilish orqali yaxshilanishi mumkin.

- Demokratik jamiyatning umumiy vazifalarini hal qilish uchun har bir individ sog‘lom, ishga qobiliyatli va quvnoq bo‘lishi zarur.

- Davlat o‘z fuqarolarining sog‘lig‘i uchun, ruhiy va jismoniy o‘zini yaxshi his qilishi uchun sharoitlarni yaratadi. Sog‘liqni saqlash va mustahkamlashga yo‘naltirilgan tibbiy-sanitar ma’rifat dastlabki profilaktika chorasi sifatida psixik jarayonlarga, inson va muhit orasidagi dinamik aloqalarga va insonning ijtimoiy munosabatlariga qaratilishi lozim. Bu yo‘nalishda ish olib borib, sog‘liqni saqlash va mustahkamlashga imkon beradigan yangicha turmush tarzi uchun kurash zarur. Sog‘liq uchun ahamiyatli bo‘lgan inson tafakkuri va xulq-atvori, ehtiyojlarni qondirish usullari va odatlar turmush tarzining tarkibiy qismlari sifatida qaralishi mumkin. Sanitar ma’rifat va tashviqot sog‘liqni saqlash, mustahkamlash va qayta tiklashda muhim rol o‘ynaydi va demokratik jamiyatning muhim vazifasi hisoblanadi.

1.2. Sog‘liq va kasallik Demokratik jamiyatning bosh insonparvarlik g‘oyasi “kasallikni da’volashdan, odini olgan yaxshi”- bo‘lib, agar shifokorning e’tibori kasallikka emas, sog‘liqqa yo‘naltirilgan bo‘lsa, bu g‘oya to‘liq amalga oshirilishi mumkin. Nima uchun sog‘liq inson e’tiboridan chetda qoldi? Buning bir necha sababi bor. Ulardan birinchisi – sog‘liqning “bilinmasligi”. Kasallikka nisbatan sog‘liqni orqada qolishining boshqa sababini bozor iqtisodiyotiga o‘tgan jamiyatdan izlash zarur. Bunday jamiyatda shifokor boshqa kasb egalari kabi yashash uchun kurashishga majbur, u ko‘ziga tashlangan narsadan, ya’ni kasallikdan moddiy manfaat izlaydi. Bunday qiziqarli holat iqtisodiy sharoitlarning natijasidir. Shifokor o‘z mijozlarining sog‘lig‘i uchun qayg‘uradi, degan tasavvur paydo bo‘ladi. Lekin shifokorning moddiy qiziqishlarini hisobga olsak, u mijozlarning sog‘lig‘iga qarshi hisoblanadi. U sog‘liq uchun emas, balki uning qarama-qarshisi, kasallik uchun pul topadi. Hozirgi vaqtda bunday holat ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarda, jumladan Vatanimizda ham mavjud. Ko‘pchilik shifokorlar o‘zlarini tadbirkorlar sifatida tutadilar. Ular xizmatga haq to‘lay oladigan “bemorlarnigina” da’volaydilar. Shunday qilib, shifokor ham oyoq kiyim tayyorlovchi yoki avtomobil chiqaruvchidek holatni egallaydi. “Sog‘liq” va “kasallik” tushunchalarining aniqmasligi, shuning uchun vujudga keldiki, tibbiyot insonni shaxs sifatida emas, balki biologik mavjudot sifatida o‘rgandi, markaziy nerv sistemasi funksiyalariga, ya’ni psixikaga yetarlicha ahamiyat berilmadi, maxsus fanlar nevrologiya va

psixiatriya bundan mustasno. “Sog‘liq” va “kasallik” tushunchalarini bir- biriga tubdan qarama-qarshi qo‘yish tibbiyot xodimlari va tibbiy xizmatdan foydalanuvchi aholi orasida tushunmovchilikka olib kelmoqda. Buni quyidagi misolda ko‘rish mumkin. Har kuni ko‘pchilik bemorlar shifokor xonasini “obyektiv tadqiqot natijalarida tasdiqlanmagan

kasallik “ tashxisi bilan tark etadilar. Bu jiddiy shikoyatlari bor, ish qobiliyatlari pasaygan bemorlarning “sog‘” ekanligini anglatadi. Aksincha, diabetga chalingan, o‘zini yaxshi his qilayotgan, jon deb ishlaydigan, sportda yutuqlarga ham erisha oladigan sportchi, kasal hisoblanadi. Insonning sog‘lig‘i haqida ma’lumot beruvchi obyektiv mezonlar mavjud emas, ularni ishlab chiqish zarur. Bunday mezonlarga, insonning ishga layoqatliligi mezonlari, yuklama mezonlari, ijtimoiy munosabatlar dinamikasi, atrof-muhitdagi turli omillar ta’sir qilganda organizmning to‘ldiruvchi va kumulyativ effektlari, ruhiy va jismoniy mashq qilish ko‘rsatkichlari kiritilishi mumkin. Insonni ko‘p yoqlama ijtimoiy munosabatlar nuqtai nazaridan baholashga imkon beradigan mezonlar ham muhim hisoblanadi. Demokratik jamiyatda yashovchi insonning sog‘lig‘ini shu jamiyat shaxsining taraqqiyoti jarayoni sifatida qarash zarur. Bu jarayon o‘quv jamoalarida, mehnat jamoalarida va turmushda kechadi.