2022 №4 240 ishlab chiqarish korxonalarida hosil bo'ladigan chiqindi suvlarni tozalash va qayta ishlash usullarini o'rganish qodirova Dilshodaxon To‘lanovna

Ion-almashinish usuli
bilan tozalashga misollar. Metall ionlarini ajratib olish ularning 
suvdagi konsentratsiyasiga, pH ga, suvning umumiy minerallashuviga, kalsiy va temir 

---

UIF-2022: 8.2
SCIENCE AND INNOVATION
 
ISSN: 2181-3337

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

2022 
№4
246 
ionlarining miqdori hamda konsentratsiyasiga bog‘liq. Metallarni rekuperatsiyalash uchun kuchli 
(H-shaklda) va kuchsiz (Na-shaklda) kislotali kationitlar ishlatiladi.
 
Teskari osmos va ultrafiltrlash
Osmotik bosimdan yuqori bosimda yarimo‘tkazuvchi 
membranalar orqali eritmalarni filtrlash jarayoni teskari osmos va ultrafiltrlash deb ataladi (3.13-
rasm). Membrana o‘zidan erituvchi molekulalarini o‘tkazadi, shu bilan birga erigan moddalarni 
ushlab qoladi. Teskari osmosda erituvchi molekulalarning o‘lchamidan katta bo‘lmagan 
zarrachalar ajratiladi. Ultraffltrlashda alohida zarrachalaming o‘lchami dz odatda kattaroq. 
Quyida bu jarayonlarning qo‘llanilish chegaralari keltirilgan. Jarayon Teskari osmos 
Ultrafiltrlash Makrofiltrlash dz, mkm 0,0001-0,001 0,001-0,02 0,02-10 Bu jarayon oddiy 
filtrlashdan mayda o‘lchamli zarrachalaming ajralishi bilan farq qiladi. Teskari osmos jarayonini 
olib borish uchun kerak bo‘lgan bosim ultrafiltrlash jarayoniga kerak bo‘lgan bosim (0,1—0,5 
MPa) ga qaraganda ancha yuqori (6—10 MPa). Teskari osmos issiqlik elektrstansiyalarida suvni 
tuzsizlantirishda va turli sanoat korxonalarida (yarim o‘tkazgichlar, kineskoplar, dori-darmon 
ishlab chiqarishda va h.k.) hamda shahar oqova suvlarini tozalashda ishlatiladi. Teskari 
osmosning eng sodda qurilmasi yuqori bosimli nasos va ketma-ket ulangan moduldan 
(membranali element) iborat (3.14- rasm). Usulning afzalliklari: iflosliklar ajralishida fazalarga 
ajratish shart emasligi, energiya sarfi kamligi, kimyoviy reagentlarsiz yoki kam miqdorda 
reagent qo'shish bilan xona haroratida olib borish mumkinligi; qurilma tuzilishining soddaligi. 
Usulning kamchiligi: membrananing tashqi yuzasidd erigan moddalar konsentratsiyasining 
ortishi bilan yuzaga keluvchi konsentratsion qutblanishning hosil bo‘lishidir. Bu holat 
qurilmaning ish mahsuldorligining kamayishiga, komponentlarning parchalanish bosqichi 
pasayishiga va membrananing ishlash muddatining kamayishiga olib keladi.