2022 ibn sinoning falsafiy qarashlari abdumo‘min Jumayev Abulfayz o‘g‘li

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 10 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
110 
w
www.oriens.uz
October
2022
 
kasallikning kelib chiqish sabablari, belgilari va Sog’likni saqlash yo’llari, kishi 
anatomiyasi haqida mazmundor aniq ocherk va sog’likni qanday saqlash kerakligi 
haqidagi ta’limot bayon etiladi. Turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishi hamda 
tarqalishida ifloslangan suv va havoning roli katta ekanini uqtirib, suvni qaynatib 
yoki filtrlab iste’mol qilishni tavsiya etadi. 2- kitobida 800 ga yaqin dorining 
xususiyatlari, ularni tayyorlash va iste’mol qilish usullari bayon etilgan. Ibn Sino 
simob va uning birikmalarini dori qilib ishlatishni birinchi bo’lib tavsiya etadi, 
sharobni quvvat kirituvchi va jarohatlarni tozalovchi dori sifatida ishlatadi. 3- 
kitobida ayrim organlarning (hatto soch, tirnoqlarning) kasalliklari va ularni davolash 
usullari bayon etiladi. Bu kitobda bosh miya, asab, ko’z, quloq, burun, tomoq, qorin, 
tish, yurak, me’da, jigar, buyrak kasalliklari batafsil tahlil qilinadi. 4- kitobi 
organizmning umumiy kasalliklariga bag’ishlangan, unda isitmalar, o’smalar, 
ularning sababi, xirurgik kasalliklar va ularni davolash usullari, har xil dorilardan 
zaharlanish va bunda ko’riladigan choralar to’g’risida ma’lumot beriladi. 5- kitobida 
murakkab dorilarning organizmga ta’siri, ularni tayyorlash va iste’mol qilish usullari 
bayon qilingan. Bu kitob dorishunsolik ilmiga - farmakologiyaga bag’ishlangan. Ibn 
Sinoning tibbiyotga oid muhim asarlaridan ikkinchisi nazm (she’r usul) bilan 
yozilgan “Tibbiy urjuza” kitobidir. Bu kitob 1326 bayt (2652 misra)dan iborat katta 
she’riy asardir. Kitob tib ilmini o’rganuvi talabalarga darslik sifatida yozilgan. Bu 
asar asosan tibbiyotning nazariy masalalariga bag’ishlangan. Lekin, unda amaliy 
tibbiyot haqida ham yetarli ma’lumot berilgan. “Tibbiy urjuza” o’z mazmuni va 
ahamiyati jihatidan “Qonuni”dan uncha qolishmaydi. “Qonuni”da bayon etilgan 
mavzu va masalalar “Urjuza”da qisqa va ixcham qilib keltirilgan. “Tibbiy urjuza” 
ikki bo’limdan iborat. Birinchi bo’limda tibbiyotning umumiy nazariy masalalari 
yoritilgan. Unda xususan, tibbiyotning tafsiri, uning qismlari, unsurlar, a’zolar, 
mijozlar, xiltlar, ruh (jon), quvvatlar haqida ma’lumotlar beriladi. So’ng inson 
organizmiga havo, ovqatlar, ichimliklar, uyqu va uyqusizlik, harakat va harakatsizlik, 
nafsoniy kayfiyatlarning ta’siri ko’rsatilgan. Shundan keyin ayrim a’zolar kasalliklari, 
ularning belgilari, tomir urishini tekshirish va shunga asosan kasallikni aniqlash 
usullari bayon etilgan. Bulardan tashqari siydik, axlat, balg’am terni tekshirib, 
kasallikka dalil topish usullari keltirilgan. Qon, safro, savdo va xiltning g’alaba 
qilishi (ustun kelishi) dagi belgilar ko’rsatilgan. Ikkinchi bo’lim tibbiyot amaliyotiga 
bag’ishlangan. Bu bo’lim o’z navbatida to’rt qismga bo’lingan. Birinchi qismda kishi 
sog’lig’ini saqlash tadbiri bayon etilgan. Ikkinchi qismda bemorlarga beriladigan dori 
va ovqatlar haqida so’z yuritiladi. Uchunchi qismda qo’l bilan amalga oshiriladigan 
muolaja usullari (jarrohlik) bayon etilgan. To’rtinchi qismda chiqqan-singanlami 

---