28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
 
MAVZU-5 SINTETIK VA ANALITIK SCHYOTLAR VA ULARNING 
BOG’LIQLIGI
(ma’ruza – 2 soat) 
 
REJA: 
1.
 
Sintetik va analitik schyotlar haqida tushuncha. 
2.
 
Sintetik va analitik hisob, ularning o’zaro bog’liqligi. 
3.
 
Sintetik va analitik hisob haqida tushuncha. 
 
Mavzuning maqsadi: 
Sintetik va analitik schyotlar, sintetik va analitik 
hisob, ularning o’zaro bog’liqligi, sintetik va analitik hisob haqida tushuncha 
hosil qilish. 

---

25 
Tayanch iboralar:
Sintetik, analitik, umumlashgan, aniqlashtirilgan, 
pul, natura va mehnat o’lchovi ko’rsatkichlari, sintetik va analitik 
schyotlarning bog’lanishi.
Buxgalteriya hisobining schyotlar tizimi usuli yordamida korxonalar 
xo’jalik mablag’’larining holati, shu mablag’’larning paydo bo’lish 
manbalari, shuningdek, xo’jalik mablag’’larining xo’jalik jarayonidagi 
xarakatlari tezlikda umumlashtirilib hisobga olib 
boriladi.
 
YUqorida 
keltirilgan misollardan ko’rinib 
turibdiki, xo’jalik operatsiyalari schyotlarda 
umumlashgan xolda pul ko’rsatkichida aks 
ettiriladi. Masalan, “ Materiallar” schyotida 
korxonadagi jami xom ashyo va materiallarning 
harakati, “Asosiy ishlab chiqarish” schyotida hamma xarajatlar va olingan 
mahsulotlarning harakati, shuningdek, “Xodimlar bilan mexnatga xaq 
to’lash bo’yicha hisob-kitoblar” schyotida korxonadagi xamma ishchi va 
xizmatchilarga ish xaqi yuzasidan qilinadigan hisob -kitolar harakati va 
hokazolar umumlashtirilib aks ettirilganligi aniqlandi.Lekin korxonalarning 
mablag’’larini but holida saqlashni ta’minotlash va samarali foydalanish 
ustidan nazorat o’rnatish uchun ularning har bir turi to’g’risida batafsil 
maolumotlar ham bo’lishi zarurdir. CHunki “Asosiy ishlab chiqarish” 
schyotida umuman sarflangan harajatlar vaolingan mahsulotlar haqidagi 
maolumotlar bilan birga maolum bir vaqtga xarajatlarning har bir turi 
(masalan, ish haqi, material, amortizatsiya va hokazolar), shu bilan birga 
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning har biri bo’yicha (masalan, 
mashinasozlik zavodida bo’lsa ayrim turdagi stanoklar, mashinalar va 
hokazolarning) xarajatlar summasi va turlari bo’yicha tafsilot bilan 
aniqlangan ko’rsatkichlar ham bo’lishi kerak. “Xodimlar bilan mehnatga haq 
to’lash bo’yicha hisob-kitoblar” schyotida korxonaning maolum bir davrga 
ishchi va xizmatchilardan bo’lgan umumiy qarz summasi ko’rinib turishi 
bilan birga har bir ishchi va xizmatchinig qarz summasi yuzasidan 
qilinadigan hisob-kitoblar maolumoti ham bo’lishi kerak. SHuningdek, 
“Xodimlar bilan mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblar” schyotining 
debet va kredit oboroti umumiy summasi to’g’risidagi maolumot bilan birga 
har bir ishchi va xizmatchiga qancha summa hisoblanagan va shundan 
qnchasi berilganligi to’g’risidagi maolumot ham zarurdir. 
SHunga o’xshash hamma schyotlarda ham umumiy ko’rsatkichlar 
bilan birga tafsiloti bilan aniqlangan ko’rsatkichlar bo’lishi lozimdir. 
SHuning uchun ham buxgalteriya hisobida oboektlar bo’yicha va ayrim 
turlari bo’yicha maolumotlarni hisobga oladigan schyotlardan foydalanishga 
zaruriyat tug’iladi. SHunga mos holda ikki hildagi schyot, yaoni sintetik va 
analitik schyotlar buxgalteriya hisobida qo’llaniladi. 
Xo’jalik mablag’’lari va ular manbaalarining harakatini hisobga 
oladigan xo’jalik operatsiyalari haqida umumlashgan maolumotlarni faqat 
pul ko’rsatkichida hisobga oladigan schyotlar sintetik (birinchi tartibli)