3 I fəsil. Reklam fəaliyyətinin inkişafında təşkilati işlərin məqsədi və nəzəri əsasları

V –küçədən gedənlərin diqqətinin nə dərəcədə cəlb edilməsi;
O –müəyyən dövr ərzində xarici reklam vasitələrinə (vitrinə) müraciət edən (diqqət yetirən) adamların sayı;
P –müşahidə dövründə vitrində yan keçən adamların ümumi sayı.
Reklam verənlərin kütləvi informasiya vasitlərində dərc etdirdikləri informasiyaların konkret mağazaya təsir qüvvəsini aşağıdakı düsturla hesablamaq olar:
D=

Burada,
K –reklam edilən malları alanların sayı;

S –mağazada mal alan alıcıların ümumi sayı.
Belə məlumatları kassa aparatlarında vurulan mal çeklərinin ümumi məbləğ göstəricilərindən, nəzarətçi-kassirlər tərəfindən reklam edilən malların alınması üzrə aparılmış qeydlər vasitəsilə əldə etmək olar.
Bu məlumatların nə dərəcədə düzgün olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün reklam edilən müəssisənin buraxdığı məhsulların müşahidə dövründə konkret mağazaya mal almağa gələn alıcıların gün ərzindəki sayı ilə müəyyənləşdirmək olar. Bu məlumatları müşahidəçi tərəfindən, yaxud da fotoelement tətbiq etməklə əldə etmək olar.
Yuxarıda istifadə edilən üsulların nəticəsi olaraq, bütün hallarda aşağıdaki şərtlərə riayət etmək lazımdır:

1. 
   Müşahidənin izdihamlı günlərdə deyil, adi iş günlərində aparılması daha məsləhətdir (yaxşı olar ki, həftənin ortalarında müşahidə aparılsın).
   
2. 
   Müşahidənin aparılması müddəti reklam vasitələrinin xüsusiyyətindən asılı olaraq müəyyənləşdirilməlidir.
   

Müşahidə metodu ilə yanaşı, sınaq metodu da geniş tətbiq edilir. Bu üsul (metod) daha fəal hesab olunur. Burada reklamın psixoloji təsir forması eksperimental qaydada yaradılan süni şəraitdə yoxlanılır. əgər müşahidə dövründə alıcının (istehlakçının) ancaq mala münasibəti öyrənilirsə (qeydiyyatı aparılırsa), məsələn, malların hansı formada yığılması, yerləşdirilməsi nəzərdə tutulursa, onda müşahidəçi əvvəlcə malı alıcıya təqdim edir, daha sonra isə, müşahidəçi alıcının mala reaksiyasının dəyişib-dəyişmədiyini və s. tipli münasibətləri öyrənir. Beləliklə, müşahidəçi reklam vasitələrinin müxtəlif kombinasiyalarından müqayisəli şəkildə istifadə etməklə, ən əlverişli reklamları və məqamları seçə bilir.
Xarici ölkələrdə reklamın psixoloji təsirinin faydalılığı haqqında daha çox müşahidələr aparılmışdır. Onları, alıcıları vitrinlə nümayişetdirmənin, qablaşdırmanın, mətbuatda elanların, radio və televiziya reklamlarının necə təsir etməsini müəyyənləşdirən zaman tətbiq edirlər. Əgər alıcıya malın qablaşdırılmasının psixoloji təsirini yoxlamaq və qiymətləndirmək lazımdırsa, onda eyni eyni malı taralarda qablaşdırırlar və müşahidə aparırlar. İstər qəzetlərdəki və ya istərsədəki jurnaldakı elanların – reklamların psixoloji faydalığı aşağıdakı sınaq aparmaq yolu ilə müəyyən edilir. Elanda hər hansı prospektlərin, kataloqların və nümunələrin göndərilməsi sorğu mətni ilə göstərilir (dərc edilir). İstehlakçılardan gələn (oxuculardan) sorğu-talonlarına əsaslanaraq qəzet və jurnallarda dərc edilənlərin alıcıların (oxucuların) münasibətlərini öyrənirlər.