U = U k + U n + U t U – ichki energiya. Ichki energiya sistema xolatining funksiyasidir . Ichki energiya asosan turlicha bo`lgan ikki psotsess xisobiga ,ya`ni jismustida A` ish bajarish va jismga Q issiqlik miqdori berish xisobiga o`zgarishi mumkin. Shunday qilib, sistema ichki energiyasining orttirmasi sistemaustida bajarilgan A ish bilan sistemaga berilgan Q issiqlik miqdori yig`indisiga teng bo`lishi kerak: U 2 – U 1 = Q + A` Bu yerda U 1 va U 2 – sistema ichki energiyasining oldingi va keyingi qiymatlari. Odatda tashqi jismlarning sistemaustida bajaradigan A` ishi o`rniga sistemaning tashqi jismlarning sistema ustida bajaradigan A` ishi (bu ish – A`ga teng ) tekshiriladi . (1) tenglamadagi A` o`rniga – A qo`yib va uni Q ga nisbatan yechib, bu tenglamani quyidagi ko`rinishga keltirish mumkin:
Q = U 2 – U 1 + A (2) (2) tenglama energiyaning saqlanish qonunini ifodalaydi va termodinamikaning birinchi asosi deyiladi: sistemaga berilgan issiqlik miqdori sistemaning ichki energiyasini oshirishga va sistemaning tashqi jismlar ustida ish bajarishiga sarflanadi. Jismning xajmi o`zgarganda bajaradigan ishi. Jips qilib ishlangan va oson sirpanadigan porshen bilan bekitilgan tsilindrik idish ichiga gaz qamalgan bo`lsin . (1- rasm). Agar gaz kengaysa, porshen. Ustida ish bajaradi. ∆ A=F ∆ h bu yerda F – gazning porshenga ko`rsatadigan ta`sir kuchi. Bu kuchni gazni bosimi bilan almashtiramiz. F= p ∆ S ∆ A = pS ∆h S= ∆ = ∆ V ga teng Shunday qilib elementlar ish: ∆A= p ∆ V qilomollar sonining ko`paytmasiga teng: m mi U = -----------U KM = ----------- RT M 2M Biror jismning issiqlik sigimi deb, shu jismning temperaturasini bir gradusga ko`tarish uchun shu jismga berilishi zarur bo`lgan issiqlik miqdoriga teng kattalikka aytiladi: dQ C = --------- J/K da o`lchandi. dt
Modda massasi birligining issiqlik sig`imi solishtirma issiqlik sig`imi deb ataladi. C bilan belgilaymiz . j/k* kg larda o`lchanadi. Agar jism xajmi o`zgarmaydigan sharoitda isitilsa, , bu jism tashqi jismlar ustida ih bajarmaydi, ya`ni : dQ 1 = dU + PdV dan dV = 0
V = const dQ v = dU (1) C p = C v + P(dV KM /Dt) P (2) ni yozamiz (dV KM /dT) p kattalik p bosim o`zgarmaganda. kilomolning temperaturasi bir gradusga ortganda uning xajmi olgan.