3-Ma’ruza mashg‘uloti. Mavzu: Mashqlar yordamida chizmachilik tushunchalarini shakllantirish. Grafik tilning tarixiy rivojlanishi asosida uning komponentlarini tanlash printsiplari. Reja
Tushunchani kengaytirish va chuqurlashtirish
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7. Tushunchani kengaytirish va chuqurlashtirish. Bundan oldingi bosqich bilan
tushunchani o‘zlashtirish bo‘yicha olib borilgan ish yakunlanmaydi. Ta’limning keyingi jarayoni davomida o‘quvchilar tushunchaning mazmuni bilan chuqurroq tanishadi va mazkur fan ichidagi turli tushunchalar bilan keyinchalik esa turli fandagi tushunchalar bilan aloqa va munosabatlarini o‘rganib borishadi. Shardakov tomonidan taklif etilgan tushunchalarni shakllantirish yo‘li ta‘lim jarayonida tushunchalarni shakllantirishning barcha usullarini rad etmaydi. Bu usulni faqatgina shunday tushunchalarni shakllantirishda amalga oshirish mumkin, ya‘ni aniq yaqqol materialga, hissiy idrok etiluvchi narsa va hodisalarga tayanish mumkin bo‘lgan hollardadir. Bunday hollarda Galperin taklif etgan “narsali” faoliyat orqali yoki Ardakov taklif etgan “hissiy idrok” qilish bilan tushunchalarni shakllantirishning ilojisi yo‘q. Bu yerda boshqacha yo‘l bo‘lishi mumkin tushunchalarni shakllantirishni ta‘riflash bilan boshlashdir. Bu yo‘lni Davidov taklif etadi Davidov hisoblaydiki, o‘quvchilarda tushunchalarni shakllantirish darhol umumlashtirishning ikkinchi shaklidan boshlanishi kerak. Uning fikricha, tushunchalarni shakllantirishning ketma - ketligi o‘quv dasturlarining tuzilishi bilan aniq belgilanadi. Bu dasturlarda esa tushunchalarning “mavhumlikdan aniqlikka, umumiydan hususiyga” tomon harakati ta‘minlanishi (muvofiqlanishi) kerak. Bu dasturning negizi, Davidovning fikricha, fanning “xujayralarini qayd etuvchi dastlabki (boshlang‘ich)” tushunchalaridan iborat bo‘lishi kerak. Dasturning bunday tuzilishida umumlashtirishning birinchi shakli deyarli inobatga olinmaydi. Davidovning fikriga ko‘ra, buning o‘zi zarur ham emasdir, “chunki, fanda tushunchalar allaqachon shakllangandir”. “Biroq, agar fanda narsaning umumiy ta’rifi topilgan bshlsa, Davidov hisoblaydi, olim tomonidan amalga oshirilgan emperik izlanishlarni o‘quvchi takrorlashidan qanday maqsad bor?” Ta‘limning o‘ziga xos jihati ham shundaki, aynan shu maqsadda, ya‘ni bola bu yerda allaqachon qo‘lga kiritilganlarni inson tomonidan tizimlashtirilgan shaklidagi ifodasini o‘zlashtiradi. Bu yerda olimning izlanishining natijasi hisoblangan tushunchalardan boshlash kerak. Haqiqatan, tushunchani shakllantirishda uning paydo bo‘lguniga qadar fanda bosib o‘tilgan yo‘lini o‘quvchilar qayta shu yo‘lni boshidan oxirigacha takrorlashiga zarurat yo‘q. Ko‘p hollarda tushunchani shakllantirishni ilmiy ta‘rifidan boshlash maqsadga muvofiq va undan umumlashtirishning ikkinchi shakliga tushunchani muayyanlashtirishga o‘tish mumkindir. Demak, geometriyada perpendikulyar, to‘g‘ri burchak, uchburchak va shu kabi tushunchalarni shakllantirishni ta‘rifidan boshlash mumkin. Biroq, har doim ham bu yo‘l pedagogik oqlanmasligi va hamma vaqt ham bunga imkonning bo‘lmasligi muqarrar. Barchasidan avval o‘quvchilar bilimining kengayib borishi bilan birga mazmuni sekin asta ochilib boruvchi qiyin (murakkab) tushunchalarni shakllantirishda ta‘rifidan boshlashning ilojisi yo‘q. Misol uchun: Bunday hollarda ta‘rif o‘rniga tushuntirish yoki tushunchaning belgilaridan bir nechtasini sanab o‘tish bilan kifoyalanamiz. Ba‘zida kursni o‘rganishning kelgusi bosqichlarida o‘quvchilarning bilim zaxirasi va o‘zlashtirilgan tushunchalar doirasi mazkur tushunchaning ta‘rifini anglash uchun yetarli bo‘lganda muntazam to‘ldiriluvchi to‘liq bo‘lmagan ta‘rifga yo‘l qo‘yiladi. Davidov “tushunchalarni o‘zlashtirishda kichik o‘quvchilarning psixolog ik imkoniyatlari” kitobida tushunchalarni shakllantirish jarayoniga mantiqiy ruhiy talabni qo‘yadi: unda asosiylari sifatida quyidagilari ifodalangan 1. Mazkur o‘quv fanini yoki uning asosiy bo‘limlarini tashkil etuvchi tushunchalar, o‘quvchilar tomonidan ularning paydo bo‘lish zarurligini ta’minlovchi predmetli moddiy sharoitlarini ko‘rib chiqish yo‘li bilan o‘zlashtirilish kerak. Boshqacha aytganda, tushunchalar o‘quvchilarga “tayyor bilim” sifatida berilishi kerak emas. 2. Umumiy va mavhum xarakterdagi bilimlarni o‘zlashtirish xususiy va muayyan bilimlar bilan birgalikda olib borilishi zarur. Oxirgilari birinchilaridan o‘zlarining yagona asosidan xulosa o‘rnida keltirilib chiqariladi, bu tamoil tushunchani kelib chiqishini aniqlashtirishga qo‘yilgan talabga mu vofiqdir. 3. U yoki bu tushunchalarning predmetli moddiy manbaalarini o‘rganishda o‘quvchilar birinchi navbatda mazkur tushunchalarning berilgan barcha ob’ektlarini strukturasi va mazmunini, umumiy aloqalarini aniqlab beruvchi genetik kelib yaiqishini topishlari lozim. 4. Bu aloqani uning xossasini “sof holda” o‘rganishga imkon beruvchi narsali, grafik yoki belgili modellari yordamida (ular ustida) ko‘rib chiqish zarur. 5. O‘quvchilarda shunday narsali faoliyatlarni maxsus, atayin shakllantirish kerakki, bu orqali ular o‘quv materialidagi ob’ektlarni aniqlab va ularning muhim aloqalarini modellarda ko‘rib chiqishi, so‘ng esa uning hossalarini o‘rganib olishlari kerak. 6. O‘quvchilar asta-sekin va o‘z vaqti bilan narsali faoliyatlardan ulami fikran bajarishga o‘tishlari lozim. Muallif tasdiqlaydiki, o‘quv fanlarninig bunday tuzilishi ta’limni shunday tashkil etishga imkon beradi, ya’ni bu jarayonda kichik yoshdagi o‘quvchilar odatda katta sinfdagi o‘quvchilarga tegishli bo‘lgan tushunchalarni to‘liq egallashadi. Bu tushunchalarni o‘zlashtirish o‘quvchilarda nazariy tafakkurni shakllanishiga olib keladi. Ta‘lim jarayonida o‘quvchilarda tushunchalarni shakllantirishning usullarini yuqorida aytilgan va mazkur ish muallifining nuqtai nazarlarni solishtirsak, shunday xulosaga kelamiz. Davidov o‘zi endi “olimning emperik izlanishini takrorlash” deb xarkterlangan va birinchi shakldagi umumlashtirish bosqichinig kategorial shaklini inkor etmaydi, bu yerda tushunchaning kelib chiqishining “predmetli moddiy sharoitini ko‘rib chiqish” ning zarurligi tan olinmoqda. Endi u tushuncha bolalarga “tayyor bilim” shaklida berilishi kerak emas deb tasdiqlaydi. Shuningdek yana “narsali faoliyatlardan asta-sekin va o‘z vaqtida ularni fikran bajarishga o‘tish” zarurligini ham ko‘rsatgan. Ta‘limda ilmiy tushunchalarni shakllantirish usullarining ko‘rib chiqilgan nuqtai nazarlarning tahlili shuni ko‘rsatdiki, har bir muallif o‘zi taklif etayotgan usulni yagona to‘g‘riligini isbotlashga intiladi, bu degani, barcha tushunchalarni, ularning mazmunidan va bolalardagi ularni o‘zlashtirishiga bo‘lgan tayyorgarligik darajasidan qat‘iy nazar, universaldir deganidir. Biz shunga o‘xshash tasdiqlarni amalda noto‘g‘ri deb hisoblaymiz. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarning ta‘lim jarayonidagi tushunchalarni shakllantirish usullarinikatta yoshdagilariga o‘tkazish mumkin emas. Elementar matematk, geometrik tushunchalarni shakllantirish uchun yaroqli metodlarni qiyin tabiiy ilmiy tushunchalarga qo‘llash mumkin emas. Biz o‘quvchilarda tushunchalarni shakllantirish turli xil usullar va metodlar orqali amalga oshirilishi mumkin (va kerak) deb hisoblaymiz. Tushunchalarni shakllantirish usuli, bosqichlarining navbati bilan ketma ketligi shakllantiriluvchi tushunchalarning mazmunidan, o‘quvchilarning umumiy rivojlanganligi darajasidan, ulardagi mavjud tushunchalar bazasidan kelib chiquvchi tajribalaridan, bilish qobiliyatlari va tasavvurlarining darajasidan va boshqalardan kelib chiqib aniqlanishi kerak. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|