4-mavzu. Korxonaning asosiy fondlari va ishlab chiqarish quvvatlari Reja

Korxona asosiy vositalarining xolati va ta’minlanganligi ko’rsatkichlari.
Asosiy vositalarni ifodalovchi ko’rsatkichlar iqtisodiy salohiyat ko’rsatkichlari ichida ma’lum darajada o’z o’rniga ega. Ushbu vositalarga xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning ancha mablag’i jalb qilingan bo’ladi. Mazkur mablag’larning qaytimi asosiy vositalardan samarali foydalanish evaziga amalga oshiriladi².
Asosiy vositalarni ifodalovchi ko’rsatkichlarni uch guruhga bo’linadi: asosiy vositalar holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar; asosiy vositalar bilan ta’minlanganlikni ifodalovchi ko’rsatkichlar; asosiy vositalar samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar. Ushbu guruh ko’rsatkichlarining tasnifi quyidagi chizmada ifodalangan (6-rasm). Ularni aniqlash yo’llari quyida jadvalda keltirilgan ( 8-jadval).
Asosiy vositalar holatini tahlil qilishda ularni ifodalovchi ko’rsatkichlarni hisoblash lozim. Uni tahlil qilish uchun biznes-reja hisob va hisobot ma’lumotlaridan foydalaniladi. Unda biznes-rejadagi ma’lumotlari haqiqiy ma’lumotlar bilan taqqoslanib, o’zgarishlarning yaxshilanganligi yoki yomonlashish sabablari aniqlanadi.
Asosiy vositalar iqtisodiy tuzilishini va holatini ifodalash uchun ko’rsatkichlar tizimidan foydalaniladi.



4.2.1-jadval
Asosiy vositalar (Av.) holatini ifodalovchi ko’rsatkichlar

Ko’rsatkichlarning nomi	Nimani ifodalashi (mazmuni)	Aniqlanish formulasi
1.Asosiy vositalarning umumiy mablag’lardagi hissasi	Asosiy vositalarning umumiy mablag’larda necha foiz tashkil qilishini ko’rsatadi	Av/B
2.Asosiy vositalar faol qismining (Avf) tarkibiy tuzilishi	Asosiy vositalar faol qismining umumiy asosiy vositalar summasida necha foiz tashkil qilishini ifodalaydi	Avf/ Av
3.Asosiy vositalarning eskirish koeffitsienti	Umumiy asosiy vositalar qiymatining qancha qismi eskirish summasiga tengligini ko’rsatadi	Av.es/Av.yb
4.Asosiy vositalarning yangilanish koeffitsienti	SHu hisobot davrida yangidan ishga tushirilgan asosiy vositalar qismining umumiy yil oxiridagi asosiy vositalardagi hissasini ifodalaydi	Av.yang/Av.yo.
5.Asosiy vositalarning yaroqlilik koeffitsienti	Umumiy asosiy vositalar qiymatining qancha qismi qoldiq qiymatda ekanligini ifodalaydi	(Av-Av.es.)/Av
6.Asosiy vositalarning chiqarilish koeffitsienti	Asosiy vositalarning qancha qismi hisobdan chiqarilganligini ifodalaydi	Av.chiq./Av

Eskirish koeffitsenti (Kesk) eskirish summasining asosiy vositalar boshlang’ich qiymatiga nisbati sifatida quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Bunda:
Ave – asosiy vositalar eskirish summasi;
Avbq – asosiy vositalarninig boshlang’ichqiymati;
F1 – 1-shakldagi “Buxgalteriya balansi»;
010 va 011-satrlar – balans satrlari.
Asosiy vositalar yaroqlilik koeffitsenti (Kyar) qoldiq qiymatining (eskirish chegirilgan holdagi) boshlang’ich qiymatga nisbati sifatida quyidagi formula orqali aniqlanadi:

bunda:
Avq.q – asosiy vositalarning qoldiq qiymati.
Asosiy vositalar yangilanish koeffitsenti (K_yang) yil mobaynida yangi kelgan asosiy vositalarning yil oxiridagi ular qoldig’iga nisbatisifatida quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Kyang = Av.yang/Av.yo.

bunda:
Avya.k – yangi kelgan asosiy vositalar summasi;
Avdo.b.q – asosiy vositalarning davr oxiridagi boshlang’ich qiymati;
F_3- – 3-shakl «Asosiy vositalar harakati haqida hisobot»