5 mavzu. Davlat budjeti, soliqlar va davlat qarzi (2 soat) Reja: Davlat budjetining mohiyati va funksiyalari



Yüklə 468,22 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/25
tarix13.05.2023
ölçüsü468,22 Kb.
#113160
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   25
4 мавзу макро

1-b(1-t)+m‘ 1-b(1-t) + m‘  
Aytaylik hukumat o`z xarajatlarini qandaydir miqdorga oshirdi va bu 
xarajatlarni moliyalashtirish uchun soliq miqdorini ham shuncha oshirdi.
Bunda davlat xarajatlari va avtonom soliqlar miqdorlarining bir vaqtning 
o`zida bir xil miqdorda o`zgarishi natijasida daromadlarning jami o`zgarishi ΔY 
miqdori quyidagiga teng bo`ladi:
1 b  
ΔY= -------------------- ΔG - ------------------ ΔTa  
1-b(1-t)+m‘ 1-b(1-t) + m‘  
Agar davlat xarajatlari va avtonom soliqlar bir xil miqdorga ko`paysa 
muvozanatli ishlab chiqarish hajmi shu miqdorga teng yoki undan kamroq summaga 
ko`payadi. Buni balanslashgan byujet multiplikatori deb yuritiladi. Balanslashgan 
byujet multiplikatori birga teng yoki undan kichikroq bo`ladi.
Davlat xarajatlari o`zgarishidan yuzaga keladigan multiplikativ samara 
soliqlar pasayishidan olinadigan multiplikativ samaradan kattaroq bo`ladi. Bu holat 
davlat xarajatlarining daromadlar va is‘temol hajmiga ta‘siri (soliqlar o`zgarishi 
ta‘siriga nisbatan) kuchliroq ekanligi oqibatidir.
Ushbu farq fiskal siyosat vositalarini tanlashda muhim rol o`ynaydi. Agar 
hukumat davlat sektorini kengaytirmoqchi bo`lsa, davriy pasayishni tugatish uchun 
o`z xarajatlarini oshirishi, inflatsiyani cheklash uchun esa soliqlarni oshirishi 
maqsadga muvofiq bo`ladi.
Aksincha, fiskal siyosat davlat sektorini cheklashga qaratilgan bo`lsa, davriy 
pasayish sharoitida soliqlarni kamaytiradi, davriy ko`tarilish paytida esa davlat 
xarajatlarini oshirish maqbul yo`l hisoblanadi.
3.Diskret va nodiskret fiskal siyosat. Budjet taqchilligi va ortiqchaligi. 
  
Hukumatning bandlik darajasi, ishlab chiqarish hajmi, inflatsiya sur‘atlari va 
to`lov balansi holatini o`zgartirishga yo`naltirilgan maxsus qarorlarni qabul qilishi 
natijasida davlat xarajatlari, soliqlar va davlat budjeti qoldig`ini maqsadli 
o`zgartirilishi diskret fiskal siyosat deyiladi. Diskret fiskal siyosat yuritilganda 
iqtisodiy pasayish davrida jami talabni rag`batlantirish uchun davlat xarajatlarini 
oshirilishi va soliqlarni kamaytirilishi natijasida davlat budjeti kamomadi yuzaga 
keltiriladi. O`z navbatida davriy ko`tarilish paytida budjet ortiqchaligi yuzaga 
keltiriladi.
Diskret fiskal siyosat iqtisodiy tebranishlarni yumshatishda muhim rol 
o`ynasada, uning ayrim kamchiliklari mavjud. Bu, avvalam bor, vaqt oraliqlari bilan 
bog`liq. Ya‘ni iqtisodiyotda pasayish yoki inflatsion zo`riqishning paydo bo`lishi, 
bu holatlarni aniqlash yuzaga kelgan muammolarni hal etish uchun davlat xarajatlari 
va soliq tushumlarini o`zgartirish borasida qaror qabul qilish, bu qaror bajarilishini 
ta‘minlash jarayonlarining har biri o`rtasida ma‘lum vaqt o`tadi.


Bu vaqt davomida iqtisodiy vaziyat o`zgaradi va ko`rilgan chora-tadbirlar 
ko`tilgan natijani bermasligi mumkin. Shu tufayli davriy tebranishlarni avtomatik 
tarzda yumshatib turish mexanizmini yaratish zarurati yuzaga keladi.
Nodiskret fiskal siyosat – davlat xarajatlari, soliqlar va davlat budjeti 
qoldig`ini avtomatik o`zgartirishni ko`zda tutadi. Nodiskret fiskal siyosat 
o`rnatilgan barqarorlashtirgichlarga asoslanadi. Rivojlangan davlatlarda o`rnatilgan 
barqarorlashtirgichlari rolini progressiv soliq tizimi, davlat transfertlari tizimi va 
foydada ishtirok etish tizimi o`ynaydi. Nodiskret fiskal siyosat davriy tebranishlarni 
yumshatish uchun hukumatning bevosita aralashuvini talab etmaydi. Davriy 
pasayish sharoitida daromadlar pasayishi tufayli soliq stavkalari pasayadi. Bu esa 
jami talabning oshishiga, ishlab chiqarishni kengaytirishga rag`batni yuzaga 
kelishiga olib keladi. Shuningdek pasayish davrida davlat transfertlari, jumladan 
ishsizlik nafaqasi to`lovlari miqdori oshadi. Bu holat ham jami talabni oshirib, jami 
taklif hajmini oshishiga ijobiy ta‘sir ko`rsatadi.
Iqtisodiy yuksalish davrida ortiqcha talab iqtisodiyotga inflatsion ta‘sir 
ko`rsatayotgan sharoitda daromadlar darajasi oshishi bilan soliqlar stavkalari 
pasayadi va bu jami talabga cheklovchi ta‘sir ko`rsatadi. Ayni paytda davlat 
xarajatlari (ishsizlarga nafaqalar, davlat transfertlarining bir qancha turlar) ham 
pasayadi. Ammo nodiskret fiskal siyosat vositalari iqtisodiy tebranishlarni to`liq 
yumshatish imkonini bermaydi va u diskret fiskal siyosat yuritishni inkor etmaydi.
Iqtisodiyotning o`rnatilgan barqarorligi darajasi davriy budjet taqchilligi va 
ortiqchaligi miqdorlariga bog`liq. Davriy taqchillik (ortiqchalik) iqtisodiy faollik 
pasayishi (oshishi) sharoitida soliq tushumlarining avtomatik kamayishi (oshishi) va 
davlat xarajatlarining avtomatik oshishi (kamayishi) natijasida yuzaga keladigan 
davlat budjeti taqchilligi (ortiqchaligi)dir.

Yüklə 468,22 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin