5.2-MAVZU: BUDJET- SOLIQ SIYOSATI (2 soat) Reja: 1.Budjet –soliq siyosatining mohiyati va usullari. 2.Davlat xarajatlari, soliq va balanslashgan budjet multiplikatorlari. 3.Diskret va nodiskret fiskal siyosat. Budjet taqchilligi va ortiqchaligi. 4.O`zbekiston Respublikasi budjet-soliq siyosatining xususiyatlari va uni takomillashtirish yo`nalishlar. Tayanch so’z va iboralar: davlat byudjeti, davlat qarzi, davlat byudjetining
taqsimlash funktsiyasi, byudjet tizimi, davlat byudjetining xarajatlari, byudjetdan
moliyalashtirish.
1.Budjet –soliq siyosatining mohiyati va usullari. Davlatning asosiy vazifalaridan biri iqtisodiyotni barqarorlashtirish
hisoblanadi. Bunday barqarorlashtirishga monetar siyosat vositalari qatori fiskal
siyosat orqali ham erishiladi. Fiskal siyosat shuningdek, budjet-soliq siyosati deb
ham aytiladi.
Budjet-soliq siyosati deganda noinflatsion YaIM ishlab chiqarish sharoitida iqtisodiyotda to`liq bandlilikni, to`lov balansining muvozanatini va iqtisodiy o`sishni ta‘minlashga qaratilgan davlat xarajatlari va soliqlarini o`zgartirishni o`z ichiga olgan chora tadbirlar tushuniladi. Iqtisodiyot turg`unlik yoki pasayish davrida bo`lgan vaziyatlarda davlat
tomonidan rag`batlantuvchi fiskal siyosat-fiskal ekspansiya olib boriladi. Ya‘ni,
davlat qisqa muddatda iqsodiyotning pasayishi muammosini davlat xarajatlarini
oshirish yoki soliqlarni kamaytirish, yohud ikkalasini bir vaqtning o`zida olib borish
evaziga hal etadi. Uzoq muddatda davlat xarajatlarining yuqori bo`lishi va soliqlarni
kamaytirish ishlab chiqarish omillarining o`sishiga va natijada, iqtisodiy
salohiyatning ko`tarilishiga olib kelishi mumkin. Ammo, bunga Markaziy bank
tomonidan olib boriladigan pul-kredit siyosatidan samarali foydalanish va davlat
xarajatlari tarkibini maqbul holatga olib kelish orqaligina erishish mumkin.
Iqtisodiyotda to`liq bandlik va ortiqcha talab natijasida inflatsiya kelib chiqishi
mumkin bo`lgan vaziyatlarda cheklovchi fiskal siyosat- fiskal restriksiya olib
boriladi. Cheklovchi fiskal siyosat davlat xarajatlarini (G) kamaytirish yoki
soliqlarni (T) oshirish yoki bo`lmasa ikkala tadbirni bir vaqtda olib borish orqali
iqtisodiyotning davriy o`sishini chegaralashdan iborat. Qisqa muddatli davrlarda
ushbu tadbirlar talab inflatsiyasini kamaytiradi. Uzoq muddatli davrlarda esa yuqori
soliqlar iqtisodiyotda stagnatsiyaga olib kelishi mumkin. Bu esa mamlakatning
iqtisodiy salohiyatini izdan chiqaradi. Bunga davlat xarajatlaridan samarasiz
foydalanish qo`shimcha turtki bo`lishi mumkin.
