5-mavzu: markaziy оsiyo dinlari. Reja: Markaziy Оsiyo dinlari va e’tiqоdlari manbalarining tarixiy jihatlari

Xristianlikdagi oqimlar.Xristiancherkovining Katolik va Pravoslavcherkovlarigaajralib ketishiRim papasivaIstanbul Patriarxining xristian olamida etakchilik uchun olibborganraqobati oqibatidavujudga keldi. AjralishjarayoniRimimperiyasiningg’arbiyvasharqiytafovutlario’sibchuqurlashibborayotganasrlardayoqboshlanganedi. 867 yillar orasida PapaNikolayvaIstanbul patriarxiFetiy orasidauzil-kesilajralishro’yberdivabuajralish 1054 yilirasmantan olindi.
XVIasrboshlarida katolisizmdanbirnecha Yevropa cherkovlariajralibchiqishinatijasida xristianlikda protestantlik harakatlarivujudga keldi. Buningdoirasidalyuteranlik, baptizm, anglikanlik va kalvinizmcherkovlarishakllandi. Bularbircherkovningasosiymarosimlarijihatidano’zlariga xosbo’lgantomonlargaegabo’lishbilanbirqatorda, bularhamo’znavbatidabirnechayo’nalishlar, mazhablarva oqimlargabo’lindi.
1. Pravoslav oqimi. Pravoslav oqimi xristianlikninguchasosiyyo’nalishidanbirio’laroq, tarixanuningsharqiyshahobchasisifatidaro’yobgachiqdivashakllandi. Bu oqimasosanSharqiy Yevropa, YAqinSharqvaBolqonmamlakatlaridatarqalgan. Pravoslavatamasiyunonchaortodoksiyaso’zidan olinganbo’lib, ilk davr xristianyozuvchilariasarlaridauchraydi. Pravoslaviening kitobiyasoslariVizantiyadashakllandi, chunkibuyo’nalishu yerdagihukmrondinedi.
Muqaddas kitobbo’lmishInjilvamuqaddaso’gitlarIV-VIIIasrlardagi ettibutxonaSoborlariningqarorlari, shuningdek AfanasiyAleksandriyskiy, VasiliyVelikiy, GrigoriyBogoslov, IoannDamasskiy, IoannZlatoust kabiyirik cherkov xodimlariningasarlariushbu oqimta’limotiningasosidebtan olingan.
XristianlikningSharqiytarmog’ibo’lmish pravoslaviyaningrivojlanishijarayonida 14 Mustaqil (avtokefal) cherkovlari: Konstantinopol, Aleksandriya, Antioxiya, Quddus, Rus, Gruziya, Serb, Rumin, Bolgar, Kipr, Ellada, Albaniya, Polsha, Chexoslovakiya, Amerikacherkovlarishakllangan.
Pravoslav oqimidasirlirasm-rusumlarmuhimo’rinegallaydi. Cherkovta’limotiga ko’ra, bunday paytlarda Xudo tomonidandindorlargaalohidasavoblarnozilbo’ladi.
CHo’qintirish - sirlihodisasi. Bundadindoro’ztanasiniuchmartasuvgabotirishi Xudo-otani, O’g’ilnivaMuqaddasruhnichaqirishbilanruhiytug’ilishni kasbetadi.
Badanga eleynisurkashhamsirlibo’lib, bundadindorgaMuqaddasruhningruhiyhayotgaqaytaruvchivachiniqtiruvchiehsonlariulashiladi.
Poklanishningsirliligi. Undadindornonvavino ko’rinishidao’zbadanidaIso qoniniabadiyhayotgatayyorlaydi.
Nadomatningsirliligishundaki, dindoro’zgunohlarinidin peshvosi oldidatan oladi, din peshvosiesauninggunohlariniIso nomidan kechiradi.
Ruhoniylikningsirliligiuyokibushaxsniruhoniydarajasiga ko’tarishuchun episkopningqo’linio’shashaxsbadanigategizishi (yokiqo’yishi) orqaliamalga oshiriladi.
Badanni eleybilanishqalashsirida Xudoningruhiyvajismoniyzaifliklarnituzatuvchilutfumarhamatidanumidqilinadi.
Pravoslavcherkovibayramlarvadiniymarosimlargaalohidaahamiyatberadi. Postdiniymarosimi odatda, kattacherkovbayramlaridan oldino’tkaziladi. Postningmohiyatiinsonruhinitozalashvayangilash, diniyhayotningmuhimivoqealarigatayyorgarlikdaniborat.
Rus Pravoslaviyasining ko’p kunlik postlarito’rtta: Pasxa oldidan, Pyotrva Pavel kuni oldidan, Bogorodisauyqusidan oldinvaIso tug’ilgan kundan oldin.
Buyuk bayramichida Pasxabirinchio’rindaturadi. PasxaIsoningo’lganidanso’ngqaytatirilganininishonlabo’tkaziladiganbayram. Uyilning 22 aprelidanmay oyiningbirinchiyakshanbasigachao’tkaziladiganbayram. U«Otsovskiyden»danavvalo’tkaziladi. Pasxaningtarixiyahudiylikdagipesaxbayramibilanbog’liqbo’lib, uyahudiylarningMisrdanqochibchiqishiva ozodlikkaerishishininishonlanishidir. Xristianlik yahudiylikdanto’laajralibchiqqach pasxayangichatus olgan.
Pasxadanso’ng pravoslavdininingo’nikki kunlik o’nikkimuhimbayramiboshlanadi. Ular: Iso tug’ilishi, Sretenie, Isonicho’qintirish, Preobrajenie, Quddusga kirish, Isoning osmonga ko’tarilishi, TroisaMuqaddasbutning osmonga ko’tarilishi, Blagoveùanie (Injilningnozilbo’lishi), RojdestvoBogorodisû (Isoning xochga osilishi) vahakozo.