Afsonalami g‘oyaviy-mavzuviy yo‘nalishi jihatidan shartli ravishda ikki guruhga bo‘lib o ‘rganish mumkin: 1. Sof mifologik afsonalar.
2. Tarixiy afsonalar. Mifologik afsonalarda, asosan, yer va osmon xudol
Rivoyat. Rivoyatlar — voqelikni hayotiy uydirmalar asosida aks ettiruvchi, sujet tizimida mifologik obrazlar uchramaydigan, voqelik talqini hududiy-etnografik lokallik kasb etishi bilan xarakterlan adigan, qad im iy asoslarga ega b o 'lg an , xalq orasid a keng ommalashgan folklor janridir. Ularda hayot voqeligi real aks ettiriladi. Shuning uchun o'zbek xalq og'zaki ijodining qadimiy, a n ’anaviy va keng tarqalgan janrlaridan biri bo ‘Igan va hayotiy voqelikni hayotiy uydirmalar orqali bay on etadigan, biror та lum ot haqida tinglovchiga xabar berish maqsadida hikoya qilinadigan og'zaki nasriy asarlar rivoyat deyiladi.
Xalq hayotida uzoq o'tm ishda yuz bergan voqealar, qachonlardir yashab o ‘tgan tarixiy shaxslar faoliyati haqida hikoya qilinadi. Bir so'z bilan aytganda, rivoyatlar xalq o'tm ishining badiiy tarixidir. Shuning uchun ular o'lkam iz tarixini o'rganishda m uhim ahamiyat kasb etadi. O 'zining ezgu ishlari bilan o'lkam iz tarixida yorqin iz qoldirgan ajdodlarimiz haqidagi haqiqatni bilib olishga yordam beradi.
Rivoyatlar — xalq og'zaki ijodidagi mustaqil, keng ommalashgan epik janrlardan biri. Ular, asosan, informativ vazifani ado etadi. Ya’ni u yoki bu voqea haqida xabar beradi va uni tasdiqlaydi. Kichik hajmli epik nasr namunasi bo'lgan rivoyatlarda voqelikni bayon qilish usuli retrospektivlikka asoslanadi. Retrospektivlik rivoyat janrining yetakchi xossalaridan biridir. Chunki rivoyatlarda tasvirlanayotgan voqelikning zamonaviy yo'nalishi — o'tm ishga qaratiladi. Shu sababli rivoyatlar sujetida ko'pincha voqelikning o ‘tgan zamonda bo'lib o'tganligiga ishora qiluvchi «Qachonlardir», «Qadim zamonda», «rivoyat qilishlaricha», «bobolarimizning aytishicha». «qadimgi rivoyatlarga ko‘ra» kabi a n ’anaviy form ulalar uchraydi. Folklorshunos K. Imomov bu haqda «Rivoyatlarda vaqt nisbatan konkretdir» deb yozsa, M .Jo'rayev «Rivoyat janri sujetining vaqt belgisi tarixiy-etnografik aniq m uddat ko'rsatkichi bilan ifodalanadi», deya qayd etadi.
Xullas, rivoyatlarda tasvirlangan voqealar tarixan aniq vaqt doirasida kechadi. Rivoyat sujeti tinglovchilar tom onidan chindan bo'lib o'tgan voqeaning talq in i deb qaraladi. Rivoyatlar keng xalq om m asi tom onidan ijro etiladi.
Professional aytuvchiga ega bo'lmaslik rivoyat janrining o'ziga xos xususiyatlaridan biridir. Chunki rivoyatning asosiy vazifasi axborot berishdan iborat bo'lgani bois, rivoyat aytuvchidan muayyan epik bilim, tajriba, ijrochilik m ahorati talab etmaydi.
Rivoyatlarning sujeti sodda, qurilishi oddiydir. Ular ko‘pincha bir necha motiv yoki dialog asosiga qurilgan bo'ladi. Ularda badiiy tasvir vositalari juda kam uchraydi. Rivoyatlarda tasvirlangan personajlar hayotiyligi bilan xalq nasrining boshqa janrlaridagi obrazlar tizim idan ajralib turadi. U larda g'ayrioddiy xususiyatlarga ega mifologik obrazlar uchramaydi.
