7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

Hid bilish organi
to`garak og’zlilardan tashqari, barcha umurtqalilarda juft
bo`ladi. Bu organ 2 ta hid bilish xaltachasidan iborat. Jabra bilan nafas oluvchi
19-rasm. 
Odam ko`zining 
sagittal 
kesimi
: 
1-muguz parda; 2-kamalak
parda; 
3-oldingi 
kamera; 4-ko`zni
g`arakatlantiruvchi 
muskulining bir
g`ismi; 5-shishasimon 
tana; 
6-ko`rish
nervi; 7-sklera; 
8-tomirli parda; 9-to`r
parda; 
10-kiprik 
muskullari; 
11-kiprikli tana.
umurtqalilarda hid bilish xaltachasining ichki tomoni berk bo`lib, faqat burun
teshigi orqali tashqi muhitga 
ochiladi.
O`pka bilan nafas oluvchi umurtqalilarda hid bilish bo`shlig’i tashqi burun
teshigi orqali tashqi muhit bilangina tutashmay, ichki burun teshiklari, ya`ni

---

71 
xoanalari orqali ichak nayi oldingi qismi (og’iz) bo`shlig’i bilan ham tutashadi.
Bunda ichki burun teshiklari hidlash funktsiyasini bajarish bilan birga nafas
yo`llari bo`lib ham xizmat qiladi.
Ayirish organlari. 
Umurtqalilarning ayirish organlariga bir juft buyrak va
uning chiqarish kanallari – siydik yo`llari kiradi. Buyrakda ko`pgina ayiruv
naychalari bor, bu naychalarning chiqarish teshiklari umurtqasizlar bilan
boshskeletsizlarning ayiruv naychalari singari to`g’ri tashqariga ochilmasdan,
balki,
 
20
-
rasm. Ko`zning 
izchil rivojlanish 
bosqichlari: 
(A-G): 
1-oraliq 
miya; 
2-ko`z
qadag’i;
3-ko`z qadag’ining dastasi; 4-ko`z gavhari; 
5- 
to`r 
parda; 
6-pigmentli 
parda; 
7-tomirli 
parda; 
8-sklera; 
9-shox parda.
buning aksi, 
umumiy 
kanalga 
– 
siydik
yo`liga 
ochiladi. 
Juft 
siydik 
yo`llari,
odatda 
siydik 
pufagiga 
(qovug’iga)
yoki 
kloakaga, 
yoki 
siydik-tanosil
sinusiga 
yoki 
siydik-jinsiy 
teshigiga
ochiladi. 
Ayiruv 
yo`llarida, 
odatda,
maxsus 
siydik 
rezervuari, 
qovuq 
yoki