7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

Qon aylanish sistemasi
. Baqaning yuragi xamma amfibiyalardagi singari 
uch kamerali bo’ladi, ikkita yurak bo’lmasi bitta yurak qorinchasidan tashkil
topgan. Ikkala bo’lmasi yurak qorinchasi bilan bitta umumiy teshik orqali 
tutashadi. O’ng yurak bo’lmasi bilan venoz sinusi tutashadi, yurak qorinchasidan 
keyin arterial konus joylashadi. 
Baqalarning arterial konusidan uch juft arterial yoylari chiqadi. Birinchi jufti 
baliqlarning jabraga olib keluvchi arteriallarining birinchi juftiga gomolog bo’lib, 
uyqu arteriyasi deyiladi va arterial qonni bosh qismiga olib boradi. 
Uyqu arteriyasi arterial konusning qorin tomonidan chiqadi. Ikkinchi juft 
chap va o’ng aorta yoylari deyiladi. Bular xam arterial konusning qorin tomonidan 
chiqadi va baliqlarning jabra arteriyalari ikkinchi juftiga gomologdir. Aorta 
yoylaridan oldingi oyoqlarga arterial qon olib boruvchi o’mrov osti arteriyalari 
chiqadi. Chap va o’ng aorta yoylari yurakdan pastroqda o’zaro qo’shilib toq orqa 
aortasini xosil qiladi. Orqa aorta xamma ichki organlarni keyingi oyoqlarni arterial 
qon bilan ta’minlaydi. Arterial konusning orqa tomonidan baliqlarning jabra 
arteriyalari to’rtinchi juftiga gomolog bo’lgan o’pka-teri arteriyasi chiqadi. Bu 
o’pka arteriyalariga ajralib shu organlarga tozalash uchun venoz qon olib boradi. 
Venoz qon gavdaning keyingi qismidan va orqa oyoqlaridan buyrakning bir juft 
qopq a venasi bilan bitta qorin venasiga yig’iladi. Buyrakdan chiqqan qon toq 
keyingi kovak venani xosil qiladi. Keyingi kovak vena, qorin venasi va bir juft 
jigar venasi bilan birlashib vena sinusiga ochiladi. 

---

14 
Boshdan venoz qon juft bo’yinturuq venaga oldingi oyoqlardan juft o’mrov 
osti venalariga yig’iladi. Bular qo’shilib, juft oldingi kovak ve nani xosil qiladi va 
vena sinusiga quyiladi. Oldingi kovak venalarga teridan kelgan arterial qon teri 
venasi nomi bilan qo’shiladi. Shunday qilib vena sinusiga aralash qon quyiladi. 
Vena sinusi o’ng yurak bo’lmasiga ochiladi. O’pkalardan toza arterial qon o’pka 
venasi nomi bilan chap yurak bo’lmasiga quyiladi. Yurak bo’lmalarining 
qisqarishidan qon umumiy teshik orqali yurak qorinchasiga o’tdi.