7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

Ovqat xazm qilish organlari
. Og’iz teshigi serbar og’iz xalqum 
bo’shlig’igi ochiladi. Og’iz-xalqum bo’shlig’iga xoanalar, xiqildoq yorig’i, 
yevstaxiev nayining bir uchi va so’lak bezlarini chiqarish yo’llari ochiladi. Bezlar 
sekreti og’iz tarkibiga kimyoviy ta’sir qilmasdan, faqat uni namlaydi. Og’iz 
xalqum bo’shlig’ining tagida til joylashadi. Tilning uchi og’iz to’riga qarab 
qayrilgan. Til shilimshiq modda ajratadi va u xasharotlarni ushlash uchun xizmat 
qiladi. Ba’zir dumli baqalarda til xarakatsiz birikka, boshqalarida esa ingichka 
oyoqchali qo’ziqorin shaklida bo’ladi. Baqalar tili oldingi uchi bilan og’iz tubiga 
birikka bo’lib, tinch xolatda uning erkin uchi ichkariga yo’nalgan. Barcha 
amfibiyalar tili mayda hasharotlarni ovlashda xizmat qiluvchi shilimshiq modda 
ajratadi. Ba’zi bir amfiziyalarning esa tili bo’lmaydi. 
Tishlari bir xil, mayda konussimon bo’lib, ularning uchi orqaga biroz 
qayrilgan. Tishlari jag’lararo va yuqorgi jag’ suyaklarida va soshnikda joylashgan. 
Ba’zi turlarining masalan, qurbaqalarning jag’ suyaklarida tish bo’lmaydi. Ovqat 

---

13 
yutilganda uning og’iz topiq bo’shlig’idan qizilo’ngachga tomon italishishida ko’z 
soqqasi yordam beradi. Ko’z soqqasi bu bo’shliqdan yupqa shilimshiq parda 
yordamida ajralib, maxsus muskullar yordamiada ichkariga tortiladi. Jag’ oraliq 
ustki jag’ va dimog’ suyaklarida uchi bir oz orqa tomonga qaratilgan tish 
joylashadi. Og’iz xalqum bo’shlig’i torayib qizilo’ngachga ochiladi. U oshqozonga 
o’tadi. Ichak baliqlarning ichagiga nisbatan ancha uzun. Katta jigarning o’t pufagi 
oshqozon osti bezining chiqarish yo’llari ichakning oldingi qismiga ochiladi. 
Ichakning keyingi qismi to’g’ri ichak kloakaga ochiladi. 
Nafas olish organlari
. Voyaga etgan baqa o’pka va teri orqali nafas oladi. 
O’pkalarning bir jufti ingichka devori chuqurchali xaltachadan iborat. Teri orqali 
nafas olish juda kuchli. Baqalarning terisi orqali 51 % kislorod olinadi va 86 %
karbonat angidrid gazi chiqaradi. Nafas yo’llari tashqi burun teshiklari xoanalar 
xiqildoq- traxeya kamerasi va o’pkadir. 
Baqalarning ko’krak qafasi yo’qligi sababli nafas olishi o’ziga xos yo’l bilan 
o’tadi. Baqa avvalo og’iz bo’shlig’iga xavo oladi buning uchun og’iz tubini pastga 
tushirib, burun teshiklarini ochadi. Keyin u burun teshiklarini klapan bilan yopadi 
va og’iz tubini yuqoriga ko’taradi, keyin xavo xiqildoq teshigidan o’pkaga o’tadi.