A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

5.14. Nasos mexanizmini elektr dvigatelining quvvati. 

Nasos mexanizmini elektr dvigatelining quvvati quyidagi formula

orqali aniqlanadi:
1000
н эю c
qGH
P

  

, (5.49)
Bu yerda,

- suyuqlik zichligi, kg/m
3
; G – nasosning suv uzatish
miqdori, m
3
/sek; q – yerkin tushish tezlanishi,q=9,81 m/s
2
; H – nasos
bosimi, pa;
н

- nasosning F.I.K;
эд

- elektr dvigatelinig F.I.K;
с

-
tarmoqning F.I.K.
Nasos mexanizmi uchun quyidagi holatlar to‗g‗ri hisoblanadi:
-
nasos suyulik uzatishi elektr dvigateli valining aylanish chastotasiga
to‗g‗ri proportsional;

---

---

307
-

nasos bosimi elektr dvigateli valining aylanish chastotasining
kvadratiga to‗g‗ri proportsional;
-
elektr dvigatelining iste‘mol quvvati dvigatel valining aylanish
chastotasining kubiga to‗g‗ri proportsional;
5.15. Elektr tejamkorlikning texnik vositalari va usullari. 
Nasos o‗rnatmalaridagi EE sarfini kamaytirishga quyidagicha erishish
mumkin bo‗ladi:
-
kichik F.I.K. li nasosni yangi va yuqori F.I.K. li nasosga
almashtirish;
-
ekspluatatsiya qilishda nasos mexanizmi yaxshi texnik holatda
saqlash;
-
nasosning bosimi bir tekisda oshmasligini bartaraf etish;
-
suv isrofi va sarfini qisqartirish yoki bartarf etish;
-
nasos o‗rnatmasining suyulik uzatishi miqdorini rostlashning
tejamkor usullarini ishlatish.
Kichik F.I.K. li nasosni yangi va yuqori F.I.K. li nasoslarga
almashtirish. Zamonaviy ishlab chiqarilgan nasoslar yuqori F.I.K. li
hisoblanadi. Ishlatilayotgan nasoslardan kichik bosimlilarining - 0,4-0,7;
o‗rta va yuqorilari - 0,6 – 0,8 F.I.K. iga ega. Zamonaviy nasoslar esa 0,75
- 0,88 % li F.I.K. iga ega hisoblanadi.
Nasoslarni almashtirish bir yilda EE ni tejash quyidagi formula orqali
aniqlanadi:
2
1
0, 00272
(
)
p
D
HGt
W
  
 

, (5.50)
Bu yerda,
p
t
- bir yilda nasosning ishlash soatlari soni;
1
2
,
 
- eski va
yangi nasosning F.I.K. lari.
Nasos mexanizmini yaxshi texnik holatda nominal parametrlar bilan
ishlatish ya‘ni, nominal bosim, suyulik uzatilishi va F.I.K. bilan ishlatiladi.
Bunda EE isrofini bartaraf etish mumkin. Nasos mexanizmlarini to‗g‗ri
birlashtirilsa, uning ishlash faoliyati normallashadi, aks holda nasosning
F.I.K. va EE iste‘molining oshishiga sabab bo‗ladi. Shuning uchun nasosni

---

---

308
ishlatishdan oldin uni diqqat bilan ko‗zdan kechirish talab etiladi. Agarda

kamchiliklar bo‗lsa, ularni bartaraf etish darkor. Agar noto‗g‗ri ulanishlar,
teshik hosil bo‗lib qolgan bo‗lsa, yoki valda qandaydir nosozliklar bo‗lsa,
u holda uni ta‘mirlash talab etiladi. Bundan tashqari nasos va uning
dvigatellarining valini aylanishiga kerakli podshipniklarini moylash kerak.
Joriy va kapital remont davrida kichik nosozliklarni ham bartaraf
etilsa, yaxshi natijaga ega bo‗ladi. Ishlatishdan avval dvigatel va nasos
valini markazdaligini tekshirish talab etiladi. Bundan tashqari ishchi
g‗ildiraklarning muvozanatlari ham tekshirishdan o‗tishi kerak.
Nasos mexanizmini qulay texnik holatda ishlatish hisobidan EE ni
tejash (5.49) formula orqali hisoblanadi. Nasos bosimini notekis oshirishni
bartaraf etish. Tizimda nominal bosimga teskari nasos ishlashi notekis
oshishi bilan tso‘moprovodning gidravlik qarshiligi oshishi hisobiga
to‗g‗ri keladi. Natijada tso‘moprovod tizimlaridagi gidravlik qarshiligi,
karroziyalar, tso‘moprovodlarni past sifatli montajiga, zadvijka va
zatvorni noto‗liq ochishi hisobiga vujudga keladi.
Markazdan qochma nasoslarning haraktyeristikasi nasos suyuqlik
uzatishi G va bosimi H ga bog‗liqligi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi
(rasm 5.18. dagi 1-egri chiziq):
2
*
,
H
ф
ф
H
H
S
G


(5.51)
Bu yerda,
ф
H
- 0 uzatishdagi soxta bosim, m;
ф
S
- nasosning
gidravlik soxta qarshiligi, s
2
/m
5
.
ф
H
va
ф
S
parametrlar berilgan G(H)
nasos haraktyeristikasi orqali aniqlash mumkin.
Tso‘moprovod tarmog‗ining haraktiristikasi quyidagi tenglamaga teng
(rasm 5.18. egri chiziq 2):
2
*
,
с
ст
с
H
H
S
G


(5.52)
Bu yerda,
с
H
- tso‘moprovod boshdanishidagi bosim,
с
S
- tarmoqning
gidravlik qarshiligi,
ст
H
- statik bosim.
Nasos o‗rnatmasining dinamik tuzilgan bosimi:
2
*
,
дин
с
H
S
G

(5.53)

---

---

309
Tso‘moprovod tarmog‗i va nasos haraktyeristikasining kesishgan

nuqtasi rasm.5.18. da
ном
ном
H
ваG
nominal parametrlari bilan tizimning
ishlash rejimi aniqlanadi. Tarmoqning gidravlik qarshiligi oshishi tarmoq
haraktyeristikalarini tik oshishiga olib keladi, egri chiziq 3.