A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

5.19. Rasm. Pastki rezyervuardan yuqori rezyervuarga suyuqlik 
uzatish sxemasi: 
1,2 – quyi va yuqori rezyervuar, 3 – nasos, 4 – tso‘moprovod.
Nasos rostlanmaydigan elektr yuritmaga ega. Pastki rezyervuarda quyi
va yuqori elektrodlar suyuqlik sathini nazorat qilish uchun o‗rnatilgan.
Pastki rezyervuarning yuqori sathigacha suyuqlik oshganda, nasos ishga
tushadi va quyi sathga kelganda esa nasos ishdan to‗xtaydi, ya‘ni quyi
elektroddan kelgan signalni sath relesi nasosni ishga tushiruvchi zanjirni
uzib tashlaydi. Bunday o ‗rnatmalarni ishlash rejimi tsiklik ravishda
boradi. Nasos ishlaganda, tarmoq tso‘moprovodning haraktyeristikasi egri
chiziqli 2 bo‗lib, rasm 5.20 da ko‗rsatilganidek, statik bosimli bo‗ladi.
Pastki rezyervuardan suyuqlik yuqori rezyervuarga uzatilganda pastki
rezyervuarning suyuqligi kamayib yuqoridagisi oshib boradi.
VU 
NU 
H
st2

H
st1

---

---

311
5.20. Rasm. Yuqori sxema (rasm.5.19)dagi suyuqlikni uzatish 

tizimining haraktyeristikasi. 
Statik bosimlarning farqi quyidagi formula orqali topiladi. Bunda
yuqori va quyi sathga bog‗liq hisoblanadi:
2
1
ст
ст
ст
H
H
H



Suyuqlik uzatish tizimida quyi sathga nisbatan yuqori sathda EE
harajatlari kam talab etiladi.
1
2
cт
ст
H
H
ushbu munosabat o‗rinli bo‗lishi
kerak.
Shuning uchun bunday tizimlarda ishlash algoritmlarini ishlatish afzal.
Bunda rezyervuardagi suyuqlik sathi yuqori sathda stabil ushlab turiladi,
ammo nasos doimiy ravishda kichik statik bosim bilan ishlaydi. Buning
uchun nasosga rostlanadigan EYu qo‗llash mumkin. Nasosning aylanish
chastotasi o‗zgarganda nasosni haraktyeristikasi ham o‗zgaradi. Masalan,
aylanish chastotasi 2 marta kamayganda, nasos haraktyeristikasi 4 egri
chizig‗iga mos keladi, kesishish nuqtasi 4 va 2 ishchi V nuqtaga mos
keladi.
Nasosga rostlanadigan EYu ni ishlatishda EE ni tejashda quyidagi
formula orqali topiladi:

---

---

312
1

1
1
2
2
2
(
),
1000
cp
cp
p
cp
cp
p
Н ЭД Т
g
W
G H t
G H
t

  
 

1
1
1
2
2
2
(
),
1000
cp
cp
p
cp
cp
p
Н ЭД Т
g
W
G H t
G
H
t

  
 

(5.57)
Bu yerda,
1
cp
G
va
2
cp
G
- siklik ravishda ishlash vaqti
1
p
t
uchun
o‗rtacha suqlik uzatilishi va uzatishni rostlash rejimida
2
p
t
ishlash vaqti
uchun o‗rtacha suyuqlik uzatish miqdori;
1
cp
H
va
2
cp
H
-
1
p
t
va
2
p
t
tsiklik
ishlash rejimidagi o‗rtacha suyuqlik bosimi.
Suv isrofini va turli xil sarfda oqimni qisqartirish va brataraf etish.
Suv ta‘minoti tizimlarida suyuqlik chiqishi iste‘molchilarga kam borishiga
sabab bo‗ladi. Tarmoqdagi suv bosimi qancha katta bo‗lsa, suyuqlik
chiqishi ham Shuncha katta bo‗ladi. Ushbu otilib chiqishlar va nounumdor
sarflar, masalan, suv ta‘minoti tizimida suv umumiy suv sarfidan 20-25 %
ga yetadi. Ko‗rsatilgan suv miqdorini uzatishda EE sarflanishiga to‗g‗ri
proportsionaldir.
Chiqayotgan suv sarfini aniqlash uchun taqsimlash tarmog‗ining
boshlanish va oxirgi nuqtalarida sarf o‗lchagich o‗rnatiladi. Ushbu
o‗rnatilgan sarf o‗lchagichlarning ko‗rsatkich farqlari otilib chiqish
suyuqligi hajmi beriladi.
Suv otilib chiqishda EE isrofi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
,
W
w Gt
  
(5.58)
Bu yerda,
w
- nasos o‗rnatmasidagi suyuqlik uzatishida haqiqiy
solishtirma EE sarfi, kVt*s/m
3
,
G

- otilib chiqib ketgan suyuqlik, m
3
/s;
t
- o‗rnatmaning ishlash vaqti, s. Taqsimlash tizimidagi otilib chiqishni
kamaytirish yoki bartaraf etish EE sarfini kamaytirishga olib keladi. Nasos
o‗rnatmasining suv uzatishni rostlashda tejamkor usullarini ishlatish.
Nasos o‗rnatmasi va suv ta‘minoti tizimlarini taqsimlash tarmog‗i hamma
vaqt maksimal suv uzatadi deb hisoblanadi. Nasos o‗rnatmasining dvigatel
quvvati maksimal suv uzatish hisobidan tanlanadi. Nasosli o‗rnatmaning
suv uzatilishini rostalash EE harajatlarini kamaytirishga olib keladi.
Nasosli o‗rnatma suv uzatishini rostlashning quyidagi usullari mavjud:
-
zadvijka yordamida tso‘moprovod kesim yuzasini o‗zgartirish;

---

---

313
-

nasosli o‗rnatmaning ishlovchi nasos agregatlari sonini o‗zgartirish;
-
o‗qli nasos o‗rnatmasining ishchi g‗ildiraklarining kurrakni
burchakka burilishini o‗zgartirish;
-
nasos o‗rnatmasining ishchi g‗ildiragining diametrini o‗zgartirish.
Zajvijka yordamida nasos suv uzatishini rostlashda (rasm. 5.18)
nasosning suv uzatishi kamayishi bilan tarmoqdagi bosim N
nom
dan
N
1
gacha oshadi va o‗rnatmaning F.I.K.
ном

dan
1

gacha kamayadi.
Elektr dvigatelini EE iste‘moli kamayishi bilan suv uzatish miqdori ham
kamayadi. Zadvijkaning o‗zidagi EE isrofi (5.55) ifoda orqali aniqlanadi.
Suv uzatish qancha kamaysa, zadvijkadagi EE isrofi Shuncha ko‗p bo‗ladi.
Solishtirma EE sarfi kamayishi bilan suv uzatish oshadi. Ushbu metod
samarasiz bo‗lib, asosan kichik suv uzatish va bosimli nasoslar uchun
ishlatiladi.