A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

Kondensatsion issiqlik elektr stansiyalari 
Issiqlik elektr stansiyalarida ("Kondensatsiya" so‗zi–energiyani
to‗plash ma‘nosini bildiradi) yondirilayotgan yoqilg‗ining kimyoviy
energiyasi, bug‗ generatori (qozon)da, turboagregat (generator bilan
biriktirilgan bug‗ turbinasi)ni aylantiruvchi suv bug‗i energiyasiga
aylanadi.
Aylanishning
mexanik
energiyasi
generatorda
elektr
energiyasiga o‗zgaradi. Elektr stansiyalari uchun yoqilg‗i sifatida ko‗mir,
torf, yonuvchi slanetslar, shuningdek, gaz va mazutdan foydalaniladi.
Vatanimiz energetikasida hosil qilinadigan elektr energiyasining 60%
gacha qismi KES hisobiga to‗g‗ri keladi.
KES ning asosiy xususiyatlari quyidagilar: ular elektr energiyasining
bevosita iste‘molchilaridan ancha uzoqda joylashgan bo‗ladi, shu sababdan
asosan yuqori va o‗ta yuqori kuchlanishdagi quvvat berish va stansiyani
blok prinsipida qurish imkonini beradi. Zamonaviy KES ning quvvati
shundayki, ularning har biri mamlakatning yirik bir tumanini elektr
energiyasi bilan ta‘minlay oladi. Bu tipdagi elektr stansiyalari davlat
tuman elektr stansiyasi – "DTES" deb atalishi sabablaridan biri ham
shundandir.
Kondensatsion issiqlik elektr stansiyalari, odatda, yoqilg‗i qazib
olinadigan va suv ta‘minoti yaxshi bo‗lgan joylarga quriladi. KES
agregatlari katta quvvatli bo‗lib, ularning boshqa stansiyalardan farqlovchi
xususiyati manyovrli emasliklaridadir, ya‘ni bu agregatlarni ishga tushirib,
sinxronlash uchun ketadigan vaqt 3–6 soatni tashkil etadi. KES larda faqat
elektr energiyasi ishlab chiqariladi va ishlatilgan bug‗ kondensatorlarga
yig‗ilib, qayta foydalanish uchun yuboriladi. Bu elektr stansiyalarining
foydali ish koeffitsientlari 32–40% dan ortmaydi. Ular atrof muhitga salbiy
ta‘sir etadi.
KES lar organik yoqilg‗ining energiyasini avvalo mexanik, so‗ngra
elektr energiyasiga aylantiradi. Valning aylanishdagi mexanik energiyasi
bug‗ yoki gaz molekulalari harakatini o‗zgartirish orqali hosil qilinadi.

---

---

57
Barcha issiqlik motorlari foydalaniladigan ishchi massaning turi

bo‗yicha bug‗ va gaz, issiqlik energiyani mexanik energiyaga aylantirish
usuli bo‗yicha porshenli va rotorli turlarga bo‗linadi. Porshenli usulda
energiyani o‗zgartirishda, ishchi massani qizdirish natijasida paydo
bo‗ladigan potensial energiyadan foydalaniladi. Rotorli usulda
o‗zgartirishda esa, katta tezlikda harakatlanuvchi ishchi massa
zarrachalarining kinetik energiyasidan foydalaniladi.