A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev
Yer va suvlarning ichki energiyasi (Geotermal energiya)
Yüklə 0,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bioenergetika
|
Yer va suvlarning ichki energiyasi (Geotermal energiya).
Yer yuzasi quyosh singari issiqlik energiyasini nurlantiradi. Bu energiya geotermal energiya deb atalib, u odamlarni issiqlik va elektr energiyasi bilan ta‘minlashi mumkin. Uni ishlab chiqarish atrof-muhitni ifloslantirmaydi, ya‘ni ekologik toza hisoblanadi. Geotermal energiya yerda yonuvchi gazlar va kosmik changlar aralashish jarayoni natijasida 4 milliard yil avval paydo bo‗lgan. Yer yadrosining 6,5 ming kilometr atrofidagi chuqurligida tempyeratura 5000 gradusgacha ko‗tarilishi mumkin. Qadimda odamlar yer ostidan otilib chiqqan qaynoq va issiq suv manbalaridan davolash maqsadida foydalanganlar. Vaqt o‗tishi bilan bu shifobaxsh suvlardan boshqa maqsadda ham foydalana boshlagan. Qadimgi rimliklar Pompey shahrida geotermal suv yordamida o‗z binolarini isitish tizimini yaratgan. Amerikalik hindular esa deyarli 10000 yil avval issiq suv manbalaridan ovqat pishirish uchun foydalanganlar. Yer ostidagi issiq suv, issiq havo yoki bug‗ energiyalaridan, hozirgi texnologiyalar bilan elektr energiyasi ishlab chiqarish va xonani isitish uchun foydalanish mumkin. Bioenergetika – bu bioyoqilg‘idan foydalanishga asoslangan energetika. U o‘simlik chiqindilari, biomassani sun`iy yetishtirish (suv o‘simliklari, tez o‘sadigan daraxtlar) va biogazni olishni o‘z ichiga oladi. 71
parchalanishi jarayonida hosil bo‘ladigan yonuvchi gazlarning aralashmasi (texnik tarkibi: - 55-65% metan, 35-45% - karbonot akngidrid gazi, azot, vodorod va oltingugurt vodorod aralashmasi). Biogazni sanoatda olish yo‘li, o‘tgan asrdan oldingi 1885 yilda ma`lum bo‘lgan. Dunyoda 8 mln.dan ortiq biogaz oluvchi qurilmalar mavjud. Biomassa — chiqindini yoqish natijasida olinadigan energiyadir. Amalda biomassa bu — chiqindi. Qurigan daraxt yoki ularning shox- shabbasi, tomorqadan poliz o‗simliklarining ildizpoyalari, yog‗och qobig‗i va qirindilari kabilardir. Bunday chiqindilar tarkibi chorva fermalarida ozuqa va to‗shama sifatida ishlatiladigan somon hamdir. Biomassadan foydalanish juda oddiy. Maxsus pechlar yoqilib, qozonlarda suv isitiladi, bug‘ga aylantirib va elektr energiyasi olish uchun tso‘minalar aylantiradi. Biomassa energiyasi — biomassani chiqitga chiqarish, biogaz olish va foydalanish energetikaning istiqbolli yo‗nalishi hisoblanadi. Biomassa manbalariga qattiq maishiy, sanoat chiqindilari, shaharning loyqa va oqava suvlari va chorvachilik, o‗simlik qoldiqlari, o‗rmon mahsulotlari, xususan, yog‗och tayyorlash va jo‗natishda, yog‗och matyeriallari ishlab chiqarishdagi, yog‗och, qog‗oz massalari va boshqa chiqindilar kiradi. Mutaxassislarning hisob-kitobiga ko‗ra, biomassadan olinadigan energiya O‗zbekiston energetika ehtiyojining 15–19 %ni qonidira oladi. Energiya ishlab chiqarishning bunday usuli, ma‘lum darajada atrof- muhitni muhofaza qilish muammosini hal etishda mamlakat qishloq xo‗jaligini yuqori sifatli o‗g‗it bilan ta‘minlaydi. Biogaz uskunalari alohida parranda fabrikalari va bo‗rdoqichilik, chorvachilik komplekslarida sinovdan muvaffaqiyatli o‗tgan edi. Lekin hozircha keng tarqalmadi, ommalashmadi. 1.9-rasmda biogaz ishlab chiqaruvchi qurilmaning ishlash prinsipi va 1.6-jadvalda esa biogaz tarkibini ko‘rishimiz mumkin. |