A. M. Cabbarov Rəyçilər: f e. d., professor M. Y. Qazıyeva

Часть II

II hissəyə dair sözlər

Слова к части II
close [klous]а yaxın, bağlı (близкий, закрытый)

tiny ['taını] çox balaca, xırda очень маленький, крошечный

constitute ['knstıtju:t] v əmələ gətirmək

di­la­te [daı'leıt] v genişləndirmək qurmaq (образовы- шечный рас­ширять (ся) вать, составлять)

substance ['sΛbstəns] n maddə, cisim (вещество)

transparent [træns'pεərənt] а şəffaf (про­зрачный про­свечивающийся)

flow [flou] v axmaq, su buraxmaq, axın (течь, протекать; n поток, ток (крови)

though [ðou] buna baxmayaraq (хотя, несмотря на)

neck n boyun (шея)

blood pressure ['blΛd 'pre∫ə] qan təzyiqi(кровя­но дав­ление)

occur [ə'кə:] v baş vermək, происходить; встре­чаться

dilation [daı'leı∫(ə)n] n genişlənmə,

trace v izləmək, tapmaq, fərqləndirmək) следить, про­с­ледить, нахо­дить, различать

thick [θık] а qatı, sıx, kip (густой, частый, плот­ны­й the same ргоп тот же самый clot [kbt] п qan laxtası (сгу­с­ток крови, тромб)

due [dju:] а lazımi, aid olan должный, над­леж­а­щий;

due to nəticəsində, görə.... səbəb olmaq (вс­ле­дс­т­вие, из-за, благо­даря; be due to быть вызванным, быть обус­ло­в­ленным) ya­yılma (рас­ши­ре­ние, рас­пр­ос­тра­не­ние)
Çalışmalar

Упражнения
Çalışma 1. Aşağıdakı söz birləşmələrini tərcümə e­din.

Упражнение 1. Переведите следующие сло­во­со­че­тания.

1. on the one side, on the other side, on the opposite side; 2. due to, in due time, with due respect; 3. according to the rule
Çalışma 2. Aşağıdakı cümlələri tərcümə edin. Se­çil­miş sözlərin hansı nitq hissəsinə aid olduğunu təyin edin.

Упражнение 2. Переведите следующие пред­ло­же­ния. Определите какой частью речи яв­ля-­

ю­тс­я­ вы­деленные слова.

1. 
   The walls of the arteries and veins are thicker than those of the capillaries. The former are less permeable for fluid. 2. There are no blood capillaries in certain parts of the body. These are the epidermis, epitheli­um and some others. 3. We call the valve that separates the chambers, the atrium and the ventricle the mitral valve. 4. Both the su­perior and inferior venae cavae empty into the right atrium. Both carry venous blood.
   

Çalışma 3. B mətnin nəzərdən keçirin (vaxt – 10 dəq.).

1) Müzakirə predmetinin nə olduğunu söyləyin. 2) а) feli xəbərləri Perfect zamanda; b) sifətləri müqayisə və üstünlük dərəcəsində; v) because, because of sözlərinin iş­lən­­diyi cümlələri tapın.

2. 
   Bu cümlələri tərcümə edin.
   

Упражнение 3. Просмотрите текст В (время 10 мин). 1) Скажите, что является предметом об­суж­де­ния. 2) Найдите предложения, где употреб­ляются: а) гла­голы-сказуемые во времени Perfect; б) при­ла­га­тель­ные в сравнительной и превосходной степени; в) слова because, because of.

2. 
   Переведите эти предложения.
   

Text B
Almost all parts of the body are vascular. Minute and very close-set canals, which we have opened into one another traverse them and consti­tute a small-meshed network. The canals or rather tubes have distinct but very deticate walls. The walls contain a membrane that includes a number of thin epithelial cells, which are bound together at their edges. There is a small oval nucleus in each of these cells. These tubes are the blood capillaries. They vary in diameter from 7 to 12 mm. But there are cer­tain parts of the body in which these blood capillaries have been absent. These are the epidermis and epithelium, the nails and hairs, the substance of the teeth and the transparent соrnea of the eye.

Tiny rings of muscles, precapillary sphincters, re­gu­la­te the flow of blood into capillaries. The question of nervous control of the precapil­lary sphincters still remains the subject of the study.

The capillary tubes contain the red fluid, blood. They join on opposite sides and form lagger tubes, with thicker walls, which are the smallest arteries on the one side, and veins, on the other. These again join on to larger arteries and veins, which ultimately communicate by a few pri­n­ci­pal arterial and venous trunks with the heart. The meffe fact that the walls of these vessels are thicker than those of the capillaries constitutes an impor­tant difference between the capillaries and the small arteries and veins.

The most important difference between these vessels and the capillar­ies, however, is that their walls are not only thicker, but also more complex. They have got several coats, one, at least, of which has been muscular. The number and even nature of these coats differ ac­cor­ding to the size because the vessels are not the same in the veins as in arter­ies, though the smallest veins and arteries resemble each other.

The venous system starts with the venules into which the capillaries empty. Small veins join and form larger ones. The larger veins join and form the venae cavae.The superior vena cava collects the blood from the head, neck, arms, and thorax, and the inferior vena cava, from the legs and abdomen. Both empty into the right atrium.

Pressure in the venous system is low. In the vein at the level of the heart the pressure would be more than 5—7 mm Hg. It is evident that in the erect position blood that returns to the heart from the feet has to overcome the force of gravity through a distance of about 4 ft.² Veins, prob­ab­ly because of the low blood pressure and, the absence of pul­se waves, are in comparison arteries, relatively immune to disease. Phle­bitis sometimes occurs; this is the for­maiton of blood clots within veins because of some in­fec­ti­ous process in their wails.

1

Tərtib edən: dosent N.Ə.Aslanova 2

2

Redaktor: f.e.n., dosent A.M.Cabbarov 2

Rəyçilər: f.e.d., professor M.Y.Qazıyeva 2

f.e.d., professor Z.A.Ağayev 2

f.e.n., dosent N.H. Nəbiyev 2

f.e.n., dosent V.B.Nəsibov 2

2

MÜQƏDDİMƏ (ПРЕДИСЛОВИЕ) 3

Mövcud dərslik ali məktəblərin tərcümə və tibb ixtisasları üzrə ingilis dilini öyrənməkdə olan tə­lə­bə­lə­ri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərsliyin yazılışı müd­də­tində müəllif gələcək mütəxəssislərin peşə tə­lə­batlarını nəzərə alaraq onların reseptiv və produktiv vərdiş və bacarıqlarının bir vaxtda və qarşılıqlı formalaşması haqqında müasir metodika və psi­xo­lo­gi­ya­nın müddəalarını və kommunikativ istiqamət yö­n­lü­lük prinsiplərini rəhbər tutmuşdur. 3

Dərsliyin əsas vəzifəsi tələbələrdə ingilis dilindən peşə ünsiyyəti və özünütəhsil vasitəsi kimi istifadə etmək bacarığı formalaşdırmaqdır. 3

Dərslik tələbələrdə ingilis dilində leksik və qrammatik struktur materialı əsasında tibb ədəbiyyatı üçün səciyyəvi olan oxu, dinləmə və danışıq ba­ca­rıq­ları və vərdişlərinin inkişafını nəzərdə tutur. Dərsliyin dil (leksika və qrammatika) materialı tibb dilinin sta­tis­tik tədqiqatı əsasında seçilmişdir. 3

Mətn materialının tematikası proqram tə­lə­b­lə­ri­nə uyğundur və tələbə tərcüməçi-həkim peşə ha­zır­lı­ğı­nın məzmununu əks etdirir. Mətnlər, bir qayda olaraq, or­i­­jinal elmi və elmi-populyar ədəbiyyatdan gö­tü­rü­l­müş­­dür. Tədris məqsədi ilə onlar qismən qı­sal­dıl­mış­dır. 3

MÜNDƏRİCAT 5

(СОДЕРЖАНИЕ) 5

REVIEWING SOME BASIC FACTS ABOUT THE ENGLISH LANGUAGE 19

DƏRS 1 19

УРОК 1 19

NƏ ÜÇÜN ALİ MƏKTƏBLƏRDƏ XARİCİ DİLLƏRİ ÖYRƏNMƏK LAZIMDIR? 19

Əziz dost! Siz orta məktəbdə ingilis dili ilə məşğul olmuşsunuz. Ali məktəbdə də ingilis dilinin öyrənilməsinə kifayət qədər yer ayrılır. Lakin ali məktəbdə xarici dil dərslərinin məqsədi başqadır. Ali məktəbdə xarici dilin öyrənilməsinin son məqsədi məlumat toplamaq üçün peşə ədəbiyyatının oxu vərdişlərinə yiyələnmək, həmçinin institut tələbə həyatı və təhsili, onun gələcək peşəsi ilə bağ­lı mövzular çərçivəsində xarici dildə söhbət aparmaq vər­dişlərini möhkəmləndirməkdir. İldən ilə müxtəlif öl­kə­lərin arasında işgüzar əlaqələr inkişaf edir və möh­kəm­lə­nir. Sizi qarşıda ürək-damar xəstəliklərinin, müxtəlif növ xər­çəngin və virus infeksiyalarının aşkarlanması sa­hə­sin­də, tibb sahəsində ən yeni ixtiralarla bağlı mühüm prob­lem­lər müzakirə olunacaq beynəlxalq konqreslər, sim­po­zi­um­lar gözləyir. Müntəzəm olaraq məlumatların həcmi ar­tır. Tibb mütəxəssisi elmi informasiyanın mə­nim­sə­nil­mə­si­nə vaxtının çoxunu sərf edir. Bu işdə sizə ingilis dilində tibb ədəbiyyatını oxumaq bacarığı kömək edəcək. Xarici dilin öyrənilməsi çətin işdir, amma mümkündür. Dili “öyrətmək” olmaz, dili ancaq öyrənərlər. (L.V.Şerba) Bu məqsədə nail olmağın yeganə yolu gərgin və şüurlu əməkdir. A.Eynşteyn özü haqda yazmışdır: “Mənim heç bir istedadım yoxdur, amma təkcə qatır inadkarlığım və ehtiraslı həvəsim vardır”. İngilislərin yaxşı bir məsəli var: “Bircə həvəs olsun, hər bir iş düzələr” 20

İngilis saitləri necə oxunur? 20

Sait səslər 21

I 21

II 21

III 21

IV 21

Açıq heca 21

Qapalı heca 21

Sait +r 21

Samit +re 21

a 21

[ei] 21

name 21

baby 21

[æ] 21

man 21

hand 21

[Λ] 21

part 21

start 21

[εə ] 21

care 21

prepare 21

E 21

[i:] 21

we 21

these 21

[e] 21

ten 21

leg 21

[ə:] 21

her 21

nerve 21

[ıə] 21

here 21

sphere 21

O 21

[ou] 21

no 21

note 21

[] 21

not 21

dog 21

[:] 21

form 21

sport 21

[:] 21

more 21

ignore 21

u 21

i/y 21

[јu:] 21

student 21

music 21

[aı] 21

my 21

time 21

[Λ] 21

but 21

up 21

[ı] 21

big 21

six 21

[ə:] 21

nurse 21

burn 21

[ə:] 21

girl 21

firm 21

[јu:ə] 21

cure 21

pure 21

[aıə] 21

Fire 21

Tired 21

Qeyd: 1.Vurğusuz vəziyyətdə a, e, o, y , i, u saitləri [ə] və yaxud [ı] kimi oxunur. Məsələn: common, system, difficult, woman, direct, history. 21

2. r, l, j saitlərindən sonra u saiti [u:] kimi tələffüz olunur. Məsələn: rule, true, June , blue. 22

[Λ] 22

Çalışma 1. Aşağıdakı sözlərin oxunuşunu müqayisə e­din. 22

İNGİLİS DİLİNDƏ SAMİT SƏSLƏR 37

УРОК З 44

İNGİLİS SAİT VƏ SAMİT BİRLƏŞMƏLƏRİ NECƏ OXUNUR? 44

DƏRS 4 49

УРОК 4 49

İNGİLİS DİLİNDƏ HANSI SAİT VƏ SAMİT BİRLƏŞMƏLƏRİ UZUN SƏS VERİR 49

LEARNING TO UNDERSTAND A MEDICAL TEXT 62

I. Anatomy 62

LESSON ONE 62

THE SKELETON 62

Часть I 62

I hissəyə dair sözlər 62

III hissə 77

Часть III 77

LESSON TWO 78

THE MUSCLES 78

II hissə 87

Часть II 87

Çalışma 4. Mətndə verilmiş hər bir mülahizəni daha dolğun ifadə edən cümlələri tapın və onları oxuyun.

Упражнение 4. Найдите тэксте предложения, более полно выражающие мысль каждого данного суждения, и прочтите их.

1.The capillaries form a small-meshed network. 2. The blood capillaries are absent in some parts of the body. 3. There are some differences between the veins, arteries and capillaries. 4. The veins are more immune to diseases than the arteries. 5. Phlebitis is due to some infection.

III hissə

Часть III

3-cü dərsə aid ümumiləşdirici yoxlama çalışmalar

Контрольно-обобщаюшие упражнения к

уроку 3
Çalışma 1. Hansı cümlədə to have feili tərcümə olunmur.

Упражнение 1. Укажите, где глагол to have не переводится.

1. We have attended English lessons since September. 2. The heart is a hollow organ and has four chambers. 3. I have never been to Yaro­slavl. 4. The capillaries have thin walls.
Çalışma 2. Sifətləri tərcümə edin və onların müqayisə dərəcələrini təyin edin.

Упражнение 2. Переведите прилагательные и оп­­ределите их степень сравнения.

1. slightest; 2. most coloured; 3. more delicate; 4. more permeable; 5.less infectious; 6. normal; 7. much more complex; 8. less transparent; 9. important; 10. much thicker; 11. much lower
Çalışma 3. Hansı cümlələrdə “because” sözü “çünki”, “ona görə ki” kimi tərcümə olunur? Bu cümlələri Azər­baycan dilinə tərcümə edin.

Упражнение 3. Укажите, в каких предложениях слово because переводится «так как», «потому что». Пе­реведите эти предложения на русский язык.

1. The heart pumps about five litres of blood in one minute because it beats 60—80 times a minute and ejects about 130 cubic centimetres of blood at each beat. 2. The woman’s heart beats 6 or 8 times a minute faster than that of the man because of the smaller size of her heart. 3. The mouse’s heart flutters at 500 beats per minute because of its tiny size. 5.The frog’s heart beats 30 times per minute in warm weather because cold-blooded animals live at a much lower level of internal chemical activity.
Çalışma 4. Seçilmiş sözün hansı xəbər vəzifəsində işləndiyi cümlələri təyin edin. Bu cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 4. Определите, в каких пред­ло­же­ни­ях выделенное слово является сказуемым. Пе­ре­ве­ди­те эти предложения.

1. The heart beats two times a minute. 2 The heart beats were weak. 3. The heart pumps the blood through the circulatory system. 4. The heart is a pump that forces the blood through the circulatory system. 5. Rest is necessary after hard work. 6. The dark glasses rest my eyes.
Çalışma 5. Aşağıdakı cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 5. Переведите следующие пред­ло­же­ния.

1. They obtained good results. 2. The fluid re­du­ces friction which results from the heart movement. 3. A temperature decrease results in a slower heart rate. 4. We began our work after due consideration. 5. His sudden weakness was due to anaemia.

LESSON FOUR

THE RESPIRATORY SYSTEM

1. 
   Tense groups of Indefinite, Continuous, Perfect (Passive Voice);
   
2. 
   Functions and translation of one (ones)
   
3. 
   Nouns in the function of attribute
   

I hissə

Часть I

I hissəyə dair sözlər

Слова к части I
respiration [respə 'reı∫ən] n nəfəs (дыхание)

respiratory [rıs'paıərətərı] a nəfəs (а дыхатель­ный)

waste products [weıst'prdəkts] məhsulları çıxarma, dağılma, parçalanma (про­дукты распада)

remove [rı'mu:v] v silmək (удалять) выводить inhale [ın'heıl] v nəfəs almaq (вдыхать)

inhalation [ınhə'leı∫ən] n nəfəs alma (вдыхание)

exhale [eks 'heıl] v nəfəs vermək (выдыхать)

exhalation [ekshə'leı∫ən] n nəfəs almaq(выдыхание)

breathe [bri:ð] v nəfəs almaq (дышать)

pass [pa:s] v keçmək (проходить)

passage ['pæsıd3] keçıd;

passage-way ['pæsıd3weı] n hava yolu (проход, воздухо­носный путь)

windpipe [wındpaıp] n nəfəs boğazı (дыхательное горло)

trachea [trə'kıə] n traxeya (трахея )

bronchus ['brŋkəs] n bronx (бронх) .

bronchial ['brŋkıəl] а Bronx (бронхиальный)

divide [dı'vaıd] v bölmək (делить )

surround [sə'raund] v əhatə etmək (окружать)

involve [ın'vlv] v cəlb etmək ( вовлекать

involvement [ın 'vlvmənt] n cəlb etmə (вовлече­ние, вовлекать, затра­гивать)
Çalışmalar

Упражнения
Çalışma 1. Aşağıdakı cümlələri oxuyun və tərcümə edin.

Упражнение 1. Прочтите следующие пары пред­ложений и переведите их

1. We call three major types of blood vessels arteries, veins and cap­illaries. – Smaller branches of arteries are called arterioles. 2. The heart pumps the blood into the lung by circulatory system. – From the left heart the blood is pumped into the aorta. 3. Pulmonary artery divides into two branches. – The upper extremity is divided into the shoulder, the upper arm, the forearm and the hand. 4. The right carotid artery distributes blood to all parts of the right side of the neck, face, head and brain. – The blood from the aorta is distributed throughout the body.
Çalışma 2. Aşağıdakı cümlələri oxuyun. Xəbərin zaman və növünü təyin edin.Cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 2. Прочтите следующие пред­ло­же­ния. Определите время и залог сказуемого. Пер­ев­ед­и­те предложения.

1. These textbooks will be distributed among all the students of our group. 2. Harvey collected ideas of the circulation of blood which until then had been studied but not confirmed by experiments. 3. Lymph passes through the lymphatic glands which act as filters and keep back any poisonous material, such as germs that has been brought to them in the lymph. 4. Those who have been in close contact with the infected patients must be quarantined for a time. 5. The heart muscle is nour­ished by coronary arteries. 6. When the left ventricle is con­tra­ct­ing its contained blood is being forced into the aortic artery.
Çalışma 3. Cümlələri tərcümə edin. One (ones) sözünün funksiyasını təyin edin.

Упражнение 3. Переведите предложения. Оп­ре­де­лите какую функцию выполняет слово one (ones).

1. There are four chambers in the heart: two smaller ones, the auri­cles, and two larger ones, the ventricles. 2. One often describes the heart as consisting of a base and an apex. 3. Harvey showed that there was a double cha­n­nel: in one set of vessels — the arteries, away from the heart; in another set - the veins to the heart. 4. One must re­member that air is at all times full of bacteria.
Çalışma 4. Aşağıdakı cümlələri oxuyun. Seçilmiş isimləri one (ones) əvəzedici sözlərlə əvəz edin. Cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 4. Прочтите следующие пред­ло­же­ния. Замените выделенные су­ществительные словами-за­менителями one (ones). Переведите предложения.

1. Неrе are some books, which book do you want? 2. This text is very difficult to translate without a dictionary; give me another text. 3. My watch is not working well. I must buy a new watch. 4. These exercises are much easier than the exercises we translated at the last lesson.

Çalışma 5. Aşağıdakı söz birləşmələrini tərcümə ed­in. Təyin vəzifəsində işlənən isimləri göstərin.

Упражнение 5. Переведите следующие сло­во­со­ч­е­­тания. Назовите суще­ствительные, выполняющие фун­кцию (левого) определения.

blood circulation, one-way valve, cone-shaped or­gan, striated muscle (issue, smooth muscle cells, heart val­ves action, heart beat rate, tissue oxygen supply, heart blo­od output
Çalışma 6. İsimlər qrupundan ibarət cümlələri tər­cü­mə edin. Yadda saxlayın ki, əsas söz sözlər sırasında so­nun­­cu olur və onun qarşısında nə artikl, nə də sözönü ol­mur.

Упражнение 6. Переведите следующие сло­вос­оче­тания. Назовите суще­ствительные, выполняющие фун­кцию (левого) определения.

1. The blood-pressure measurement method is very simple. 2. The heart wall is composed of two layers. 3. The arterioles divide into small­er tissue capillaries which are near the body cells. 4. In this picture you can see the blood vessel size differences. 5. Smooth muscle tissue pre­dominates in the small arteries and elastic tissue – in the large arteries.
Çalışma 7. Aşağıdakı sözləri oxuyun. Onları tər­cü­mə edin.

Упражнение 7. Прочтите следующие слова. Пе­ре­­в­едите их.

carbon dioxide ['ka:bəndaı'ksaıd], waste products ['weıst 'prdəkts], nitrogen ['naıtrəd3ən], cilium ['sılıəm] (pi. cilia ['sılıə]), nasapharynx [neızə'færıŋks], sinuses ['saınəsız], pleura ['рluərə]
Çalışma 8. Verilmiş sözləri –ed suffiksinin [t], [d], [id] kimi oxunuşuna uyğun olaraq 3 sütunda yazın və on­la­rı tərcümə edin.

Упражнение 8. Напишите данные слова в 3 стол­би­ка в соответствии с чтением суффикса -ed как [t], [d], [id] и переведите их.

removed, exhaled, distinguished, involved, inhaled, cir­­culated, dif­fuse, breathed, called, produced, included, pro­­vided, connected
Çalışma 9. A mətninin 4-cü abzasının oxunuşunu iş­lə­yin.

Упражнение 9. Отработайте чтение 4-го абзаца тек­ста А.
Çalışma 10. Verilmiş sözlər qrupunu oxuyun və tər­cü­­mə edin.

Упражнение 10. Прочтите и переведите данные гне­зда слов.

1. to respire, respiration, expiration, inspiration, res­pi­ratory, inspiratory; 2. to produce, product, pro­duc­tion, pro­ductive, producing; 3. to inhale, inhalation, to exhale, exhaled, exhaling; 4. breath, to breathe, breathing, breathless, breathlessness; 5. to pass, passage, passing, pas­sage-way.

Çalışma 11. Aşağıdakı söz birləşmələrini tərcümə edin.

Упражнение 11. Переведите следующие сло­во­со­­­четания.

expiratory centre, respiratory mechanism, waste pro­duct, metabolic product, the air conducting passage-ways, to inhale (breathe in) oxy­gen, to exhale carbon dioxide, surrounding tissues
Çalışma 12. Aşağıdakı söz qruplarını oxuyun və tərcümə edin.

Упражнение 12. Прочтите данные группы слов и пе­реведите их.

1. through, throughout, though, although; 2. case, ca­us­e, course; 3. some, same, sum; 4. since, science
Çalışma 13. A mətnini nəzərdən keçirin. Mətnin mö­vzusunu və mətndəki əsas fikirləri göstərin.

Упражнение 13. Просмотрите текст А. Назовите те­му и основные положения текста.
Text А

The respiratory system

1. 
   Respiration occurs in all living things, both plants and animals.The proper function of this system is perhaps the most important one in the sustaining of life. Interruption of breathing for only a few minutes by suffocation or strangulation causes death. In the human organism, res­piration consists of those processes by which the body cells and tissues make use of oxygen and by which carbon dioxide or the waste products of respiration are removed.
   

2. Inhaled air contains about 20 per cent oxygen and four hundredths of one per cent carbon dioxide. Exhaled air consists of approximately 16 per cent oxygen and 4 per cent carbon dioxide. Nitrogen, which makes up about 79 per cent of the atmosphere, is not involved in the breathing process. When air is inhaled into the lungs, a portion of the oxygen is passing into the blood and is being circulated through the body. At the same time, carbon dioxide is being diffused out of the blood into the lungs and exhaled.

3. Air is breathed through either the mouth or nose into the oral cavity, or pharynx. It then passes through the voice box, or larynx, into the windpipe, or trachea. The trachea ultimately divides into two small­er tubes, bronchi, one is going to each lung. The bronchi divide into tiny passage-ways that are named bronchioles, which lead directly to minute air sacs, or alveoli. The exchange of life-giving gases is effected through the walls of the alveoli.

4. One must know that mechanisms in the upper respiratory tract serve to filter, and warm the air in its journey to the lungs. The hairs, or cilia, in the nostrils partially filter out dust particles as does sticky secretion, mucus, which has been produced by mucous cells. It lines the mouth, nasal passages, pharynx and trachea. Cilia in the nasal passages and trachea are effective in helping to remove foreign particles from the upper respiratory tract.

5. Other structures which are connected with the system include: the laryngeal tonsils, which are masses of tissue in the nasopharynx or posterior portions of the nasal passages (adenoids are infected or diseased laryngeal tonsils); the sinuses, cavities in the bones in the front part of the skull that provide resonance to the voice, and the pleura, a double-walled membrane which sur­ro­un­ds the lungs.

6. When the diaphragm contracts and flattens, it contributes to the extension of the vertical diameter of the thoracic cavity. Air is constantly renewing in the lungs. The capacity of the air passages is increasing. Any muscular effort, e.g. even standing up, increases the num­ber of respirations.
Çalışma 14. 1) A mətnini oxuyun və tərcümə edin. 5-ci və 6-cı abzasları yazılı tərcümə edin. 2) A mətnində aş­a­ğıdakı sualların cavabını tapın və onları oxuyun.

Упражнение 14. 1) Прочтите и переведите текст А. Абзацы 5 и 6 переведите письменно. 2) Найдите в тексте А ответы на следующие вопросы и читайте их.
1.What gases are involved in breathing? 2. What parts of the respiratory system does the air pass on its way to the alveoli? 3. What are the other structures con­nec­ted with the system? 4. Does the diaphgram contribute to the extension of the vertical diameter of the thoracic ca­vi­ty? 5. Any muscular effort increases the number of respirations, doesn’t it?
Çalışma 15. Verilmiş latın sözlərinin ingilis dilində ekvivalentini seçin.

Упражнение 15. Подберите к латинским словам английские эквиваленты.
trachea voice box

cilium hair

pharynx oral cavity

larynx windpipe
Çalışma 16. –ex prefiksindən istifadə edərək aşa­ğı­da­kı sözlərdən antonim cütlüyü düzəldin və onları tərcümə edin.

Упражнение 16. Образуйте пары антонимов к данным словам, используя приставку ех-, и пе­ре­ве­ди­те их.

to inhale, inspiration, to include
Çalışma 17. Verilmiş latın sözlərinin cəm formasını dü­zəldin.

Упражнение 17. Образуйте форму мно­же­ст­вен­но­го числа от данных латинских слов.

trachea, broncus, alveolus, cilium, pleura
Çalışma 18. Ayrılmış sözlərin düzgün tərcüməsini seçin.

Упражнение 18. Выберите верный перевод вы­де­­ленных слов.

1. Each lung is surrounded by a double-folded membrane, the pleura. 2. The tonsils are located in the oropharynx. 3. Nu­merous questions were being discussed at the lesson. 4. The concept of respiration was based directly upon the work of Lavoisier. 5. The total number of alveoli in the lung has been estimated as 750 millions.
Çalışma 19. Məchul növün müxtəlif variantlarından istifadə edərək, cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 19. Переведите предложения, ис­по­ль­­зуя разные способы перевода страдательного залога.

1. During the experiment all the work was being done automatically. 2. The lungs are separated from other organs of the body in a movable rigid-box - the chest cavity. 3. The boy with pneumonia was given necessary treatment. 4. In this journal, the method of examination of bronchi has been spoken of. 5. Air is breathed into the lungs 20 times a minute all our lives. 6. Foreign substances in the blood stream are known as emboli.
Çalışma 20. Cümlələri tərcümə edin, one sözünün ha­rada tərcümə olunmadığını müəyyənləşdirin.

Упражнение 20. Переведите предложения, оп­ре­де­лите, где слово one не переводится.

1. One must consider respiration essentially as exchange of gases — one in the lungs and one in the tissues. 2. Pneumonia may be caused by one of the dif­fe­rent kinds of bacteria (germs), pneumococcus. 3. The thoracic cavity that consists of ribs and muscles is the one for heart, lungs and other viscera. 4. The lungs are built of al­veoli and through the bronchi, larynx, pharynx, mouth ca­vity and nasal one they expire car­bon dioxide (C0₂) and in­s­pire oxygen. 5. In the cross-sections one can see how the lungs are separated from the chest wall by the pleura.
Çalışma 21. Aşağıdakı söz birləşmələrini tərcümə edin.

Упражнение 21. Переведите следующие сло­во­со­четания.

1. life-giving gas, life-giving gas exchange; 2. tissue ma­sses, tissue masses structures; 3. respiration waste pro­du­cts, respiration waste prod­ucts removal; 4. carbon dioxide, carbon dioxide exhalation; 5. double­walled mem­br­ane, double-walled lung membrane; 6. blood capillaries, blood capillaries dense network; 7. thoracic cavity vo­lu­me, thoracic cavity volume increase; 8. body cell oxygen, bo­dy cell oxygen supply.


Çalışma 22. İngilis dilinə tərcümə edin.

Упражнение 22. Переведите на английский язык.

1. 
   Дыхание свойственно всему живому — как животным, так и растениям. 2. В процессе дыхания ткани поглощают кислород, а углекислый газ выводится из организма. 3. Воздух, который мы вды­ха­­­ем, содержит около 20% кислорода. 4. Бронхи де­ля­т­ся на мел­кие воздухоносные пути, называемые брон­хи­о­лами. 5. Прекраще­ние дыхания даже на несколько ми­­нут приводит к смерти.
   

II hissə