A. M. Cabbarov Rəyçilər: f e. d., professor M. Y. Qazıyeva

Часть I

I hissəyə dair sözlər

Слова к части
skeleton [‘skelıtn] (n) skelet (скелет)

bone [boun] (n) sümük (кость)

backbone [‘bækboun] (n) onurğa sütunu (позвоночник)

breastbone [‘brestboun] (n) döş sümüyü (грудина)

collar-bone [‘kləboun] (n) körpücük (ключица)

bony [‘bounı] (а) sümük, sümüklü (костный)

vertebral column [‘və:tıbrəl ‘kləm] onurğa sümüyü (позвоночник)

spinal column [‘spaınəl ‘kləm] bel sümüyü (позво­ночник, спинной хре­­бет)

trunk [trΛŋk] (n) bədən, gövdə (туловище)

limb [lım] (n) конечность

skull [skΛl] (n) kəllə (череп)

brain [breın] (n) beyin (мозг)

body [bodı] (n) bədən (тело)

include [ın‘klu:d] (v) daxil etmək (включать)

exclude [ıks‘klu:d] (v) çıxarmaq (исключать)

jaw [d3:] (n) çənə (челюсть)

rib [rıb] (n) qabırğa (ребро)

join [d3:ın] (v) birləşdirmək (присоединять)

joint [d3:ınt] (n) oynaq (сустав)

bend [bend] (v) əyilmək (сгибать(ся), гнуть(ся), из ги­ба­т­ься)

chest [t∫est] (n) döş qəfəsi (грудная клетка)

place [pleıs] (v) yerləşdirmək (помещать;)

be placed (v) yerləşdirilmək (быть помещенным)

heart [ha:t] (n) ürək (сердце)

lung [lΛŋ] (n) ağ ciyər (легкое)

arm [a:m] (n) əl (рука)

shoulder [‘∫ouldə] (n) çiyin (плечо)

shoulder-blade (n) kürək (лопатка)

elbow [‘elbou] (n) dirsək (локоть)

wrist [‘rıst] (n) bilək (запястье)

firm [fə:m] ad möhkəm (крепкий)

firmly [fə:mlı] adv möhkəm (крепко)

bind [baınd] v bağlamaq (связывать)

palm [pa:m] n ovuc (ладонь)

thumb [θΛm] n baş barmaq (большой палец руки)

framework [ freımwə:k] n bünövrə, karkas (остов, кар­­касс)
Çalışmalar

Упражнения
Çalışma 1. Aşağıdakı cümlələrdə feli xəbərin zamanını göstərin.

Упражнение 1. Укажите время глагола-ска­зу­ем­о­го в следующих предло­жениях.

1. There will be a new student in our group. 2. There are eight facul­ties in Azeribaijan Medical Uni­ver­sity. 3. There were two meetings last week. 4. In front of the rectorate there is a monument to Haidar Aliyev.

Çalışma 2. Aşağıdakı sözlərdən istifadə edərək there is, there are ifadələri ilə 5 cümlə qurun. Felin formasını verilmiş isimlərlə uzlaşdırın.

Упражнение 2. Составьте 5 предложений с оборотом there is, there are, используя данные ниже слова. Согласуйте форму глагола с последующими сущестивительными.

	many English books	in the glass
There is	15 students	in the library
There are	little coffee	on the wall
	twelve months	in our group
	a lamp	in a year

Çalışma 3. Aşağıdakı cümlələrdə mübtədaları tək hal­da işlədin və onlarla xəbərin formasını uzlaşdırın. Cüm­­lələri tərcümə edin.

Упражнение 3. Поставьте подлежащие в сле­ду­ю­­щих предложениях в един­ственном числе и сог­ла­су­й­те с ними форму сказуемого. Переведите пред­ложения.

1. Medical students study the structure of the human bo­­­dy. 2. These texts are easy to translate. 3. We shall work in the hospital this month. 4. My friends want to enter a me­­­dical college. 5. They speak English well.

Çalışma 4. Xəbəri qaydalı fellərlə ifadə olunan cüm­lə­­­ləri göstərin.

Упражнение 4. Укажите, какие сказуемые в дан­ных предложениях выра­жены правильными гла­го­ла­ми.

1. The teacher asked many questions at the lesson. 2. She got all her text-books from the Institute library. 3. The students worked at the laboratory under the guidance of their teacher. 4. Naturalists divided all animals into two cla­s­ses.

Çalışma 5. Aşağıdakı söz və söz birləşmələrini oxu­yun. Onları tərcümə edin.

Упражнение 5. Прочтите следующие слова и со­че­­­тания слов. Переведи­те их.

1. 
   jaw [d3:], heart [ha:t], wrist [rıst], thumb [θΛm], thus [ðΛs], finger ['fıŋgə], skeleton ['skelıtn];
   
2. 
   vertebral column ['və:tıbrəl 'kləm], ver­te­br­ate­ ani­mal ['və:tıbrıt 'ænıməl]
   

it is so im/portant|, as it is \called|, at the upper 'end, the­re is a’nother 'box of /bones, between the 'shoulder and the /elbow, there are 'eight 'small \ bones
Çalışma 6. Aşağıdakı sözləri oxuyun və tərcümə e­din.

Упражнение 6. Прочтите и переведите сле­ду­ю­щие слова.

1. 
   Ön şəkilçi: (приставок)
   

а) fellər (глаголов):

ге-: replace, reread, rewrite

in- в, на: include, inhale, inflame

ex-: exclude, exchange, expel

b) sifətlər (прилагательных):

un-, in-, im-, ir-, il- : unimportant, uneasy, in­ver­te­b­r­ate, impure, irregular, irresponsive, illegal, illogical

2. 
   suffikslər: (суффиксов)
   

а) sifətlər (прилагательных):

-у: bony, windy, healthy

-al: social, local, special, spinal, medical, biological

-less – sız, siz, suz, süz; отсутствие качества: fra­me­­less, helpless, lifeless

б) zərflər(наречий):

-ly: quickly, really, usually, easily, especially, ca­re­­­­fully

Çalışma 7. Aşağıdakı törəmə sözləri tərcümə edin.

Упражение 7. Переведите следующие про­из­во­д­ные слова.

1. bone, bony, backbone, breastbone; 2. to divide into, division, to subdivide, subdivision, divisible; 3. to include, to exclude, to conclude, included, exclusively, conclusion; 4. a joint, to join, joined, jointly; 5. to place, to replace, replacement, to be placed; 6. firm, firmly, to reaf­firm; 7. frame, framework, frameless

Çalışma 8. A mətninə baxın və skeletin hansı hissələrinin təsvir olunduğunu söyləyin.

Упражнение 8. Просмотрите текст А и скажите, какие части скелета опи­саны в данном тексте.
Text А

The Skeleton
1.The bones form the skeleton of the body. The most important part of the skeleton is the backbone. It is so important that naturalists divid­ed all animals into two classes – those which have a backbone and those which ha­ve none. All the higher animals have a backbone, or ver­tebral column and they are therefore called vertebrate ani­mals. The others are called invertebrate animals.

2.The bones which form the skeleton or bony fra­me­work of the body include the bones of the head, the bones of the trunk, the bones of the lower and upper limbs.

3. At the upper end of the backbone there is the skull. Inside the skull is the brain. The bones of the head include the bones which make up the box-like structure, the skull, and freely movable bone which forms our lower jaw.

4. There is another box of bones in front of the backbone. The ribs, which join the backbone behind and bend round towards the breastbone in front, form a strong cage – the chest, inside of which there is the heart and lungs. The bones of the trunk include the spinal column, the ribs and the breastbone.

5. The arms join the body at the shoulder, and the shoulder itself consists of two bones – the collar-bone in front, and the shoulder-blade behind. Between the shoulder and the elbow there is only one bone in the arm, but between the elbow and the wrist there are two. In the wrist there are eight small bones. They are bound together, but their large number allows the wrist to bend freely. Next come the bones of the hand itself. In the body or palm of the hand there are five long bones – one for each finger and one for the thumb. Each of the fingers has three bones, and the thumb has two. Thus we have twenty-seven bones in the framework of the hand and wrist alone.

Çalışma 9. 1) A mətnini oxuyun və tərcümə edin. 2) Mətndən aşağıdakı suallara cavab tapın və onları oxu­yun.

Упражнение 9. 1) Прочтите и переведите текст А. Абзац 5 переведите письменно. 2) Найдите в тек­сте А ответы, на следующие вопросы и зачитайте их.

1. Is the backbone the most important part of the body? 2. What classes do the naturalists divide all the ani­mal­s into? 3. What does the skull include? 4. The bones of the trunk include the spinal column, the ribs and the bre­astbone, don’t they? 5. How does the wrist work?

Çalışma 10. Latın dilində verilmiş sözlərinin ingilis di­lin­də­ki ekvivalentlərini tapın.

Упражнение 10. Подберите к латинским словам анг­лийские эквиваленты.

mandible limb

extremity lower jaw

maxillar collar-bone

clavicle upper jaw
Çalışma 11. Sinonim cütlükləri seçin.

Упражнение 11. Подберите пары синонимов.

vertebral column, injury, cage, damage, harm, box, bac­k­bone.

Çalışma 12. Antonim cütlükləri seçin.

Упражнение 12. Подберите пары антонимов

to include, inside, immovable, in front of, lower, be­hi­n­d, inverte­brate, to exclude, movable, vertebrate, out­side, upper, higher.

Çalışma 13. Aşağıdakı cümlələri tərcümə edin. Ayrılmış sözlərin hansı nitq hissəsi olduğunu təyin edin.

Упражнение 13. Переведите следующие пред­ло­жения. Определите, какими частями речи являются вы­деленные слова.

1. The form of the skull depends upon the form of the bones. The bones form the framework of the body. 2. The number of the bones in the hand and wrist alone is 27. The bones in the human skeleton number 223. There is a number of movable bones in the skull. 3. The face is the ventral part of the skull. Medicine faces many prob­lems. 4. A separate bone in the vertebral column is called a vertebra. Verte­brae separate the spinal canal.

Çalışma 14. Nümunəyə əsasən aşağıdakı cümlələri də­yişin. Onları azərbaycan və rus dillərinə tərcümə edin.

Упражнение 14. Измените следующие пред­ло­же­ния согласно образцу. Переведите их на азер­байд­жанс­кий и русский язык.

Nümunə (Образец): We have special atlases on ana­to­my in our library.

There are special atlases on anatomy in our library.

1. We have 27 bones in the framework of the hand and wrist alone. Each hand has four fingers and one thumb. 3. We have no special names for ulna and radius in the modern English language.

Çalışma 15. There is ifadəsindən istifadə edərək, aşağıdakı cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 15. Переведите следующие пред­ло­жения, обращая внимание на оборот there is.
1. There is the skull at the upper end of the back­bo­ne. 2. There are many illustrated books on Human Ana­to­my. 3. There are three bones in each finger. 4. There is no back­bone in invertebrate animals. 5. There are special hos­pitals for children in every town.
Çalışma 16. Aşağıdakı cümlələrdə xəbəri inkar for­ma­sında işlədin, cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 16. Поставьте сказуемые в сле­ду­ю­щих предложениях в отрицательной форме, пе­ре­ве-ди­те предложения.
Образец: I went to see them yesterday.

I did not go to see them yesterday.

1. The professor asked many questions at the se-mi­nar. 2. I got many text-books from the library. 3. I en­te­red the Institute last year. 4. We shall help him with his stu­dies. 5. He knows Human Anatomy well.
Çalışma 17. Şəkil 1-dən və aşağıdakı ifadələrdən istifadə edərək bədən hisslərini təsvir edin.

Упражнение 17. Опишите части тела, используя рис. 1. и следующие выражения.

The skull includes...

The trunk consists of ...

The arms form the body at ...

The bones form...

There are ... bones

in ...
II hissə

Часть II

İkinci hissəyə dair sözlər

Слова к части II
distinguish [dıs’tıŋwı∫] v fərqləndirmək(различать)

distinguishable [dıs ’tıŋwı∫əbl] adj fərqlənən (различимый)

abdomen [‘æbdəmən] n qarın boşluğu (брюшная по­лость, жи­вот)

thigh [θaı] n bud, omba (бедро) ;

ankle [‘æŋkl] n topuq (лодыжка)

toe [tou] n ayaq barmağı (палец ноги)

separate[‘sepəreıt] v ayırmaq, bölmək (отделять, раз­делять)

separable [‘sepərəbl] а bölünmüş, ayrı (отделимый, раз­дель­ный)

muscle [‘mΛsl] n əzələ (мышца)

muscular [‘mΛskjulə] а əzələ (мышечный)

forearm [‘f:ra:m] n bazu önü (предплечье)

vertebra [‘və:tıbrə] pl. Vertebrae [‘və:tıbri:] n fəqərə, fəqərə sümüyü (поз­во­­нок)

chamber ['t∫eımbə] n kamera (камера)

cavity ['kævıtı] n boşluq (полость)

kidney ['kıdnı] n böyrək (почка)

head ['hed] n baş (голова)

tho­rax ['θ:raeks] n döş qəfəsi (грудная клетка)

ureter [juə'rı:tə] n sidik axarı (мочеточник)

bladder ['blædə] n sidik kisəsi (мочевой пузырь)

liver ['lıvə] n qara ciyər (печень)

pancreas ['pæŋkrıəs] n mədəaltı vəz (поджелудоч­ная железа)

spleen [spli:n] n dalaq (селезенка)

pharynx ['færıŋks] n boğaz, udlaq (глотка)

alimentary canal [,ælımentərı kə'næl] həzm aparatı (пищеварительный тракт)

addition [ə'dı∫n] n əlavə, əlavə etmə (добавление);

in addition to əlavə olaraq (вдобавок, в дополне­ние, кроме того, к тому же)

lie [laı] v yerləşmək (находиться)
Çalışmalar

Упражнения
Çalışma 1. Latın dilində verilmiş sözlərin ingilis ek­vi­valentini tapın.

Упражнение 1. Подберите к латинским словам анг­­­л­ийские эквиваленты.

Dorsal gullet

Ventral back

Esophagus front

Thorax chest
Çalışma 2. Sinonim cütlüklərini seçin.

Упражнение 2. Подберите пары синонимов.

brain case, to include, to separate, chamber, to con­ta­in, skull, cavity, to distinguish

Çalışma 3. Antonim cütlüklərini seçin.

Упражнение 3. Подберите пары антонимов.

the latter, the former, long, at the upper end, short, at the bottom

Çalışma 4. Elmi ədəbiyyatda tez-tez rast gəlinən, za­hirən oxşar sözləri oxuyun və onların tərcüməsini yad­da saxlayın. Belə sözlər olan cümlələri tərcümə edin.

Упражнение 4. Прочитайте и запомните перевод сле­дующих внешне похожих слов, часто встр­е­ча­ю­щих­ся в научной литературе. Переведите пред­ло­же­ния с этими словами.

Last - son, axır; последний из ряда или по вре­ме­ни, предыдущий

the latest - ən son, axırıncı;последний, недавний

the latter – ikidən sonuncu; последний из двух (ра­нее упомянутых)

1. 
   We remember the last lesson at school. 2. They we­re the last to come. 3. I like to listen to the latest news. His latest operation on the heart was yesterday. 4. The tho­rax encloses the heart and the lungs, the latter are on each side of the heart.
   

Text В

The human body is obviously separable into the head, the trunk and the limbs. In the head, the brain-case or skull is distinguishable from the face. The trunk includes the chest or thorax, and the ab­domen. Of the limbs there are two pairs — the upper, or arms, and the lower, or legs; and the legs and arms again are separable into several parts - the thigh, the leg and the toes in the lower limb and the upper arm, the forearm, the wrist and the fingers in the upper limb.

The whole body, is bilaterally symmetrical. There are special bones in the trunk which are bound together by a very strong and tough substance into a long column, which lies nearer the dorsal than ventral (or front) part of the body The bones are called the vertebrae. They separate a long narrow ca­nal, the spinal canal, which lies upon the dorsal side.

The spinal canal contains a long white cord – the spinal cord – which is an important part of the nervous system. The diaphragm divides the ventral chamber into two cavities – the thorax and abdo­men. The alimentary canal trans-verses these cavities from one end to the other and pierces the diaphragm. In the abdomen there are also two kidneys, which lie against each side of the vertebral column, the ureters, the bladder, the liver, the pancreas and the spleen. The thorax encloses the heart and two lungs. The latter lie one on each side of the heart.

The dorsal chamber, or cavity of the skull, opens into the spinal canal. It contains the brain, which is continuous with the spinal cord. The brain and the spinal cord together constitute the cerebrospinal system. The ventral chamber, or cavity of the face encloses mouth and pharynx, into which the upper end of the alimentary canal (gullet or oesophagus) opens.
Çalışma 5. Hər bir mülahizəni oxuyun. B mətnində bu mülahizələri daha dolğun ifadə edən cümlələri tapın və on­­ları oxuyun.

Упражнение 5. Прочтите каждое суждение. Най­ди­те в тексте В предло­жения, более полно вы­ра­жа­ющ­ие мысль данного суждения, и прочти­те их.

1. The parts of the body are the head, the trunk and the limbs. 2.The vertebral column divides the trunk sym­me­trically. 3.The spinal canal contains a cord. 4. The diap­­hragm divides the trunk into two cavities. 5 The ali­me­n­­tary canal transverses them. 6. The alimentary canal tran­­­s­v­erses the­m. 7. The oesophagus opens into the ph­ar­yn­x.

III hissə