A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə122/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   182

 

MÜƏSSĐSƏLƏR 

STATĐSTĐKASININ 

ĐQTĐSADĐ 

STATĐSTĐKADA 

YERĐ

 

– 

iqtisadi  statistikaya 

daxil  olan 

sahibkarlıq 

statistikası  ilə  bağlıdır.  Məlum  olduğu  kimi, 

iqtisadi  statistika  rəsmi  statistika  orqanlarının 

mühüm  fəaliyyət  sahəsi  olmaqla,  iqtisadiyyatda 

baş  verən  kütləvi  hadisə  və  proseslərin  kəmiyyət 

və keyfiyyət tərəfini öyrənir.  

Đqtisadi  statistikanın  strukturunu  və  müəssisələr 

statistikasının  yerini  şərti  olaraq  aşağıdakı  kimi 

göstərmək olar.  

 

Đqtisadi statistika 

 

 



M

il

li



 H

es

ab



la

S



is

te

m



 

S



ah

ib

k



ar

q



 

st

at



is

ti

k



as

ı 

 



Q

iy

m



ət

 s

ta



ti

st

ik



as

ı 

(i



s-

te

h



sa

ıl



ar

ın

 q



iy

m

ət



 

st

at



is

ti

k



as

ı 

is



ti

sn



o

lm

aq



la

 



X

ar

ic



ti

ca



st



at

is

ti



k

as

ı 



 

 

 



Keyfiyyət göstəriciləri       Kəmiyyət göstəriciləri          

          

Struktur (illik) 

statistikası 

 

Konyunktur 



müayinələr 

               

Qısamüddətli (cari) 

statistika 

   

Sxemdən  göründüyü  kimi,  qiymət  statistikasının 



bir  hissəsi  –  istehsalçıların  qiymət  statistikası 

müəssisələr 

statistikasına 

aid 


edilmişdir. 

Đstehsalçıların qiymət indeksi (ĐQĐ) məhsul (və ya 

xidmət)  istehsalçıları  üzrə  qiymətlərin  dəyişmə 

dinamikasını xarakterizə edir. 

 

MÜƏSSĐSƏLƏR 



TƏRƏFĐNDƏN 

HƏ-

YATA  KEÇĐRĐLƏN  TĐCARƏT  FOR-

MALARI

 - təklif edilmiş bir və ya bir neçə növ 

(dükan,  şəhər  bazarında  səyyar  köşk  və  ya  sifariş 

poçtu üzrə satış) üzrə təsnifləşdirilə bilir.  

MÜƏSSĐSƏLƏR 

ÜÇÜN 

STATĐSTĐK 

YÜK 

-  bütün  inzibati  tələbatlarla  müəssisələrə 

həvalə  edilən,  onların  rəqabət  qabiliyyətinə 

maneçilik  kimi  baxılan  inzibati  yükdür.  Đnzibati 

tələbata  aşağıdakılar  aiddir:  milli  statistika 

orqanlarından  və  milli  və  statistik  məlumatların 

toplanmasına  cavabdeh  olan  digər  inzibati 

idarələrdən  göndərilən  (çıxan)  tələblər.  Müəssisə 

üçün  statistik  yükə  baxılması  vaxtı  iki  terminin 

fərqləndirilməsi faydalıdır: “yüklənmə” və “yük”. 

Xalis 


yük” 

müayinəsi 

aşağıdakı 

kimi 


müəyyənləşdirilə bilər: 

Xalis 

yük 



müəssisələrin 

statistik 

məlumatlarının 

toplamasına 

çəkilən 

xərc 

(yüklənmə) 

– 

müəssisələrin 

statistik 

məlumatların  istifadəsindən  əldə  etdikləri 

mənfəət (gəlir). 

Lakin 


təcrübədə 

bu 


suala 

cavab 


olaraq, 

müəssisələr müşahidəni yük kimi qəbul edirmi, ya 

yox  sualı  faktiki  xərclərlə  və  gəlirlərlə  əlaqəli 

olmaya bilər. Beləliklə:  



Hiss  edilən  yük  =  hiss  edilən  yüklənmə  -  hiss 

edilən gəlirlər. 

Respondentlərə  düşən  informasiya  yükünün 

nəzərə  alınması  BMT-nin  “Rəsmi  statistikanın 

əsas  prinsipləri”ndə  (5-ci  prinsip),  Avropa 

Đttifaqına  üzv  ölkələrin  və  ittifaqın  statistika 

orqanları  üçün  Avropa  statistikasının  Normalar 

Məcəlləsində  və  digər  beynəlxalq  təşkilatların 

rəsmi  sənədlərində  öz  əksini  tapmışdır.  Burada 

məlumatların  təqdim  olunması  üzrə  yükün 

istifadəçilərin tələbatlarına proporsional olması və 

yükün  müəyyənləşdirilməsi  üçün  monitorinqlərin 

həyata  keçirilməsi  qeyd  olunur.  Đnformasiya 

yükünün  müəyyənləşdirilməsində  sorğu  edilən 

məlumatların 

respondentin 

mühasibat 

sənədlərində  mövcudluğu,  inzibati  mənbələrdən 

daha 


çox 

istifadə, 

məlumat 

sorğularının 

təkrarlanması  və  s.  kimi  məsələlərin  öyrənilməsi 

qarşıya qoyulur.  

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN  (ĐŞ  VERƏNĐN)  ĐŞÇĐ 

QÜVVƏSĐNƏ  ÇƏKDĐKLƏRĐ  XƏRCLƏR 

–  (I)  -  müəssisə  və  təşkilatlar  (iş  verənlər) 

tərəfindən  yerinə  yetirilmiş  işlərə  görə  işçilərə 

verilmiş haqq və əlavə xərclərin məbləğidir.  

Müəssisənin (iş verənin) işçi qüvvəsinin saxlanma  

xərcləri,  işlənmiş  və  işlənməmiş  vaxta  görə 

ödəmələri;  həvəsləndirici  ödəmə  və  hədiyyələri; 

həm  qanunvericilikdə  müəyyən  olunmuş  məcburi 

(icbari)  xərcləri,  həm  də  işçilərə  verilən  yaşayış, 

yemək ödəmələri, nəqliyyat, sağlamlıq və mədəni-

maarif  tədbirləri  ilə  əlaqədar  könüllü  xərcləri; 

formalı  və  xüsusi  geyim  və  ayaqqabı  xərclərini; 

ezamiyyət xərclərini özündə birləşdirir.  

 

Kənd təsərrüfatı 



statistikası 

 

Müəssisələr statisti-kası 



(istehsalçıların qiymət 

statistikası daxil 

olmaqla) 


 

470 


Müəssisənin  (iş  verənin)  işçi  qüvvəsinə  çəkdiyi 

xərclərə  həm  müəssisənin  sosial  fondlara  sığorta 

ödəmələri,  həm  də  muzdlu  işçi  qüvvəsindən 

istifadə  etməklə  bağlı  vergi  xərcləri  də  aiddir. 

Müəssisənin  (iş  verənin)  işçi  qüvvəsinə  çəkdiyi 

xərclər  orta  hesabla  bir  işçiyə  və  işlənmiş  bir 

adam-saata  görə  hesablanır.  Müəssisənin  (iş 

verənin)  işçi  qüvvəsinə  çəkdiyi  xərclər  statistika 

orqanları  tərəfindən  müəssisə  və  təşkilatların 

seçmə müayinəsi əsasında da öyrənilə bilər. Əldə 

edilən  məlumatlar  müəssisənin  (iş  verənin)  işçi 

qüvvəsinə  çəkdiyi  xərcləri  iqtisadiyyatın  sahələri, 

fəaliyyət  növləri,  ərazilər,  mülkiyyət  formaları 

üzrə  səviyyə  və  strukturunu  tutuşdurmağa, 

beynəlxalq müqayisələr aparmağa imkan verir.  

(II)  –  öz  kəmiyyətinə  görə  müəssisənin  heyətə 

ödədiyi  əmək  haqqı  xərclərindən  böyükdür. 

Birbaşa  müəssisənin  hesabından  götürülməsi 

mümkün  olan  qədər,  müəssisədən  alınması 

nisbətən  asan  olan,  onların  heyətə  ödədiyi  əmək 

haqqına  xərclər  haqqında  məlumatlara  əlavə 

olaraq,    bu  məcmu  kəmiyyəti    özündə  digər  xərc 

maddələrinin  bir  sıra    miqdarını  birləşdirir. 

Məsələn,  peşəkar  təhsilə  xərclər,  işçilərin  cəlb 

edilməsinə, yeməkxanaya, nahar talonuna xərclər, 

sosial  sığortaya,  həmçinin  vergi  və  subsidiyalarla 

bağlı  digər  xərclər.  Bu  xərclərə  həmçinin 

məşğulluq 

xidmətlərinin 

işçi 

qüvvəsinin 



göndərilməsinə  (daimi  və  ya  müvəqqəti  əsasda) 

xərcləri də daxil edilir.      

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN 

(VƏ 

YA 

YERLĐ 

VAHĐDLƏRĐN)  ƏLAVƏ  DƏYƏR  VƏ  YA 

DÖVRĐYYƏ ÜZRƏ BÖLÜŞDÜRÜLMƏSĐ

 

– 

təmərküzləşmənin 

müəyyənləşdirilməsinə 

imkan  verir.  Đqtisadiyyatın  bölmələri  üçün  əlavə 

dəyərin həcminə görə bölüşdürülməsindən istifadə 

etmək  olar.  Altbölmələr  üçün  isə  daha  yüksək 

səviyyədə 

aqreqasiya 

olunmuş 

bölüşdürmələrindən  istifadə  olunur.  Dövriyyənin 

həcminə 

görə 


bölüşdürmə 

zamanı  


qruplaşdırmanın  meyar    göstəriciləri  ikiqat 

artırılmalıdır. Əlavə dəyər və ya dövriyyə valyuta 

vahidi  ilə  ifadə  olunmalıdır.  Yerli  vahidlərin 

mühüm  rol  oynadığı    sahələrdə  (sənaye, 

pərakəndə  satış,  mehmanxanalar,  restoranlar, 

kafelər və s.) dövriyyə üzrə bu göstəricilər həm də 

yerli  vahidlərə  görə  yığıla  bilər.  Müəssisələrin 

əlavə  dəyər  və  ya  dövriyyə  üzrə  bölüşdürmə 

növünün  seçilməsi  bölmələrdən  asılı  olur. 

Đqtisadiyyatın  oxşar  dövriyyəli  bölmələrində 

(məsələn,  pərakəndə  ticarət)  dövriyyə  üzrə 

bölüşdürmə  seçilə  bilər,  digər  hallarda  isə  əlavə 

dəyərin həcminə  görə bölüşdürmə məqsədəuyğun 

sayılır.  

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN 

(VƏ 

YA 

YERLĐ 

VAHĐDLƏRĐN)  MƏŞĞUL  ĐŞÇĐLƏRĐN 

SAYI  VƏ  YA  ĐŞLƏNMĐŞ  SAATLARIN 

MĐQDARINA 

GÖRƏ 

BÖLÜŞDÜ-

RÜLMƏSĐ

 

– 

bir 


sıra 

göstəricilərin 

bölüşdürülməsi  işçilərin  sayı  və  ya  işlənmiş 

saatların  miqdarına  görə  müəyyənləşdirilmiş 

müəssisələrin ölçüsü üzrə həyata keçirilə bilər. Bu 

kateqoriyalı  ölçüdə  olan  müəssisələrin  təhlilinin 

aparılması 

üçün 


oxşar 

ölçülərin 

10 

kateqoriyasından  istifadə  etmək  kifayətdir.  Dərc 



üçün  daha  aqreqasiya  olunmuş  bölüşdürməni 

həyata  keçirmək  lazımdır.  Müəssisələrin  muzdla 

işləyən  işçilərin  sayına  görə  bölüşdürülməsi 

təmərküzləşmənin 

müəyyən 

edilməsinə 

və 

qiymətləndirilməsinə  imkan  verir.  Əgər  işləyən 



heyətin  sayı  tam  komplektləşdirilməmişdirsə, 

onda  müəssisə  əmək  haqqı  alan  işçilərin  sayına 

uyğun  olaraq  bölüşdürülə  bilər.  Yerli  vahidlərin 

kifayət  qədər  böyük  olduğu  və  əsas  rol  oynadığı 

(pərakəndə ticarət, mehmanxanalar, kafe və s.) bir 

sıra  iqtisadiyyat  sahələrində  (bölmələrində)  bu 

göstərici  həmçinin  yerli  vahidlər  üçün  də  yığıla 

bilər.  Əgər  tam  yüklənməmə  ilə  işləyən  işçilərin 

sayı  kifayət  qədər  çoxdursa,  onda  işçi  heyətinin 

sayına  görə  vahidlərin  bölüşdürülməsi  səhv  ola 

bilər.  Bu  halda  vahidlərin  bölüşdürülməsini, 

“Đşləyən  heyət  tərəfindən  işlənmiş  saatların 

miqdarı”  maddəsində  olduğu  kimi,  işlənmiş 

saatların miqdarına görə hesablamaq lazımdır. Bu 

tip  bölüşdürmədən  mövsümi  xarakterli  fəaliyyət 

növləri üçün də istifadə etmək olar. 

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN 

(VƏ 

YA 

YERLĐ 

VAHĐDLƏRĐN)  SƏCĐYYƏVĐ  XÜSUSĐY-

YƏTLƏRĐ VƏ SAYI ÜZRƏ GÖSTƏRĐCĐ-

LƏR 

–  müəssisələrin  səciyyəvi  xüsusiyyətlərini 

və  sayını  izah  edən  amillərdir.  Müəssisələrin 

sayını  işgüzar  fəallıq  üzrə  vahidlərin  sayının 

dəyişməsi 

üzərində 

müşahidə 

yolu 

ilə 


müəyyənləşdirmək  olar.  Bu,  yaradılmış  və 

bağlanmış müəssisələrin saldosunu almağa imkan 

verir, 

lakin 


vahidlərin 

sürətlə 


inkişaf 

demoqrafiyasının amillərinin izahını vermir. Buna 

görə  də,  aşağıdakı  dəyişkən  kəmiyyətlər  maraq 

doğura bilər: 

-  yaradılmış  və  bağlanmış  yararlı  müəssisələrin 

tarixi və sayı; 

- müəssisəyə aid olan yerli vahidlərin sayı; 

- monoregional dəyişkən kəmiyyətlər; 

- istismarın əsas regionu;  

- müəssisənin müəssisələr qrupuna birləşməsi. 

Bu göstəricilər yalnız məlumat üçün sayılır. Hətta 

registr  mövcud  olsa  da,  vahidlərin  sayının 

dəyişməsini  izləmək  həddən  artıq  çətindir.  Bu 

məlumatlar  çox  önəmli  sayılan  bir  sıra  bölmələr 



 

471


üçün  (sənaye,  pərakəndə  ticarət,  mehmanxana, 

restoranlar,  kafelər  və  s.)  həmçinin  yerli  vahidlər 

üçün də toplana bilər. 

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN 



BĐRLĐKLƏRĐ 

VƏ 

KOOPERASĐYALARI

  –  tədarükçü  qruplara, 

istehlak kooperativlərinə, franşayzinq qrupuna aid 

olan,  müəssisələrin  birliklərində  və  ya  digər 

müəssisələrlə  əməkdaşlıq  haqqında  sazişlərdə 

iştirak edən vahidlərdir. 

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN  DAXĐLĐ  TƏSNĐFATI



 

– müəssisələr və ya  müəssisələr birliyi tərəfindən 

qəbul  edilmiş  və  yalnız  bu  təsərrüfat  subyektləri 

tərəfindən 

tətbiq 


edilən 

təsnifatlardır. 

Müəssisələrin  daxili  təsnifatı  milli  və  sahə 

təsnifatlarında  olmayan  sənədlərin  vahid  şəklə 

salınmış  sahə  formalarını  saxlayan  və  yaxud 

onlarda çatışmayan obyektlərin və (və ya) təsnifat 

əlamətlərinin  davam  etməsinə  imkan  verən  milli 

təsnifatlardan 

seçmələri 

özündə 


birləşdirən 

məlumatları  daxil  etdikdə  işlənilir  (hazırlanır). 

Müəssisələr  təsnifatının  işlənməsi,  qəbulu,  uçotu

aparılması, 

nəşri 


və 

tətbiqi 


qaydaları 

müəssisələrin özləri tərəfindən müəyyənləşdirilir.  

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN  DEMOQRAFĐYASI

  – 

(I)  -  müəssisələrin  yaradılması,  ləğv  edilməsi, 

yenidən 


təşkil 

olunması 

 

(birləşdirilməsi, 



qatılması, 

bölünməsi, 

ayrılması, 

yenidən 


yaradılması)  da  daxil  edilməklə,  vəziyyəti 

haqqında 

məlumatların 

dəyişdirilməsi; 

bağlanması;  rəsmi  bağlanma    olmadan  təsərrüfat 

fəaliyyətinin 

dayandırılması; 

ayrı-ayrı 

rekvizitlərinin  dəyişdirilməsi  və  s.  haqqında  olan 

məlumatlardır.  Müəssisənin  vəziyyətinin  və 

strukturunun 

dəyişməsinin 

təhlilində 

aşağıdakılara:  işləyənlərin  sayı,  istehsal  olunmuş 

məhsulun  həcmi,  əmtəə  dövriyyəsi  və  ya  əlavə 

dəyər  vasitəsilə  ifadə  olunmuş  müəssisənin 

struktur  ölçülərinə;  fəaliyyət  növləri  strukturuna, 

həmçinin  müəssisənin  öz  strukturuna  baxılır. 

Müəssisələrin  demoqrafiyası  müəyyən  dərəcədə 

əhali  demoqrafiyasında  hesablanan  əmsallara 

oxşar    əmsalların  (doğulması,  yaranma  tarixi 

nəzərə  alınmaqla  müəssisənin  məhvi    və  ləğv 

edilməsi) 

hesablanmasını 

nəzərdə 

tutur. 


Müəssisələrin 

demoqrafiyasının 

öyrənilməsi 

müəssisələrin  müntəzəm olaraq xüsusi sorğusu və 

müəssisələrin  registrində  müvafiq  informasiya 

bazalarının  formalaşdırılması  əsasında  həyata 

keçirilir. 

(II)  -  fəaliyyət  növləri  üzrə  müəssisələrin  sayının 

dəyişməsidir.  Bu  göstərici  açılmış  və  bağlanmış 

müəssisələrin 

təmiz 


balansını 

versə 


də, 

demoqrafiyada 

iqtisadi 

vahidlərin 

tez-tez 

dəyişməsinin  səbəbini  göstərən  amilləri  izah 

etmir.  Aşağıdakı  dəyişənlər  bu  halın  daha  ətraflı 

tədqiqini verə bilər: 

•  həqiqi  açılan  və  həqiqi  açılmayan  (mövcud 

müəssisələrin  fəaliyyətinin  bərpası)  müəssisələr 

arasındakı fərqlə açılmış müəssisələrin sayı; 

• 

həqiqi 



bağlanan 

(fəaliyyətini 

həmişəlik 

dayandıran)  və  həqiqi    bağlanmayan  (fəaliyyətini 

dayandıran  və  sonradan    bərpa  edən)  müəssisələr 

arasındakı fərqlə bağlanmış müəssisələrin sayı; 

• müəssisələrin açılış tarixi; 

• 

müəssisənin 



hüquqi 

statusu 


(hüquqi 

kateqoriyası):  bir  fərdin  mülkiyyəti,  şərik  olmaq 

(xüsusi,  məhdud  məsuliyyətli  və  s.),  mülki 

qanunla  yaranan  şirkət,  səhmdar  kapitala  malik 

şirkət, cəmiyyət və s. 

• müəssisəyə mənsub olan yerli vahidlərin sayı; 

•  mono-regional  göstəricilərlə:  müəssisə  o  vaxt 

mono-regional  sayılır  ki,  onun  işçilərinin  80%-i 

bir regionda yerləşmiş olsun; 

•  yerli  vahidlərin  sayı  vasitəsilə  hesablanan  əsas 

fəaliyyət regionu; 

•  müəssisənin  müəssisələr  qrupuna  mənsub 

olması. 

Yerli 


vahidlərin 

(pərakəndə 

ticarət, 

mehmanxanalar,  restoranlar,  kafelər  və  s.)  olması 

çox  vacib  olan  bəzi  fəaliyyət  növləri  üçün  də  bu 

dəyişənlər alınmalıdır. 

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN ĐNNOVASĐYA FƏAL-

LIĞI  SƏVĐYYƏSĐ  GÖSTƏRĐCĐLƏRĐ

  – 

müəyyən  dövr  ərzində



 

(statistik  müşahidələrin 

dövriliyindən  asılı  olaraq,  1  il,  yaxud  3-5  il) 

innovasiya  fəaliyyətinin

 

bütövlükdə  və  ya  onun 



ayrı-ayrı  növləri  üzrə

 

həyata  keçirilməsində 



müəssisənin

 

iştirak  səviyyəsini  əks  etdirən  nisbi 



göstəricilərdir. 

Müəssisələrin 

innovasiya 

fəallığının 

səviyyəsi, 

adətən, 


müəssisənin 

innovasiya-fəallığının, 

yəni 

hər-hansı 



bir 

innovasiya  fəaliyyəti  növü  ilə  məşğul  olmasının 

sayının  müəyyən  dövr  ərzində  ölkədə,  regionda, 

sahədə və s. müayinə olunan müəssisələrin ümumi 

sayına  nisbəti  kimi  müəyyən  edilir.  Analitik 

təcrübədə,  müəssisələrin  innovasiya  fəaliyyətinin 

baxılan  dövr  ərzində  bütün  növlərini  əhatə  edən, 

innovasiya 

fəallığı 

səviyyəsinin 

inteqral 

qiymətləndirilməsindən;  innovasiya  fəaliyyətinin 

yalnız  hər-hansı  bir  növü  ilə  məşğul  olan 

müəssisənin  innovasiya  fəallığının  keyfiyyətini 

nəzərə  alan,  həmçinin  innovasiya  fəaliyyətinin 

nəticələrinin  ölçülməsinə  əsaslanan  qiymətindən 

istifadə 

olunur. 


(“Đnnovasiya 

fəaliyyəti 

nəticələrinin göstəriciləri”nə bax). 

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN 



MALĐYYƏ 

SA-

BĐTLĐYĐ  ƏMSALLARI 

–  istehsal  prosesi  və 

fəaliyyətlərinin  maliyyə  ehtiyatları  ilə  təmin 

olunması 

nöqteyi-nəzərindən, 

müəssisələrin 


 

472 


maliyyə ehtiyatlarının vəziyyətini və dinamikasını 

xarakterizə  edir.  Maliyyə  sabitliyinin  təhlili  üçün 

4  əsas  göstəricidən  -  müstəqillik,  maliyyə 

dayanıqlığı,  borc,  əsas  kapitalın  manevrliliyi 

əmsallarından istifadə edilir.  

Müstəqillik  əmsalı  (M.ə)  –  kreditorlar  və 

investorlar  üçün  iqtisadi  subyektlərin  maliyyə 

sabitliyinin 

ən 


vacib 

göstəricisidir. 

O, 

mülkiyyətçilər tərəfindən əmlaka qoyulmuş vəsait 



payını  xarakterizə  edir,  kreditorlardan  asılı 

olmama səviyyəsini müəyyənləşdirir: 

M.ə  =  Şəxsi  vəsaitin  mənbələri  /  balans  aktivinin 

yekunu 


Dünya  təcrübəsində  belə  hesab  edilir  ki,  əmsalın 

qiyməti  0.5-dən  artıq  olduqda,  kreditorun  riski 

minimaldır. 

Ən 


əlverişli 

qiymət 


0.5-0.7 

intervalında yerləşir. Lakin iqtisadi subyekt əmsal 

0.5-dən  az  qiymətdə  olduqda  da  maliyyə 

müstəqilliyini  saxlaya  bilər.  Bu  aktivlərin  yüksək 

dövriyyəliliyi,  məhsula  sabit  tələbat  və  daimi 

xərclərin aşağı səviyyəsi ilə şərtlənir. 



Maliyyə  dayanıqlığı  əmsalı  (M.d.ə)  (sabitliyi) 

iqtisadi  subyektin  uzun  müddət  öz  fəaliyyətində 

istifadə  edə  biləcəyi  maliyyə  mənbələrinin  xüsusi 

çəkisini göstərir:  

M.d.ə = Şəxsi vasitələrin mənbələri + uzun 

müddətli kreditlər və istiqrazlar / 

Balans aktivinin yekunu 

Verilmiş  əmsal  üçün  tövsiyə  edilən  standart  kimi 

0.5  –  0.7  intervalının  qiymətlərindən  istifadə 

edilir. 


Borc  əmsalı  (B.ə)  (maliyyə  riskinin)  iqtisadi  

obyektlərin  borc  və  şəxsi  vəsaitləri  arasındakı 

nisbət  kimi  müəyyənləşdirilir.  Bu  göstərici 

subyektin borc vəsaiti təqdim edən kreditorlardan 

maliyyə  asılılığı  olmaması  xarakteristikasını 

tamamlayır. 

B.ə = Borc vəsaitləri / şəxsi vəsaitlərin mənbələri  

Dünya  təcrübəsinə  uyğun  olaraq  tövsiyə  olunan 

standart əmsalın 0.5–1 qiyməti hesab edilir. 

Dövriyyə 

kapitalının 

manevrlilik 

əmsalı 

(D.k.m.ə)  şəxsi  vəsaitlərin  daha  mobil  (çevik) 

aktivlərə qoyulmasını xarakterizə edir: 

D.k.m.ə = Cari aktivlər – Qısamüddətli öhdəliklər 

/ Şəxsi vəsaitlərin mənbələri 

Cari  aktivlərin  qısamüddətli  öhdəliklərdən  çox 

olması 

dövriyyə 

kapitalının 

mövcudluğunu, 

təsərrüfat  subyektinin  satıla  bilinməsini,  cari 

aktivləri 

satmaqla, 

onun 

qısamüddətli 



öhdəliklərini  yerinə  yetirmək  qabiliyyətini  təsdiq 

edir.  Manevrlilik  əmsalının  yüksəlməsi  maliyyə 

sabitliyinin 

artmasını 

bildirir. 

Müəssisənin 

maliyyə  sabitliyinin  əmsallarının  hesablanması 

statistika və mühasibat hesabatlarına əsaslanır. 

 

MÜƏSSĐSƏLƏRĐN 

MEYDANA 

GƏL-

MƏSĐ

    -  aşağıdakı  halların  biri  nəticəsində  baş 

verə bilir: 

• müəssisənin yaradılması; 

• müəssisələrin birləşməsi; 

• müəssisələrin ayrılması; 

• mövcud yerli vahid (və ya onun bir hissəsi)    

  əsasında yeni müəssisənin yaradılması; 

•  müəssisələr  qrupu  daxilində  strukturun 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin