A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PERĐNATAL DÖVR
- PEŞƏ XƏSTƏLĐYĐ STATĐSTĐKASI
- PEŞƏ ÖLÜMÜ (məşğuliyyət üzrə)
- PEŞƏKAR TEATR (TEATR-STUDĐYA)
- PƏRAKƏNDƏ QĐYMƏT
- PƏRAKƏNDƏ SATIŞ TĐCARƏTĐ
- PƏRAKƏNDƏ TĐCARƏT DÖVRĐYYƏSĐ
- PƏRAKƏNDƏ TĐCARƏT MAĞAZALA- RININ SAYI
- Poçt göndərişlərinə
- Poçt ötürmələri və onların hərəkəti
- Beynəlxalq poçt – göndərmə
|
PENSĐYALARIN ÖDƏNĐLMƏSĐ ÜZRƏ XƏRCLƏRĐN NƏZƏRDƏ TUTULMASI – hüquqi və ya müqavilə öhdəliklərinin nəticəsi kimi, heyətin pensiya təminatına münasibətdə onların hüquqları ilə bağlı nəzərdə tutulmuş xərclərdir.
(yunan. peri – ətrafda, lat. hatalis – doğuşa aid) – hamiləliyin 28-ci həftəsindən başlayır, doğuş dövrünü və yeni doğulmuş uşağın ömrünün ilk 7 gününü əhatə edir (doğulduqdan sonra 168 saat). “Perinatal dövr” anlayışının tətbiqi demoqrafiyada əvvəllər qəbul olunmuş insan ömrü tsiklinin yaş dövrə bölünməsini dölün ana bətnində inkişafının gec dövrünü daxil etmək hesabına genişləndirir. Đnsan ömrünün bütün digər dövrlərindən fərqlənən perinatal dövrün xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu dövrdə iki orqanizmin – ana və dölün (uşağın) nadir qarşılıqlı əlaqəsi mövcuddur. Həyat fəaliyyətinin heç bir başqa formaları ilə müqayisə olunmayan və hamiləlik dövründə yaranan bu biososial sistemə iki altsistemdən başqa, həm də onlar arasında əlaqələndirmə halqası olan plasenta daxildir. Bu zaman dölü əhatə edən mühit kimi, ana yaşadığı mühitdən ayrılmazdır. Doğuşdan sonra göbək kəsiləndə ana ilə uşağı ayırırlar, lakin yeni orqanizm hələ müstəqil yaşamağa qadir olmur və əvvəllər olduğu kimi, anadan asılı olur: xüsusi qida, ruhi rahatlıq, infeksiyalara qarşı müdafiə. Rüşeym dövründə, erkən neonatal (ömrün birinci həftəsinin sonunadək) və neonatal (ömrün birinci ayının sonunadək) dövrlərə nisbətən prinsipcə doğuş uşaq orqanizmi ilə xarici mühit arasında münasibətlərin xarakterini dəyişsə də, orqanizmin əsas inkişaf istiqamətləri və templəri qalır – formalaşma prosesi gedir, orqanizm sürətli inkişaf edir, hüceyrə tərkibi dəyişir. Bütün bunlar dölün ana bətnində inkişaf dövrünü hamiləliyin 28-ci həftəsi və erkən neonatal dövrü “perinatal dövr” anlayışında birləşdirməyə imkan verir. Bu anlayış həm ayrıca fərdə, həm də bütövlükdə insan nəslinə aid edilir. Bu dövrdə hər yeni doğulmuş nəsil daha hiss olunan itkilər verir, çünki erkən çağlarında insan orqanizmi ətraf mühitin əlverişsiz təsirlərinə daha çox həssasdır. Perinatal dövr
orta ömür
uzunluğunun 0,5%-ni təşkil etsə də, bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə bu dövrdə itirilmiş insanların sayı sonra gələn ömrün 20, 30 və hətta 40 yaşında ölənlərin sayını üstələyir. PERĐNATAL ÖLÜM
– dölün və yeni doğulmuş uşağın
perinatal dövrdə,
yəni hamiləliyin 28-ci həftəsindən başlayaraq, həyatın 7 günü arasındakı müddətdə ölüm hallarını əhatə edən anlayışdır.
həyatının birinci həftəsində ölənlərin sayının cəminin, həmin müddətdə ölü və ya diri doğulanların sayına olan nisbətinə bərabər olan perinatal ölüm əmsalı ilə ölçülür.
Perinatal ölüm termini Avstraliya demoqrafı S.Peller tərəfindən 1948-ci ildə təklif olunmuşdur. “Perinatal ölüm” anlayışı dölün ana bətnində inkişafını müəyyən edən etnologiya (xəstəliklərin səbəbləri və onların yaranma şəraiti haqqında elm) və patogenetik mexanizmlərin birliyini qeyd edir. Bir sıra şərtlərdən asılı olaraq, dölün hələ də doğulmamış (antenatal), doğuş
anında (intranatal), yaxud doğulduqdan ilk 168 saat sonra (postnatal) yeni doğulmuş uşağın məhvinə gətirib çıxara bilir ki, bu da erkən neonatal ölüm anlayışı ilə üst-üstə düşür. Perinatal ölüm göstəricisi promille (%) ilə ifadə olunur və aşağıdakı düsturla hesablanır: ölü doğulanların sayı üstə gəlinsin ilk 7 günündə ölənlərin sayı bölünsün bütün doğulanların (diri və ölü) sayı, vurulsun 1000-ə. Dölün (uşağın) ölümünün əsas
səbəbləri: respirator pozuntuları, o cümlədən anadangəlmə pnevmoniya, anadangəlmə anomaliyalar, doğuş zədələri, bətndaxili infeksiya və s. 75% hallarda ana orqanizmindəki patologiyalardır.
gün və ya doğulandan 168 saat sonra) diri doğulanlardan ölənlərin ölüm faktını
və səbəblərini təsdiqləyən ilkin sənəddir. Perinatal ölüm haqqında tibbi şəhadətnamənin tətbiqi bu
534
dövrdə ölüm səbəblərinin bütün digər yaşlarda olan ölüm səbəblərindən kəskin fərqlənməsi ilə şərtlənir. Burada
ölüm haqqında tibbi şəhadətnamədə göstərilən əlamətlərdən başqa, əsas xəstəlik və ya uşağın (dölün) patoloji vəziyyəti; uşağın (dölün) digər xəstəlik və ya patologiyaları; ananın əsas xəstəliyi və ya patoloji vəziyyəti və ya ciftin dölə və ya uşağa zədələyici təsir göstərən vəziyyəti; ciftin uşağın (dölün) ölümünə səbəb olan ananın digər xəstəlikləri və ya patoloji vəziyyəti; ölümə səbəb olan digər hallar göstərilir. Uşaq ölümü ölüm baş verdiyi andan üç gündən gec olmayaraq, ölü doğulanlarınkı isə doğulma anından üç gündən gec olmayaraq qeydiyyata alınır. Azərbaycanda həyatının birinci həftəsində ölmüş uşaqlar Ədliyyə Nazirliyinin qeydiyyat şöbələrində əvvəlcə doğulmuş kimi - doğum haqqında tibbi şəhadətnamə əsasında, sonra isə ölmüş kimi - perinatal ölüm haqqında tibbi şəhadətnaməyə əsasən qeydə alınır. Ölü doğulanlar Ədliyyə
Nazirliyinin qeydiyyat şöbələrində perinatal ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə əsasında qeydə
alınmalıdırlar. Ədliyyə
Nazirliyinin qeydiyyat şöbələrində göstərilən tibbi sənədlər üzrə ölüm haqqında iki nüsxədə akt tərtib olunur ki, birinci arxivdə qalır, ikinci isə hər ay perinatal ölüm haqqında tibbi şəhadətnamələrlə birlikdə, perinatal ölüm haqqında məlumatların işlənməsi üçün dövlət statistika orqanlarına göndərilir.
– müəyyən hazırlıq tələb edən məşğulluq növü, əmək fəaliyyəti növü, xüsusi öyrənmə və ya təcrübə nəticəsində əldə olunmuş zəruri biliklərin, bacarığın və vərdişlərin mövcudluğudur (sonuncu əsasən, öhdəliklərin və əmək funksiyalarının fəhlə kimi yerinə yetirilməsi üçündür).
–
xəstəliklər statistikasının bölməsidir. Peşə xəstəliklərinə peşə ilə, iş şəraiti ilə bağlı olan xəstəliklər daxildir və onlara aiddir: istehsal prosesində atmosfer təzyiqinin dəyişməsi ilə bağlı olan xəstəliklər; istehsal tozunun təsirindən; qıcıqlandırıcı və zəhərli maddələrdən törəyən dəri xəstəlikləri və s. Peşə xəstəliklərinin qeydiyyatı ümumi xəstəliklərin qeydiyyatına oxşardır.
öyrənilməsi istiqamətlərindən biridir; müxtəlif peşələrdə çalışan insanların cins, yaş, ölüm səbəbləri və başqa
əlamətlər üzrə
ölüm səviyyələrinin müəyyən edilməsindən və fərqləndirmə xüsusiyyətlərinin tədqiqindən ibarətdir. “Peşə ölümü” və “məşğuliyyətlər üzrə ölüm” terminləri sinonimlər olsa da, “peşə ölümü” termini həmçinin dar mənada bəzi məşğuliyyət növlərinə xas olan insan orqanizminə xüsusi mənfi təsirlə bilavasitə bağlı ölümü ifadə etmək üçün tətbiq olur. Đlk dəfə peşə ölümünün demoqrafik tədqiqatları U.Farr tərəfindən 1861-ci ildə siyahıyaalma və Đngiltərə və Uelsdə 1860–61-ci illərdə ölümlərin qeydə alınması məlumatlarına əsasən aparılmışdı. Peşə ölümü tədqiqatlarında bir sıra ölüm göstəriciləri tətbiq edilir, onların əsasında müxtəlif peşə növləri üzrə ölənlərin sayı (ölümlərin cari qeydə alınması məlumatları üzrə) ilə məşğuliyyət növləri üzrə əhalinin (əhalinin siyahıyaalınması məlumatları üzrə) sayı arasında nisbət durur. Bu isə peşə ölümünün yaş-cins əmsallarını hesablamağa imkan verir. Peşə ölümü təhlilinə təkcə böyüklər arasında ölümün tədqiqi deyil, həmçinin yeni doğulanların ölümü və valideynlərin məşğuliyyəti üzrə ölü doğumun tədqiqi daxil ola bilər və bu, ölüm səbəblərinin ətraflı siyahısı üzrə ölümün öyrənilməsini nəzərdə tutur. Bir qayda olaraq, bu zaman həm ümumi, həm də ölüm səbəbləri üzrə hesablanan standartlaşdırılmış ölüm əmsalları tətbiq olunur. Peşə ölümünün təhlilində peşələrin düzgün təsnifləşdirilməsinin böyük əhəmiyyəti var. Peşə ölümünə peşə qrupları üzrə baxılması sosial- iqtisadi qruplar üzrə təhlilə uyğunlaşmalıdır, həmin yerdə (ölkədə) ictimai inkişaf səviyyəsi ilə bağlı bu və ya digər peşələrin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır.
– öz tərkibində müstəqil balansda peşəkar truppası olan teatr incəsənətinin yaradıcı kollektividir. Opera və balet, musiqili, musiqili-dramatik, dramatik, uşaq, gənc tamaşaçılar və s. teatrlara bölünür. Statistik hesabatlar aşağıdakı göstəricilərdən ibarətdir: teatrın maddi bazası, tamaşaçı zalının kommersiya tutumu, tamaşaların və tamaşaçıların sayı, toplanan pulların həcmi. Teatrların fəaliyyətinin yekun göstəriciləri ərazi və teatr janrları üzrə işlənib hazırlanır.
üçün kiçik, az miqdarda satılan malın qiymətidir; malın pərakəndə ticarətdə qiymətidir.
ÜÇÜN TĐCARƏT SAHƏLƏRĐNĐN KA- TEQORĐYALARI – mağazaların ümumi sayına əlavə
olaraq, ticarət
sahələrinin kateqoriyalar (ölçülər) üzrə bölgüsüdür. Əsasən aşağıdakı bölgü təklif edilir: 120 kv. m-dən az 120 - 400 kv.m 400 – 1000 kv. m 535
1000 – 2500 kv. m 2500 kv. m və daha çox.
- ticarətin əhaliyə əmtəə satışı üzrə ixtisaslaşan altsahəsidir.
az miqdarda alınması və adətən istehlakçıya və ya son istifadəçiyə alındığı vəziyyətdə (və ya nəzərə çarpmayacaq qədər kiçik dəyişikliklərlə) yenidən satılmasına dair ticarət formasıdır. Pərakəndə ticarətlə məşğul olan vahidlər əmtəələri öz adlarından və ya üçüncü şəxs tərəfindən, əsasən ev təsərrüfatlarına satırlar.
üçün istehlak mallarının nağd hesaba əhaliyə satışının dəyəridir. Əhalinin ayrı-ayrı kateqoriyalarına güzəştlə satılmış əmtəələrin dəyəri tam həcmdə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinə daxil edilir.
RININ SAYI - “yerli ticarət vahidlərinin sayı” göstəricisinin alt bölməsidir. Bu, müəssisə tərəfindən idarə olunan şəxsi və ya icarəyə götürülmüş mağazaların ümumi sayıdır. PƏRAKƏNDƏ TĐCARƏT: TƏDARÜK- ÇÜLƏRĐN ƏSAS BÖLMƏLƏRĐ – tədarükçülərin xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, yenidən satılmaq üçün nəzərdə tutulan əmtəələrin pərakəndə ticarətçilər tərəfindən alışının təhlilidir. Qeyd: pərakəndə ticarətçilər öz
alışlarını tədarükçülərin tipləri üzrə
faizlə təxmini
bölüşdürülməsini göstərməlidirlər: pərakəndə ticarətçilərin tədarük birlikləri; pərakəndə ticarətin iri müəssisələrinin tədarük kontorları; pərakəndə ticarətin digər iri
müəssisələrinin tədarük
xidmətləri; müəssisələri konsessiya və törəmə hesab
edilməyən topdan
ticarətçilər və
istehsalçılar; tədarükçülərin digər tipləri
(komisyonçular və s.) PƏRAKƏNDƏ TĐCARƏTĐN NÖVLƏRĐ - bu bölmənin sürətlə inkişafı və ticarətin çoxsaylı növlərinin inkişafının baş verməsi göstərilən xidmətlərin funksional təsəvvürünü çətinləşdirir. Beynəlxalq Standart Sahə Təsnifatına (BSST) uyğun
olaraq, satışın
növlərinin müəyyənləşdirilməsi üzrə üç meyar ayrılır: - yeni əmtəələrin və istehlakda olan köhnə əmtəələrin satışlarının növləri; - mağazalarda və mağazalardan kənarda satışların növləri; - ixtisaslaşdırılmış və ixtisaslaşdırılmamış ticarət. Ərzaq məhsulları ilə qeyri-ərzaq məhsullarının ticarəti arasında ciddi fərq, demək olar ki, bütöv pərakəndə ticarəti əhatə edən yalnız əmtəələrin satışının son iki növü arasında mövcuddur.
müəyyənləşdirilməsi, Avropa Đttifaqının fəaliyyət təsnifatının ikinci
redaksiyasının izahedici qeydləri üzrə qəbul ediləcək qanunvericilik aktlarından asılıdır. Lakin
qəbul ediləcək qanunvericilik aktlarını gözləmədən, yuxarıda qeyd edilmiş təsnifat əsasında yerli vahidlərin arasındakı kateqoriyaları müəyyən etmək olar: - əsas etibarı ilə, ərzaq malları, içkilər və ya tütün məmulatları satan
pərakəndə ticarətin (mağazaların) ixtisaslaşdırılmamış yerli vahidləri; - qeyri-ərzaq malları satan pərakəndə ticarətin (mağazaların) ixtisaslaşdırılmamış yerli vahidləri, (məhz pərakəndə ticarətin yerli vahidlərinin bu kateqoriyasına iri universal mağazalar daxil edilir); - ərzaq mallarının (ərzaq malları, içkilər və tütün məmulatları) satışı üzrə ixtisaslaşmış pərakəndə ticarətin (mağazaların) yerli vahidləri; - qeyri-ərzaq mallarının, yeni və ya vaxtı keçmiş məmulatların satışı üzrə ixtisaslaşmış pərakəndə ticarətin (mağazaların) digər yerli vahidləri; - poçtla malların satışı üzrə ixtisaslaşmış mağazalardan başqa pərakəndə ticarətin yerli vahidləri.
- bütün ədədi görünüşlərin ən kiçik parçası olan
nöqtəciklərə piksel
deyilir. Đngiliscədə şəkil parçası mənasını verən “picture element” sözlərinin birləşməsindən götürülmüşdür. Pixel, picture (şəkil) sözünün qısaltması olan
pix və
element (parça)
sözcüyünün ilk iki hərfindən (əl) meydana gəlmişdir. Dəqiq görünüşlər üfüqi və şaquli şəkildə yan-yana sıralanmış piksellərdən meydana gəlir. Əgər bir görünüş çoxlu sayda kiçik piksellərdən meydana gəlmişsə, dəqiq və iti xətli bir fotoşəkil alınacaqdır. Əgər görünüş az sayda və böyük piksellərdən meydana gəlmişsə, kifayət qədər dəqiq olmayan və bulanıq xətli bir fotoşəkil alınacır. Pikselin sayı artdıqca, görünüşün keyfiyyəti də yüksəlməkdədir. PLANLAR-QRAFĐKLƏR - tikintini və müxtəlif funksiyaların (modelləşdirən, hesablaşma-əyanilik, nəzarətçi-idarəetmə nəzarət- icraçı və s.) yerinə yetirilməsinin təşkil edilməsi və idarə olunması modeli kimi tətbiq olunan
536
təqvim planı və müxtəlif qrafik təsvir formaları (xətli, silsiləli, şəbəkəli, kombinə edilmiş, birgə) və başqa qrafik sənədlərdir.
ibarətdir: Məktub - prinsip etibarilə, cari və şəxsi yazışma xarakteri daşıyan və ya daşıya biləcək poçt göndərmələri kimi müəyyən edilir.
açıqcaları, çap olunmuş materiallar (abunə və qeyri-abunə üzrə
göndərilən qəzetlər) və banderollar daxil edilir. Bura həmçinin adi poçt göndərmələri, xüsusi poçt göndərmələri, yəni aviapoçt, əmtəələrin çatdırılmasına görə pul köçürmələri və sığorta transferləri də daxil olmaqla, qeydiyyatdan keçmiş poçt, pulsuz poçt da daxil edilir.
məlumatlar üç kateqoriyaya bölünür: Ölkə daxilində poçt göndərmələri: Poçt xidmətinin səlahiyyətinə (ölkənin milli ərazisi) aid olan ərazidə həyata keçirilən əməliyyat və xidmətləri təmin edən inzibati strukturdur. Bu ərazidən kənara göndərilən və kənardan bu əraziyə daxil olan poçtlar beynəlxalq poçta aid edilir.
ölkədən kənara göndərilən poçtdur.
daxil olan poçtdur. Poçt göndərmələrini həyata keçirən xidmət belə göndərmələrlə məşğul olan beynəlxalq poçt xidmətinin sahəsi kimi müəyyən edilir.
və banderolların ictimai poçt qutularından və ya poçt bölmələrindən yığılması, daşınması və çatdırılması ilə bağlı
xidmətlərdir. Poçt
göndərişlərinin çeşidlənməsi, poçt qutularının icarəsi, “tələb olunanədək” yazışmaların işlənməsi üzrə xidmətlər; feldyeger poçt rabitəsi xidməti; səsin, əksin (şəkilin), məlumatların və ya sair informasiyaların kabel sistemi, radiotranslyasiya, rele və peyk əlaqəsi vasitəsilə ötürülməsinin təmin edilməsi üzrə xidmətlər. Həmçinin, səslərin, əkslərin və məlumatların ötürmə şəbəkəsinə texniki xidmətlər üzrə xidmətlər də daxil edilir.
“Poçt sifarişi üzrə pərakəndə satış”dır. Satışın bu kateqoriyası özündə kataloq və poçt sifarişi üzrə malların istənilən növünün pərakəndə ticarətini birləşdirir. Mallar alıcıya
onun tərəfindən kataloq, nümunə və digər təkliflər üzrə seçilmiş siyahıya görə göndərilir.
– müsabiqə əsnasında mühəndislik işləri də (məsləhətçi, tikinti, texnoloji və s.) daxil olmaqla, kompleks obyektlərin tikilməsi, digər işlərin
yerinə yetirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi üçün podratçının seçilməsini nəzərdə tutan, tikintidə sifarişlərin yerləşdirilməsi formasıdır. Podrat sövdələşməsinin obyekti sövdələşmənin obyektinə (sövdələşmə aparılan iş və xidmətlərin konkret növləri) aid olan istehsal və qeyri-istehsal obyektləri hesab edilirlər. PODRAT TƏŞKĐLATLARIN REGĐSTRĐ
– müşahidə olunan obyektin müəyyən dövr və ya tarixə fərdi əlamətlərini xarakterizə edən əsas texniki-iqtisadi göstəricilər dəsti ilə podrat təşkilatlarının siyahısıdır. Podrat təşkilatların registrində hər bir təşkilat haqqında yerinə yetirilmiş işlərin həcmi, işçilərin sayı, əsas fondların dəyəri haqqında məlumatlar, həmçinin müşahidə olunan təşkilatın vəziyyəti və fəaliyyət xüsusiyyəti haqqında informasiyanın alınması üçün vacib olan məlumatlar saxlanılır.
Podrat təşkilatların registri fəaliyyətdə olan statistik və mühasibat hesabatlarının göstəriciləri əsasında tərtib olunur və reqlament və sorğu rejimində fəaliyyət göstərən EHM-dən istifadə edilməklə həyata keçirilir.
Podrat təşkilatların registrinin statistik təcrübədə tətbiqi
əhəmiyyətli dərəcədə artırır, çoxsaylı iqtisadi- statistik (ənənəvi üsulların tətbiqi yararsız olan) məsələlərin həll olunmasına imkan verir. Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|