A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev

VALYUTANIN  KONVERTASĐYA  EDĐ-

LƏ  BĐLMƏSĐ

  –  1)  istənilən  formada  və 

məhdudiyyətsiz  olaraq  əməliyyatların  bütün 

növlərində bazar və ya rəsmi valyuta kursları üzrə 

milli 

valyutanın 

xarici 

valyutaya 

sərbəst 

dəyişdirilməsi 

qabiliyyətidir, 

valyutanın 

dönməsidir;  qızıl  standart  dövründə  -  valyutanın 

qızılın 

qeyd 

edilmiş 

qiymətinə 

görə 

dəyişdirilməsidir.  

Sərbəst  konvertasiya  edilən  (möhkəm,  dönən), 

məhdudlaşdırılmış  konvertasiya  edilən  (qismən 

dönən)  və  konvertasiya  edilməyən  valyutalar 

fərqləndirilir.  Əgər  qanunvericiliklə  valyutanın 

sərbəst 

və 

məhdudiyyətsiz 

olaraq 

digər 

valyutalarla mübadiləsinə, digər ölkəyə aparılması 

və  gətirilməsinə  və  onunla  bütün  növ  cari  və 

investisiya  əməliyyatlarının  aparılmasına  icazə 

verilmişsə,  onda  o  sərbəst  konvertasiya  edilən 

valyuta  hesab  edilir.  Əgər  dövriyyə  yalnız  xüsusi 

əməliyyatlara,  dar  çərçivələrə  şamil  edilirsə, 

mübadilə  isə  yalnız  müəyyən  edilmiş  pul 

məbləğində  həyata  keçirilirsə,  onda  belə  valyuta  

məhdud konvertasiya edilmiş sayılır.  

Valyutanın 

daxili 

və 

xarici 

mübadiləsi 

(dövriyyəsi)  mövcuddur.  Daxili mübadilə  məlum 

ölkənin  ayrı-ayrı  şəxslərinin  və  təşkilatlarının 

xaricdə  ödəmə  həyata  keçirməsi  və  xarici 

valyutaları  məhdudiyyətsiz  alması  üçün  imkanı 

nəzərdə  tutur.  Xarici  mübadilə  -  xarici  fiziki  və 

hüquqi  şəxslər  tərəfindən  milli  valyuta  ilə 

 

681

istənilən əmtəə və xidmətlərin ödənilməsi üçün və 

xarici  valyutaya  dəyişdirilməsi  üçün  sərbəst 

istifadə etmək imkanıdır; 

2) 

bəzi 

qiymətli 

kağızların 

digərlərinə 

konvertasiyasıdır. 

 

VARĐASĐYA 

GÖSTƏRĐCĐLƏRĐ

 

- 

VARĐASĐYA GÖSTƏRĐCĐLƏRĐ –  

məcmu 

vahidinin  əlamətinin  qiymətlərinin  dəyişməsini 

əks  etdirən  statistik  xarakteristikadır.  Latın  sözü 

“variation”dan    əmələ  gəlmiş  və  dəyişmə, 

tərəddüd,  müxtəliflik  deməkdir.  Statistikada 

əlamətin  variasiyası  dedikdə,  müxtəlif  amillərin 

təsiri altında yekcins məcmu hüdudunda öyrənilən 

əlamətin  kəmiyyətcə  dəyişmələri  başa  düşülür. 

 

Əlamətin  variasiyası  bir  sıra  mütləq  orta 

kəmiyyət  və  nisbi  göstəricilərlə  ölçülə  bilər. 

Əlamətin  variasiyasını  ölçmək  üçün  istifadə 

edilən  ən  sadə  göstəricilərdən  biri  variasiya 

genişliyidir.  Variantın  maksimum  və  minimum 

qiymətləri  arasındakı  fərq  variasiya  genişliyi 

adlanır 

min

max

X

X

R

−

=

.  Variasiya  genişliyi 

ayrı-ayrı 

variantların 

bir-birindən 

tərəddüd 

dərəcələrini əks etdirmir. Bu göstərici vüriantların 

çəkilərini  də  nəzərə  almır.  Ona  görə  də  əlamətin 

tərəddüd  dərəcəsini  ölçmək  üçün  bir  sıra  orta 

göstəricilərdən,  o  cümlədən  orta  xətti  uzaqlaşma 

(

−

d

)  göstəricisindən    istifadə  edilir.  Orta  xətti 

uzaqlaşma    hesabi  orta  kəmiyyət  kimi,  ayrı-ayrı 

variantların  orta  kəmiyyətdən  uzaqlaşmalarının 

mütləq  qiymətləri  əsasında  aşağıdakı  düsturlar 

əsasında hesablanır:  

çəkili  düsturu  isə  aşağıdakı  

kimi 

yazılır:   

∑

∑

−

−

−

=

f

f

x

x

d

. 

 

Burada  /

−

− x

x

/  -  variantlardan  orta 

kəmiyyətin  uzaqlaşmalarının  moduludur  və  ya 

uzaqlaşmaların  mütləq  qiymətləri,  n-  variantların 

sayı, 

f-variantların 

çəkiləridir. 

Əlamətin 

variasiyasının nisbi göstəriciləri aşağıdakılardır: 

1.Ossilyasiya  əmsalı  aşağıdakı  kimi  hesablanır: 

100

⋅

=

−

x

R

V

g

. 

Burada    R  –  variasiya  genişliyidir, 

−

x

  –  orta 

kəmiyyətdir. 

  

2.Xətti  variasiya  əmsalının  düsturu  belədir: 

100

⋅

=

−

−

−

x

d

V

d

. 

3.   Variasiya əmsalı:    

100

⋅

=

−

x

V

σ

σ

. 

 

Burada       

σ

    -  orta  kvadratik  uzaqlaşmadır. 

Təcrübədə  çox  tez-tez  variasiya  əmsalından 

istifadə edilir. 

Variasiya 

göstəricilərindən 

dispersiya 

geniş 

istifadə olunur. 

∑

∑

−

−

=

f

f

x

x

2

2

)

(

σ

  

Dispersiya  nəticələrin  statstik  qiymətləndirilməsi, 

seçmə xətasının hesablanması və s. kimi statistika 

məqsədlərində mühüm əhəmiyyətə malikdir.  

 

VARĐASĐYA  SIRASI

  –  F(χ)  ehtimalının 

bölünmə funksiyası ilə və  χ

1

< χ

2

< ... < χ

n

artma 

qaydasında 

yerləşən 

X 

baş 

məcmusundan 

götürülmüş,  təsadüfü  seçmənin  (n-in  həcmi) 

qiymətlərinin ardıcıllığıdır. 

χ

i

variasiya sırasının elementi – ί-ci sıranın sətri, ί 

– nömrəsi isə χ

i

sətrinin ranqı (sırası) adlanır. 

Variasiya  sırası  əsasında  F

n

(χ)  =  m

x

/n  (burada 

m

x

    χ-dan  kiçik  olan  sıra  elementləridir)  bölmə 

funksiyasının empirik qiyməti tapılır. 

 

VASĐTƏ  ƏMSALI 

–  borc  kapitalının  miqdarı 

və borc alanın ümumi şəxsi kapitalı arasında olan 

nisbətdir.  Ümumiyyətlə,  belə  hesab  edilir  ki,  bu 

münasibət  0,5-1  çərçivəsində  olmalıdır.  Ödəmə 

qabiliyyətinin səviyyəsinin yüksək olduğu bir sıra 

sahələrdə,  konkret  hallarda  vasitə  əmsalının 

kəmiyyətinin 1,5 olmasına yol verilir. 

 

VASĐTƏÇĐLĐK  (AGENTLƏRĐN)  FƏA-

LĐYYƏTĐNDƏN  DÖVRĐYYƏ

  –  vahidin 

vasitəçilik  fəaliyyətindən  alınan  dövriyyənin  bir 

hissəsidir.  Üçüncü  tərəfin  adından  və  onun 

tapşırığı  (və  ya  buna  oxşar  fəaliyyət  növü)  ilə 

həyata  keçirilən  alqı-satqı  əməliyyatlarına  görə 

əldə olunan ixtiyari komisyonlara uyğundur.  

Bu  göstərici,  əsas  və  ya  qeyri-əsas  fəaliyyət 

növünün  nəticəsi  olaraq,  “Vasitəçilik  (agentlərin) 

fəaliyyətindən  dövriyyə”dir.  Bəzi  vasitəçilik 

fəaliyyəti  növləri  xidmət  və  ya  emal  sənayesi 

vasitəsi ilə həyata keçirilə bilər.  

 

VASĐTƏÇĐLĐK 

FƏALĐYYƏTĐ 

ÜZRƏ 

DÖVRĐYYƏ  (AGENTLƏR)

  –  komisyon 

ticarəti üzrə fəaliyyət növlərində dövriyyədir. 

 

n

x

x

d

∑

−

−

−

=

 

682 

VASĐTƏLĐ 

VERGĐLƏR

 

(istehlak 

mallarından  alınan  vergilər)  –  vasitəli  vergilər 

iki qrupa bölünür: 

Birinci  qrupa  şirkətin  hesablarında  dövriyyədən 

silinən (çıxarılan), bilavasitə dövriyyə ilə əlaqədar 

olan əlavə dəyər vergisi və digər vergilər daxildir. 

Đkinci  qrupa  istehsalla  bağlı  bütün  digər  vergi  və 

rüsumlar  daxildir.  Bunlara  istehsala,  mal  və 

xidmətlərin  idxalına,  işçi  qüvvəsinin  muzdla 

tutulmasına,  torpaq,  binalar  və  istehsalda  iştirak 

edən  əsas  fondlara  malik  olmağa  və  ya  onlardan 

istifadəyə  görə  dövlət  idarəetmə  orqanları  və  ya 

Avropa  Đttifaqının  təşkilatları  tərəfindən  tutulan 

pul  və  ya  natura  şəklində  məcburi,  əvəzsiz 

ödənişlər  daxildir.  Buraya  həmçinin  aksiz 

yığımları,  spesifik  məhsulların  satışına  görə  gerb 

yığımları,  maliyyə  əməliyyatlarından  və  kapital 

əməliyyatlarından 

vergilər, 

avtomobillərin 

qeydiyyatından  vergilər,  əyləncələrdən  vergilər, 

lotereyalardan,  ehtiraslı  oyunlardan,  bağlanmış 

mərclərdən  vergilər,  sığorta  mükafatlarından 

vergilər və s. də daxildir. Bu vergilər, gəlirin olub-

olmamasından asılı olmayaraq, ödəməyə aiddir. 

 

VEB-SAYT

  (en.  website,  web  –  hörümçək 

toru, site — «yer») – HTTP/HTTPS protokolları 

vasitəsilə  Đnternetdə  müraciət  etmək  mümkün 

olan,  eyni  mövzulu  veb-səhifələrin  yığımıdır. 

Veb-saytların 

ümumi 

yığımı 

Ümumdünya 

hörümçək torunu yaradır. 

Veb-saytların  səhifələri  ümumi  domen  ünvan 

altında birləşmiş olurlar və eyni məntiqi struktura 

malikdirlər.  Veb-sayt  anlayışı  (hostinq)  server, 

provayder,  domen,  şəbəkə  və  s.  anlayışlarla  sıx 

bağlıdır.  Đnternet  texnologiyaları  inkişaf  etdikcə, 

bir  serverdə  (kompüterdə)  çoxlu  sayda  domen  və 

veb-saytlar yerləşdirmək mümkündür. 

 

VEKSEL

  –  məcburi  (vacib)  rekvizitlərlə 

(tədiyəçinin  adı,  müddət,  məbləğ,  ödəniş  yeri  və 

s.)  qəti  müəyyənləşdirilmiş  formada  qiymətli 

kağızdır. Öhdəçiliyin vaxtı qurtardıqdan sonra, öz 

sahibinə  (veksel  sahibinə)  borcludan  vekseldə 

göstərilmiş  pul  məbləğini  ödəməyi  tələb  etməyə 

şərtsiz hüquq verən yazılı borc öhdəçiliyidir.  

Veksel  bazar  iqtisadiyyatlı  ölkələrin  kommersiya  

və bank təcrübəsində, həmçinin xarici ticarətdə və 

digər 

beynəlxalq 

hesablaşmalarda 

geniş 

yayılmışdır.  Vekselin  yeganə  obyekti  ancaq  pul 

(milli və ya xarici valyuta) ola bilər.  

Veksellər  formasına  görə  sadə  və  köçürmə 

veksellərə 

bölünürlər. 

Sadə 

veksel 

borclu 

tərəfindən  yazılır.  Köçürmə  veksel  kreditorun 

(barat  vekseli)  borc  alana,  müəyyən  bir  məbləğin 

vekseldə  göstərilən  şəxsə  ödənməsi  haqqında  

yazılı əmridir. Köçürmə veksel akseptli olmalıdır, 

yəni tədiyyəçi vekseli ödəməyə razılıq verməlidir. 

Veksel  sahibi  tədiyyə  vaxtı  çatdıqda  vekseli 

ödəməyə  təqdim  edə  bilər  və  ya  vekselin 

arxasında  köçürmə  yazısının  köməyi  ilə  pulu 

almaq 

hüququnu 

digər 

şəxsə 

verə 

bilər 

(indossment). O, həm də  veksel verəndən, veksel 

zəmanətliyi (aval) şəklində tədiyyənin vaxtında və 

tam  ödənilməsini  tələb  edə  bilər.  Ölkədə  veksel 

dövriyyəsinin 

aparılmasının 

məqsədi 

- 

müəssisələr  arasında  pul  ödəməməsi  hallarının 

azalması, 

hesablaşmaların 

və 

dövriyyə 

vəsaitlərinin dövriyyəsinin sürətləndirilməsidir. 

 

VERGĐ  GÜZƏŞTLƏRĐ

  –  fiziki  və  hüquqi 

şəxslərin  vergilərdən  qismən  və  ya  tam  azad 

edilməsidir.  Vergi  güzəştləri  –  vergi  siyasətinin 

elementlərindən 

biridir, 

sosial 

və 

iqtisadi 

məqsədlər  daşıyır.  Vergi  güzəştlərini  aşağıdakı 

kimi təsnifləşdirmək olar: 

-  gəlirlərə  minimum  vergiqoymanın  tətbiq 

edilməsi; 

- 

vergi 

güzəştlərinin 

müəyyənləşdirilməsi 

(məsələn, 

ayrı-ayrı 

sahələrin, 

regionların 

müəssisələri üçün); 

-  vergi  qoyulan  gəlirin  məbləğindən  vergi 

ödəyicilərinin  bir  sıra  xərclərinin  çıxarılması 

(məsələn,  nümayəndəlik  xərclərinin,  ümidsiz 

borcların); 

-  müəyyən  növ  gəlirlərdən  vergiqoymanın 

götürülməsi  (məsələn,  əgər  gəlir  ölkədən  kənarda 

əldə edilibsə və orada vergi tutulubsa);  

-  verginin  məbləğindən  tutulmalar  (vergi  krediti, 

məsələn,  əgər  gəlirlərin  bir  hissəsi  hesabına 

keçmiş illərin itkiləri ödənilirsə); 

-  əvvəlcədən  ödənilmiş  vergilərin  qaytarılması 

(vergi amnistiyası); 

- adətən bir neçə il müddətində bir sıra vergilərin 

ödənilməsindən  tam  azad  edilmə  (məsələn,  yeni 

yaradılan müəssisələr üçün) və s. 

Vergi  güzəştləri  kiçik  sahibkarlıq  subyektlərini, 

ixracatçıları 

həvəsləndirmək 

üçün, 

xarici 

investisiyanın cəlb olunması üçün tətbiq olunur.   

Azərbaycan  Respublikasında  dövlət  hakimiyyəti 

orqanları, 

büdcə 

təşkilatları 

və 

yerli 

özünüidarəetmə orqanları, Mərkəzi Bank və onun 

qurumları,  dövlət  fondları  və  əlillərin  ictimai 

təşkilatları əmlak vergisini ödəməkdən azaddırlar. 

Misgərlik,  qalayçılıq,  dulusçuluq  və  şəxsi 

məmulatlarının, 

təsərrüfat 

müxəlləfatının, 

bağçılıq-bostançılıq 

alətlərinin, 

xalq 

musiqi 

alətlərinin,  oyuncaqların,  suvenirlərin,  qamışdan 

və  qarğıdan  məişət  əşyalarının  düzəldilməsi 

keramika  məmulatlarının  işlənməsi,  bədii  tikmə, 

ağac 

materiallarından 

məişət 

alətlərinin 

hazırlanması  sahəsində  hüquqi  şəxs  yaratmadan 

sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  fiziki 

şəxslərin sənətkarlıq emalatxanalarının binaları və 

 

683

ya  binaların  bu  emalatxanalar  yerləşən  hissələri 

əmlak vergisinə cəlb edilmir. 

Binaların  icarəyə,  kirayəyə  verildiyi,  habelə 

sahibkarlıq  və  ya  kommersiya  fəaliyyəti  ilə 

məşğul  olmaq  üçün  istifadə  edildiyi  hallar istisna 

olmaqla,  AR  VM-in  102.2-ci  maddəsində 

göstərilən  şəxslərin,  habelə  pensiyaçıların  və 

müddətli  hərbi  xidmət  qulluqçularının  və  onların 

ailə  üzvlərinin  müddətli  hərbi  xidmət  dövründə 

binalara  görə  ödəməli  olduqları  əmlak  vergisinin 

məbləği aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 

müəyyən misli qədər azaldılır. 

 

VERGĐ  KREDĐTĐ

  –  verginin  ödənilməsi  üzrə 

vaxtın uzadılması və yaxud möhlətin verilməsidir. 

 

VERGĐ  STATĐSTĐKASI

  –  dövlətin  vergi 

siyasətinin  yerinə  yetirilməsinin  gedişinin  və 

büdcəyə  vergilərin  daxil  olmasının  artırılması 

ehtiyatlarının  təhlili  üçün  informasiya  bazasıdır. 

Əsas 

növ 

vergilərin 

ödəyiciləri 

haqqında, 

ödənməyə  hesablanmışdan  büdcəyə  ödənmiş 

vergilər və hüquqi və fiziki şəxslər üçün ayrılıqda 

hər  bir  vergi  növü  üzrə  hesabat  dövründə  faktiki 

ödənişlər haqqında, vergiqoyma bazasının ölçüləri 

haqqında 

məlumatları 

birləşdirir. 

Vergi 

hesablamaları 

əsasında 

vergi 

ödəmələrinin 

statistika  və  mühasibat  qeydlərinə  əsaslanır. 

Hesablamaların  metod  və  formaları  adətən  dövlət 

vergi  xidmətləri  tərəfindən  işlənib  hazırlanır. 

Vergi  məlumatları  müntəzəm  tərtib  olunan 

statistika  hesabatlarından  və  vergi  qoymanın 

müxtəlif  məsələlərinə  dair  keçirilən  seçmə 

müayinələrdən 

(məsələn, 

vergi 

tutmaların 

miqdarının  təşkilatların  maliyyə  nəticələrinə  və 

investisiya 

fəallığı 

vəziyyətinə 

təsirinin 

öyrənilməsi  üzrə  müayinə;  vergi  və  ödəmələrin 

ödənişi  üzrə  təxirə  salınması  ilə  bağlı  büdcənin 

itkiləri müayinəsi və s.) əldə edilir. 

 

VERGĐ  TƏNZĐMLƏNMƏSĐ

  –  vergilərin 

ümumi 

səviyyəsinin 

(birbaşa 

fərdi 

vergi 

tariflərinin, 

mənfəətdən 

verginin, 

dolayı 

vergilərin), 

müəssisələrin 

kapitalının 

sürətli 

amortizasiyası  sisteminin,  investisiyalara  vergi 

güzəştlərinin  (“vergi  krediti”),  sahibkarlığın  və 

işgüzar  fəallığın  inkişafına  imkan  yaratmaq 

məqsədilə  müxtəlif  xüsusi  vergi  güzəştlərinin 

azaldılması 

və 

ya 

artırılması 

yolu 

ilə 

iqtisadiyyatın inkişafına dövlətin dolayı yolla təsir 

tədbirlərinin məcmusudur. 

 

VERGĐ  UÇOTU

  –  müəssisələr  (təşkilatlar)  və 

Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinin 

vergi orqanları səviyyəsində həyata keçirilən vergi 

ödəmələrinin 

və 

qeydiyyatdan 

keçmiş 

və 

qeydiyyatdan  keçməmiş  vergi  ödəyicilərindən 

daxilolmaların  kompleks  uçotudur.  Vergi  uçotu 

ölkə  büdcəsi  (regionların  büdcələri)  və  maliyyə 

uçotu ilə sıx bağlıdır. 

Müəssisələrdə  (təşkilatlarda)  vergi  uçotunun 

tərkibinin  əsasını  vergi  ödəmələrinin  statistik  və 

mühasibat  qeydə  almaları  təşkil  edir.  Bu  proses 

vergi 

hesablamaları 

ilə 

tamamlanır. 

Hesablamaların  metod  və  formaları  adətən  dövlət 

vergi orqanları tərəfindən hazırlanır. Verginin hər 

növü 

üzrə 

hesablamaların 

və 

ödəmələrin 

aparılmasına  dair  qanunla  müəyyən  qaydalar 

nəzərdə  tutulur.  Vergi  ödəmələrinin  vaxtında 

təqdim  olunmaması  və  köçürülməməsi  cərimə 

sanksiyasına  səbəb  olur.  Vergi  ödəyiciləri 

müəyyən  olunmuş  nümunə  forması  üzrə  vergi 

hesablamalarını  göstərilmiş  vaxtda  dövlət  vergi 

xidmətinin yerli bölmələrinə təqdim edirlər.  

Vergi  orqanları  hər  bir  vergi  ödəyicisi  üzrə  vergi 

növləri  və  büdcəyə  ödəmə  üzrə  vergi  uçotunu 

aparır.  Vergi  orqanları  maliyyə  orqanları  ilə 

birlikdə büdcənin gəlir hissəsinin icra olunmasına 

nəzarət  edir.  Müvafiq  səviyyədə  büdcəyə  daxil 

olan  vergilərin  və  ödəmələrin  uçotu  vergilərin 

ümumi məbləği və onun ayrı-ayrı növlərinin vergi 

daxil  olmalarının  ümumi  həcmində  payı  üzrə 

aparılır. 

 

VERGĐLƏR

 

– 

(I) 

– 

1) 

dövlətin 

və 

bələdiyyələrin  fəaliyyətinin  maliyyə  təminatı 

məqsədi  ilə  vergi  ödəyicilərinin  mülkiyyətində 

olan 

pul 

vəsaitlərinin 

özgəninkiləşdirilməsi 

şəklində  dövlət  büdcəsinə  və  yerli  büdcələrə, 

habelə  məqsədli  dövlət  fondlarına  məcburi,  əvəzi 

ödənilmədən,  geri  qaytarılmayan  ödənişlərdir. 

Vergilər  –  dövlətin  maliyyə  ehtiyatlarının 

yaradılmasının  xeyrinə,  yeni  yaranan  dəyərin 

bölüşdürülməsi 

prosesində 

meydana 

çıxan 

münasibətləri əks etdirən xüsusi spesifik formadır. 

Hüquqi 

və 

fiziki 

şəxslərin 

gəlirləri 

və 

mülkiyyətləri  pul  formasında  vergi  qoymanın 

obyektləri  hesab  edilir.  Yığılma  qaydalarına  görə 

vergilər  birbaşa  və  dolayı  vergilərə  bölünür. 

Birbaşa 

vergilər 

bilavasitə 

ödəyicilərin 

gəlirlərindən  tutulma  yolu  ilə  yığılır.  Dolayı 

vergilər 

isə 

qiymətlər 

vasitəsilə 

məhsul 

istehlakçılarına 

keçirilir. 

Birbaşa 

vergilərə 

müəssisənin  mənfəətinə  gəlir  vergisi,  fiziki 

şəxslərdən  gəlir  vergisi  və  s.,  dolayı  vergilərə  isə 

əlavə dəyər vergisi, aksizlər, gömrük tarifləri və s. 

aid edilir. Vergi ödəmə mənbələri məhsulun maya 

dəyəri  (yol,  torpaq  və  s.),  mənfəət  (mənfəətə, 

qiymətli 

kağızlarla 

əməliyyatlara 

və 

s.), 

satışdankənar  əməliyyatların  nəticələri  (məsələn, 

əmlaka  görə  vergi)  ola  bilər.  Vergi  aşağıdakı 

funksiyaları 

yerinə 

yetirir: 

fiskal 

(bütün 

səviyyələrdə 

büdcələrin 

formalaşdırılması); 

tənzimləmə  (təsərrüfat  fəaliyyətinin  şərtlərinin 

 

684 

tənzimlənməsi);  sosial,  həvəsləndirmə  və  s. 

Dövlət vergi münasibətlərini vergi qanunvericiliyi 

vasitəsilə tənzimləyir; 

2)  ictimai  xərcləri  maliyyələşdirmək  məqsədi  ilə, 

qanunvericiliklə 

müəyyənləşdirilmiş 

qaydada 

bütün  səviyyələrdə  dövlət  orqanları  tərəfindən 

tariflər  üzrə  fiziki  və  hüquqi  şəxslərdən  tutulan 

məcburi 

və 

əvəzsiz 

toplamaları 

(vəsaitin 

götürülməsini) əks etdirir. Vergilər cəmiyyətdə və 

dövlətdə  sosial-iqtisadi  münasibətlərin  zəruri 

hissəsi  hesab  edilir  və  onun  əmələ  gəldiyi  andan 

mövcud  olur.  Başqa  sözlə,  vergilər  –  cəmiyyətin 

inkişafına görə ödənişdir. 

(II)  -  dövlət  idarəetmə  sektoruna  institusional 

vahidlər  tərəfindən  pul  və  ya  natura  formasında 

köçürülən məcburi əvəzsiz ödənişlərdir. 

 

VERGĐLƏR,  ÜZVLÜK  HAQLARI  VƏ 

ÖDƏNĐŞLƏRĐN  DĐGƏR  NÖVLƏRĐ

  – 

aşağıdakıları birləşdirən ödənişlərdir:  

-  dövlət  xərclərini  təmin  etmək  üçün  mərkəzi 

hökumətə 

və 

yerli 

hakimiyyətə 

məcburi 

ödənişləri; 

-  iqtisadi  və  sosial  xarakterli  layihələrin 

maliyyələşdirilməsi 

qaydasında 

dövlət 

hakimiyyəti 

tərəfindən 

müəyyənləşdirilmiş 

ödənişləri.