A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
DÖVLƏT ĐDARƏLƏRĐNĐN SON ĐSTEH-
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÖVLƏT MÜƏSSĐSƏSĐ – (I)
- DÖVLƏT NEFT FONDU
- DÖVLƏT STATĐSTĐKA KOMĐTƏSĐNĐN YERLĐ (RAYON, ŞƏHƏR) STATĐSTĐKA ORQANLARI
|
DÖVLƏT ĐDARƏLƏRĐNĐN SON ĐSTEH- LAK XƏRCLƏRĐ – kollektiv xidmətlər və ya fərdi mal və xidmətlərə aid olub-olmamasından asılı olmayaraq, dövlət idarəetmə
orqanlarının müxtəlif istehlak mal və xidmətlərinə çəkdiyi xərclərdir. Bu xərclər
əsasən vergiqoyma vəsaitlərindən və ya dövlət daxilolmalarından
136
maliyyələşdirilir. Đdarəetmə orqanlarının funksiyalarının və ya əsas məhsul növlərinin təsnifləşdirilməsinə uyğun
olaraq, dövlət
xərclərinin təsnifləşdirilməsi müxtəlif əlamətlər (bazar
və ya
qeyri-bazar istehsalçılarının məhsulları; kollektiv xidmətlər və ya fərdi əmtəə və xidmətlər) üzrə həyata keçirilə bilər.
– kredit münasibətləri formasıdır, dövlət
büdcəsinin kəsirinin maliyyələşdirilməsi üçün borc alan dövlətin adından pul vəsaitlərini səfərbər edir və ya dövlətin (və ya onun yerli orqanlarının) borclu və kreditor kimi çıxış etdiyi kredit münasibətlərinin növüdür. Đstiqraz vərəqəsi müəyyən edilmiş müddətdə qiymətli kağızın nominal dəyərinin sabit faizi ilə onun sahibinə ödəmək barəsində (əgər buraxılışın şərtlərində başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa) emitentin öhdəliyini təsdiqləyən, adətən pul ifadəsində olan qiymətli kağızdır. Azərbaycan Respublikasında daxili istiqrazlar üzrə istiqraz vərəqəsini buraxmaq hüququ dövlətə məxsusdur. Đstiqraz vərəqəsi xüsusi növ mülki- hüquq öhdəliyini rəsmiləşdirir. Burada borc alan dövlət, borc verən isə vətəndaşlardır. Đstiqraz vərəqələri hüquqi və fiziki şəxslər, kredit-maliyyə təşkilatları və xarici şirkətlər tərəfindən əldə edilə bilər.
Đstiqraz vərəqəsini banklar sərbəst satır və alırlar. Đstiqraz vərəqələrindən və onun uduşlarından vergi tutulmur. Đstiqraz vərəqləri manatla buraxılır. DÖVLƏT QEYDĐYYATI – ölkə ərazisində hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların, habelə xarici hüquqi şəxslərin ölkə ərazisində yaratdığı nümayəndəlik və ya filialların hüquqi statusunun təsdiq edilməsi, müəyyənləşdirilməsi və onlara dair məlumatların (qeydlərin) hüquqi şəxslərin vahid dövlət reyestrinə daxil edilməsidir. Azərbaycan Respublikasında “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanuna əsasən, ölkədə vahid dövlət qeydiyyatı sistemi həyata keçirilir. Göstərilən qanunda aşağıdakılar müəyyənləşdirilmişdir: a) bütün hüquqi şəxslər
müvafiq icra
hakimiyyəti orqanlarında dövlət qeydiyyatından keçməlidirlər; b) bütün ölkə üzrə hüquqi şəxslər üçün vahid dövlət qeydiyyatı həyata keçirilir; c) dövlət qeydiyyatını həyata
keçirən orqan
hüquqi şəxslərin yaradılmasında müəyyən
edilmiş qaydalara riayət etməli və onların yaradılması üçün lazım olan sənədlərin qanuna uyğunluğunu yoxlamalıdır; ç) dövlət qeydiyyatından imtina ilə bağlı məhkəməyə müraciət edilə bilər. Ölkədə sahibkarlığın inkişafının sürətləndirilməsi, biznes mühitinin əlverişliliyinin daha
da artırılması və biznesə başlama proseduralarının sadələşdirilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 25.10.2007-ci il tarixli Sərəncamına uyğun olaraq, 01 yanvar 2008-ci il tarixindən sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin dövlət qeydiyyatında “bir pəncərə” prinsipinə keçilmişdir. DÖVLƏT QĐYMƏTLĐ KAĞIZLARI (DQK) – dövlətin emitent üzrə əmlak hüquqlarını və ya borc münasibətlərini təsdiqləyən pul sənədidir. Qiymətli kağızlar kağızda çap edilmiş sertifikat blankları şəklində və ya hesablardakı qeydlər formasında ola bilər. Qiymətli kağızların elementi qiymətli kağızları buraxan (emissiya edən) və qiymətli kağızlara görə onların sahibləri qarşısında məsuliyyət daşıyan hüquqi şəxsdir. Emitent kimi dövlət və yerli hakimiyyət orqanları çıxış edir. Bir sıra hallarda qeyri-dövlət qiymətli kağızları da dövlət statusu ala bilər. Dövlət qiymətli kağızları daha etibarlı qiymətli kağız hesab olunur. Azərbaycan Respublikasında dövlət qiymətli kağızları ilə yanaşı, müəssisələr və ölkə ərazisində qeydə alınmış digər hüquqi şəxslər (o cümlədən birgə və xarici müəssisələr) də emitent rolunda çıxış edə bilərlər.
– Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və digər qanunvericilik aktlarına uyğun olaraq, dövlətin məqsədlərinin və funksiyalarının həyata keçirilməsi sahəsində dövlət qulluqçularının öz vəzifə səlahiyyətlərini yerinə yetirməsidir.
Qanunda müəyyən edilmiş qaydada maaşlı (maaş yalnız dövlət büdcəsi vəsaitindən verilə bilər) dövlət qulluğu vəzifəsini tutan və inzibati vəzifə üzrə dövlət qulluğuna qəbul edilərkən Azərbaycan Respublikasına sadiq olacağına and içən
Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Đnzibati vəzifə tutan və hakimiyyət səlahiyyətləri alan dövlət qulluqçusu vəzifəli şəxsdir. Deputatlar və hakimlər dövlət qulluqçuları sayılmırlar. DÖVLƏT MƏŞĞULLUQ FONDU - əsasən dövlət və yerli büdcələrin vəsaitləri, mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq respublika ərazisində fəaliyyət göstərən hüquqi şəxslərin və fərdi qaydada sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin məcburi ayırmaları, hüquqi şəxslərin və vətəndaşların könüllü ianələri, Dövlət Məşğulluq Fondunun 137
vəsaitini artırmaq məqsədi ilə
sahibkarlıq fəaliyyətindən götürülən gəlir hesabına yaranır. Hüquqi şəxslər Dövlət Məşğulluq Fonduna hesablanmış əmək haqqı fondunun 1 faizi məbləğində məcburi ayırmalar köçürürlər. Fərdi qaydada sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin Dövlət Məşğulluq Fonduna məcburi ayırmalarının məbləği müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir. Dövlət Məşğulluq Fondunun vəsaiti barəsində müvafiq icra hakimiyyəti orqanı sərəncam verir. Dövlət Məşğulluq Fondunun hesabat ilində istifadə edilməmiş vəsaiti ondan alınmır və növbəti maliyyə ilinə keçirilir. Đşsizlik müavinətləri üzrə bank əməliyyatlarına görə haqq ödənilmir. DÖVLƏT MƏŞĞULLUQ XĐDMƏTĐ ORQANLARINDA RƏSMĐ QEYDƏ ALINMIŞ ĐŞSĐZLƏR – dövlət məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən işsiz statusu alan şəxslərdir. “Məşğulluq haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq, işi və qazancı olmayan, işə başlamağa hazır olub, dövlət məşğulluq xidməti orqanında işaxtaran kimi qeydiyyata alınan əmək qabiliyyətli yaşda olan əmək qabiliyyətli vətəndaşlar işsiz hesab olunur. Müəssisə, idarə və təşkilatların ləğv edilməsi, yenidən qurulması, işçilərin sayının və ya ştatların ixtisarı ilə bağlı işdən azad edilməsi zamanı verilən müavinətlər qazanc kimi sayılmır. 15 yaşına çatmayan, ailə başçısını itirməyə görə uşaqlar üçün təyin olunmuş pensiyalar istisna olmaqla, pensiya hüququ qazanmış vətəndaşlar, qeydiyyata alındıqdan sonrakı 10 gün müddətində münasib iş axtarmaq məqsədilə üzrsüz səbəbdən dövlət məşğulluq xidməti orqanına gəlməyənlər və ya bu müddət ərzində təklif edilən iki münasib işdən imtina edənlər (vətəndaşa eyni iş təkrarən təklif oluna bilməz), ilk dəfə işaxtaranlar, azadlıqdan məhrum etmə cəzasını çəkənlər, muzdla işləyən, o cümlədən əmək müqaviləsi (kontraktı) ilə tam və tam olmayan iş vaxtı ərzində müəyyən haqq müqabilində iş görən, habelə haqqı ödənilən başqa işi (xidməti) olanlar, sahibkarlar, fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanlar, mülkiyyətində torpaq payı olanlar, əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi, məzuniyyət, ixtisasartırma, tətil, istehsalatın dayandırılması və ya başqa səbəblər ilə əlaqədar iş yerində müvəqqəti olmayanlar, ölkənin
silahlı qüvvələrində xidmət edənlər, ölkə ərazisində (əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər) və ölkə hüdudlarından kənarda (ölkə vətəndaşları) qanuni əsaslarla əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər işsiz sayılmır. Dövlət məşğulluq xidməti orqanlarında rəsmi qeydə alınan işsizlərin sayı, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının metodologiyasına əsasən keçirilən müayinələrdən əldə olunan işsizlərin sayından fərqlənir.
– (I) – Azərbaycan Respublikasının qanunlarına görə,
təhkim olunmuş əmlak üzərində mülkiyyət hüququ olmayan unitar müəssisədir - kommersiya təşkilatıdır. Onun əmlakı dövlətin əmlakıdır və müəssisəyə yalnız əməli idarəetmə hüququ əsasında məxsus olur. Dövlət müəssisələrinə əsaslanan aşağıdakı növ müəssisələr fəaliyyət göstərirlər: əmlakı tamamilə dövlət mülkiyyətində olan müəssisələr; səhmlərinin nəzarət paketi dövlət orqanlarına aid olan müəssisələr. Dövlət mülkiyyətinin firma
adı özünə
əmlakın mülkiyyətçisini ehtiva edir. Dövlət mülkiyyətinin idarəetmə orqanı mülkiyyətçi tərəfindən təyin edilən
rəhbər hesab
olunur və
rəhbər mülkiyyətçiyə hesabat verir. (II) - mülkiyyət hüququna, maliyyə iştirakına və ya müəssisənin idarə olunmasının normativ aktlarına görə, hakimiyyət orqanlarının birbaşa və ya dolayısı yolla əsas təsir göstərdiyi müəssisədir. Müəssisəyə əsas təsir o halda göstərilir ki, hakimiyyət orqanları birbaşa və ya dolayı yolla aşağıdakılara malik olur: a) iltizam üzrə buraxılan səhmdar kapitalının böyük hissəsinə malik olduqda; b) proporsional olaraq, müəssisənin buraxdığı qiymətli kağızlara əsasən səslərin əksər hissəsinə malik olduqda; c) müəssisənin inzibati orqanı
üzvlərinin, idarəetmə və ya nəzarət etmə orqanlarının üzvlərinin yarıdan çoxunu təyin etdiyi halda.
ölkə Konstitusiyasına əsasən, dövlətə məxsus və dövlət mülkiyyətinin aparıcı formasıdır. Azərbaycan Respublikasının mülkiyyəti Azərbaycan xalqına məxsusdur. Ölkənin ərazisi hüdudlarında, torpaq, yerin təki, daxili və ərazi suları, qitə şelfi, bitki və heyvanlar aləmi, hava hövzəsi Azərbaycan Respublikasının müstəsna mülkiyyətidir. Azərbaycan Respublikasının dövlət maliyyə ehtiyatları hesabına yaradılmış və başqa
dövlətlərin ərazisində yerləşən müəssisələr və ya onların hissələri də Azərbaycan Respublikasının dövlət mülkiyyətidir.
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 1999-cu il tarixli Fərmanı ilə Dövlət Neft Fondu təsis
138
edilmişdir. Neft Fondunun fəaliyyəti neft və qazın kəşfiyyatı və işlənməsi sahəsində bağlanmış sazişlərin həyata keçirilməsindən və Fondun öz fəaliyyətindən əldə olunan vəsaitin toplanması və səmərəli idarə edilməsi vasitəsi ilə ölkə qarşısındakı aşağıdakı mühüm vəzifələrin həllinə yönəlmişdir: - böyük həcmdə daxil olan xarici valyuta gəlirləri şəraitində ölkədə
makroiqtisadi sabitliyin qorunması və maliyyə-vergi intizamının təmin edilməsi, eyni zamanda, neft gəlirlərindən asılılığın azaldılması və qeyri-neft sektorunun inkişafının təmin edilməsi; - neft və qazın bərpa edilməyən təbii ehtiyat olduğunu nəzərə alaraq, onlardan əldə edilən gəlirin nəsillər arasında bərabər bölüşdürülməsi və gələcək nəsillər üçün ehtiyat vəsaitinin toplanması; - ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisi ilə əlaqədar mühüm ümummilli layihələrin maliyyələşdirilməsi.
vahid statistika sisteminə, yəni Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin bilavasitə tabeliyində olaraq, onların strukturuna daxil olan və onlara hesabat təqdim edən orqanlardır. Yerli (rayon, şəhər) statistika idarələri (şöbələri) “Yerli statistika orqanları üçün statistik işlər haqqında Proqram”ın yerinə yetirilməsini və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş statistik göstəricilərin metodologiyasından, statistik məlumatların yığılması, işlənməsi forması və metodlarından istifadə etməklə, istifadəçilərə, o cümlədən yerli icra hakimiyyəti orqanlarına rəsmi statistika məlumatlarının təqdim olunmasını təmin edirlər. Yerli (rayon, şəhər) statistika idarələri (şöbələri), mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, rayonun (şəhərin) ərazisində yerləşən statistik vahidlərin registrini aparır, statistik məlumatların yığılması, işlənməsi, saxlanması və dövlət və kommersiya sirlərinin qorunmasını həyata keçirir, sorğu bülletenlərini və digər təhlili məlumatları nəşr edir,
kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələri ilə müntəzəm əlaqə saxlayırlar. Yerli (rayon, şəhər) statistika idarələri (şöbələri) rayonun (şəhərin) ərazisində yerləşən bütün hüquqi və fiziki şəxslərə, digər təsərrüfatçılıq subyektlərinə yerinə yetirilməsi məcburi olan statistika məsələləri üzrə göstərişlər verə bilər, həmçinin statistika müşahidələrinin keçirilməsi və ya Statistik vahidlərin Dövlət
registrinin aparılması üçün zəruri olan məlumatların təqdim edilməməsinə və
ya vaxtında təqdim edilməməsinə, yaxud hesabatların təhrif edilməsinə görə statistik vahidlərin rəhbərləri və ya digər vəzifəli şəxsləri barədə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada inzibati icraat başlaya və inzibati tədbirlər tətbiq edə bilərlər. Yerli (rayon, şəhər) statistika orqanları öz fəaliyyətlərini Dövlət
Statistika Komitəsi tərəfindən təsdiq olunan rayon və şəhər statistika idarəsi (şöbəsi) haqqında Əsasnaməyə uyğun olaraq həyata keçirirlər.
bazar
tarazlığının saxlanması məqsədi ilə sosial, vergi, maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsi yolu ilə bazar iqtisadiyyatı amillərinin qarşılıqlı münasibətlərinə dövlətin birbaşa və dolayı müdaxiləsidir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin siyasi vasitələrinə ictimai-zəruri mal və xidmətlərin istehsalı üçün dövlət sifarişləri, bir sıra tariflərin nizamlanması, vergi tariflərindən, xarici iqtisadi tariflərdən, maliyyə yardımlarından, kredit güzəştlərindən və s. çevik istifadə, iqtisadi və
sosial sahələrdə kompleks məqsədli proqramların qəbul edilməsi və həyata keçirilməsi aiddir.
DÖVLƏT TORPAQ KADASTRI – torpaqların hüquqi vəziyyəti, torpaq mülkiyyətçiləri, sahibləri, istifadəçiləri və icarəçiləri arasında, eləcə də kateqoriyalar üzrə bölüşdürülməsi haqqında, torpağın kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikasına və təsərrüfat üçün dəyərli olmasına dair zəruri məlumatları özündə əks etdirən sənədlər toplusudur. Torpaq sahələrinin hüquqi vəziyyəti haqqında məlumatlar torpaqların dövlət kadastrı kitabında əks olunur
və istifadə rejimində torpaq
mülkiyyətinin obyekt və subyektləri, torpağa sahiblik, torpaqdan istifadə və torpaq icarəsi, torpaq sahələrinin məqsədli təyinatı haqqında məlumatlar verilir. Torpaqların kəmiyyət və keyfiyyətinin uçotu onların faktiki vəziyyəti və istifadəsi üçün aparılır və bütün dəyişikliklər onlar baş verəndən sonra təsbit edilir. Azərbaycan Respublikasında torpaqların uçotu şəhər və kənd yaşayış məntəqələri, qəsəbələr, rayonlar və ümumilikdə ölkə üzrə aparılır. Bütün kateqoriyalı torpaqlar uçota
alınır. Torpaqların uçotunun aparılmasında məhsuldar torpaqların qiyməti təyin olunur və qeyri-səmərəli istifadə olunan, aşınmış və az məhsuldar torpaqlar ayrılır. Torpaq-kadastr rayonlaşdırılması, torpaqların təsnifləşdirilməsi, onların ekoloji, texnoloji və
139
şəhərsalma xüsusiyyətləri üzrə xarakteristikası, dayaq
qruplaşması, torpağın iqtisadi qiymətləndirilməsi torpağın keyfiyyət uçotuna daxildir.
vətəndaşlar, səhmdar cəmiyyətlər tərəfindən
dövlətə, dövlət idarəetmə orqanlarına, subyektlərinə, bələdiyyə orqanlarına məxsus müəssisələrin, istehsalın, sahələrin, müstəqil istehsallara ayrılmış bu müəssisələrin digər bölmələrinin; avadanlıqların, binaların, qurğuların, lisenziyaların, müəssisələrin patentlərinin və s. material və qeyri-material aktivlərinin (mülkiyyətçinin adından
belə qərarların qəbul edilməsində səlahiyyəti olan orqanların qərarı ilə fəaliyyət göstərən və ləğv olunan); digər səhmdar
cəmiyyətlərin (yoldaşlıqların) kapitalında özəlləşdirilən müəssisələrə mənsub olan payın (səhmlərin) səhmdar cəmiyyətlərin (yoldaşlıqların) kapitalında dövlət və bələdiyyə orqanlarının payı (səhmləri), həmçinin birgə müəssisələrin, kommersiya banklarının, assosiasiyaların, konsernlərin, ittifaqların və s. birliklərin mülkiyyətlərinin alınmasıdır. DÖVLƏTĐN ELMĐ-TEXNĐKĐ PROQRA- MI – elm və texnikanın inkişafının prioritet istiqamətlərdə vacib elmi-texniki problemlərin səmərəli həllini təmin edən, tədbirlərin ehtiyatları, müddətləri və iştirakçıları üzrə qarşılıqlı əlaqə kompleksidir. Proqramın seçilməsi aşağıdakı şərtləri gözləməklə, sosial-iqtisadi prioritetlərə, proqnozlara, struktur siyasətinin məqsədlərinə, beynəlxalq öhdəliklərə uyğun həyata keçirilir: yeni texnoloji sistemlərin formalaşdırılmasına yönəldilmiş, böyük struktur dəyişiklikləri üçün onların əhəmiyyətinin vacibliyinə; mütərəqqi elmi-texniki nailiyyətlərin geniş
miqyasda yayılması üçün vacib olan, əsasən yeni və qarşılıqlı əlaqəli
proqram tədbirlərinə (layihələrinə). Azərbaycanda dövlətin elmi-texniki proqramlarının hazırlanması və həyata keçirilməsi üzrə işlərin təşkili, onların maliyyələşdirilməsi, eyni zamanda bir çox hallarda proqramların dövlət sifarişçisi kimi çıxış edən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına həvalə edilmişdir. Proqrama rəhbərlik edən dövlət sifarişçisi (Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyası) proqramın məqsədlərinə nail olmaq üçün vacib olan tədbirlərin kompleksliyi və tamlığına, onların həyata keçirilmə səviyyəsinə və elmi-texniki qərarların qəbul edilməsinə cavabdehlik daşıyan elmi şura yaradır; müəyyən edilmiş qaydada icraçıların seçilməsini, alınmış nəticələrin ekspertizasını təşkil edir. Dövlət elmi-texniki proqramları təsdiq edilmək üçün ölkə Prezidentinə təqdim edilir. Dövlət
büdcəsi hesabına, həmçinin digər
mənbələr hesabına elmi tədqiqat və işləmələr, elmi-texniki xidmətlər və
digər fəaliyyət növlərinin
bax) maliyyələşməsini əhatə edir. Elmi tədqiqat və işləmələrə, daxili cari xərclərə (“Elmi tədqiqat və işləmələrə xərclər”ə bax) istiqamətlər (altproqramlar) və elmin mühüm sahələri (“Elmin sahələri”nə bax) bölməsində baxılır. Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|