A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə155/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   182

VAHĐDĐ

 

– 



statistik 

hesabat 


forması 

tərtib 


olunarkən 

respondentin haqqında məlumat verdiyi vahiddir. 



 

STATĐSTĐK  PROQNOZLAŞDIRMA  ME-

TODLARI

 – zaman sıralarının statistik təhlilinə 

əsaslanan proqnozlaşdırma metodudur. Bu metoda 

uyğun olaraq, birinci mərhələdə zaman sıralarının 

məlumatları  ümumiləşdirilir  və  əsasında  əlamətin 

proqnozu tapılan proqnoz modeli qurulur.  

Proqnozlaşdırma  modeli  kimi,  ən  çox  trend 

modelindən,  sürüşkən  və  orta  eksponensial, 

avtoreqressiya 

və 


ekonometrik 

modellərdən 

istifadə  edilir.  Proqnozların  dəqiqliyi  çox  vaxt 

proqnoz  modelin  əsasında  qoyulmuş  şərtlərdən, 

hipotez  və  təkliflərin  yerinə  yetirilməsindən  asılı 

olur.  Məsələn,  statistik  proqnozlaşdırma  metodu 

sosial-iqtisadi  proseslərdə  müəyyən  səviyyədə 

hərəkətsizlik mövcud olduqda tətbiq edilir. 



STATĐSTĐK 

STANDART 

– 

elmi 


əsaslandırılmış  statistik  göstəricilərdir  və  onların 

hesablanması 



metodlarıdır

statistika-hesabat 

sənədləridir,  statistik  məlumatların  yığılması  və 

işlənməsi 

qaydalarıdır. 

Đqtisadi 

fəaliyyətin 

nəticələrinin  uçotunun  ən  əsas  statistik  standartı 

milli  hesabların  göstəricilər  sistemidir  (MHS). 

Məsələn,  BMT-nin  statistik  standartları  özündə 

aşağıdakı  əsas  standartları  birləşdirir:  statistika 

sahəsində beynəlxalq standart təsnifatları, statistik 

göstəricilərin  hesablanması 

üzrə  beynəlxalq 

əsaslanmaları,  statistika  üzrə  beynəlxalq  sorğu 

kitabçalarını və müxtəlif texniki əsaslanmaları. 



 

STATĐSTĐK VAHĐD 

– (I) - Avropa Đttifaqında 

Đqtisadi  Şuranın  qərarına  uyğun  olaraq,  statistik 

vahidin  istehsal  sisteminin  müşahidəsi  və  təhlili 

üçün səkkiz tipi fərqləndirlir: 

- müəssisə; 

- institusional vahid; 

- müəssisələr qrupu; 

- fəaliyyət növü vahidi (FNV); 

- həmcins istehsal vahidi (ĐĐV); 

- yerli vahid; 

- fəaliyyət növünün yerli vahidi (FNYV); 

- həmcins istehsalın yerli vahidi (HĐYV). 

Statistik  vahidlər  3  meyar  əsasında  müəyyən 

edilir: 

- hüquqi, uçot və ya təşkilati; 

- coğrafi meyar; 

- iqtisadi fəaliyyət meyarı. 

Statistik  vahidlərin  müxtəlif  tipləri  arasındakı 

əlaqələr aşağıdakı cədvəldə verilmişdir: 

 

 

Vahid bir və 



ya bir neçə 

yerdə 


yerləşib 

Bir yerdə 

yerləşib 

Bir və ya daha 

çox iqtisadi 

fəaliyyət növü 

Müəssisə 

Đnstitusional 

vahid 

Yerli vahid 



Yeganə bir 

iqtisadi fəaliyyət 

növü 

FNV 


HĐV 

FNYV, 


HĐYV 

 

Müəssisələr  statistikasının  ümumi  konseptual 



çərçivəsində həm də statistik vahidlərin aşağıdakı 

tipləri fərqləndirilir: 

Analitik vahid; 

Müşahidə vahidi; 

Đstehsal vahidi; 

Hesabat vahidi. 



(II)  -  istehsal  sistemi  haqqında  məlumatların 

yığılması  və  təhlili,  müşahidə  üçün  statistiklər 

tərəfindən müəyyən edilmiş vahiddir.  


 

603


(III)  -  (istifadə  növləri  üzrə)  -  statistik 

vahidlərdən üç müəyyən edilmiş nöqteyi-nəzərdən 

istifadə edilə bilər: 

- hesabat vahidi kimi; 

- müşahidə vahidi kimi; 

- təhlil vahid kimi. 

Müayinə zamanı eyni bir statistik vahid bütün bu 

funksiyaları yerinə yetirə bilər və ya bu məqsədlər 

üçün iki və ya üç növ statistik vahidlərdən istifadə 

edilə bilər.  



 

STATĐSTĐK 

VAHĐDLƏRĐN 

DÖVLƏT 

REGĐSTRĐNĐN 

(SVDR) 

QARŞILIQLI 

FƏALĐYYƏTĐ

  –  registrin  aktuallaşdırılması 

prosesində 

hüquqi 

şəxsləri, 



onların 

xüsusiləşdirilmiş  ayrı-ayrı  bölmələrini  və  fərdi 

sahibkarları  xarakterizə  edən  digər  inzibati 

məlumat  mənbələri  ilə  qarşılıqlı  əlaqədə  olan 

statistik məlumat sisteminin əsasıdır. 

 

STATĐSTĐK 

VAHĐDLƏRĐN 

DÖVLƏT 

REGĐSTRĐNĐN  ĐDARƏ  EDĐLMƏSĐ  SĐS-

TEMĐ

  –  istifadəçilərə  informasiya  xidmətini  və 

statistik  vahidlərin  dövlət  registrinin  idarə 

edilməsi  sisteminin  aparılmasını  təmin  edən 

xidmət, metodlar və vasitələrin məcmusudur.     



 

“STATĐSTĐK  VAHĐDLƏRĐN  DÖVLƏT 

REGĐSTRĐNĐN”  MƏLUMAT  BAZASI-

NIN  APARILMASI 

–  “SVDR”  məlumat 

bazalarının 

doğru 

(aktual) 



vəziyyətdə 

saxlanmasıdır. 

SVDR-in 

məlumat 


bazası 

aşağıdakıları 

nəzərdə 

tutur: 


mövcud 

qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  yeni  yaradılmış 

hüquqi  şəxslərin,  onların  ayrı-ayrı  xüsusiləşmiş 

bölmələrinin 

və 

fərdi 


sahibkarların 

daxil 


edilməsini; 

hüquqi 


şəxslərin 

yaradılmasına 

hüququ  olan  dövlət  qeydiyyatı  orqanlarının,  

təşkilati-sərəncam  sənədlərin,  həmçinin  rəsmi 

statistika  müşahidələrinin    aparılması  nəticəsində 

alınmış  məlumatlara  uyğun  olaraq,  SVDR-in 

obyektləri üzrə məlumatların aktuallaşdırılmasını; 

hüquqi  şəxslərin  yaradılmasına  hüququ  olan 

dövlət  qeydiyyatı  orqanlarının  məlumatları  və  ya  

təşkilati-sərəncam  sənədləri  əsasında,  hüquqi 

şəxslərin,  onların  ayrı-ayrı  xüsusiləşdirilmiş 

bölmələrinin  və  fərdi  sahibkarların  SVDR-dən 

çıxarılmasını. 

 

STATĐSTĐK YEKUN



 – yığılmış məlumatların 

sistemləşdirilməsindən,  statistik  müşahidələrin 

materiallarının  qruplaşdırılmasından  və  statistik 

məcmuların  ümumiləşdirilməsindən  ibarət  olan 

statistik 

tədqiqatın 

son 


mərhələsidir. 

Bu 


mərhələdə  ümumiləşdirici  statistik  göstəricilər 

vasitəsilə  ayrı-ayrı  vahidlərin,  onların  qruplarının 

və  ümumilikdə  obyektin  xarakteristikasına  keçid 

həyata 


keçirilir. 

Statistik 

yekun 

özündə 


məlumatların  qruplaşdırılmasını,  qrupdan  və 

altqruplardan  seçilmiş  ümumiləşdirici  göstəricilər 

sisteminin  hesablanmasını,  eyni  zamanda  işin 

nəticələrinin 

cədvəl 

və 


qrafiklərdə 

rəsmiləşdirilməsini  birləşdirir.  Statistik  yekun 

texniki 

əməliyyat 

və 

ümumi 


nəticələrdən 

ibarətdir, 

əsas 

tərkibi 


işlənib 

hazırlanan 

cədvəllərdən  ibarətdir  və  müəyyən  proqram  üzrə 

yerinə  yetirilir.  Bütün  ilkin  statistik  müşahidə 

materialları mərkəzi statistika orqanına ötürülməsi 

və burada statistik məlumatların yekunlaşdırılması 

təşkil  edilən  statistik  yekun,  mərkəzləşdirilmiş 

sayılır.  Đlkin  məlumatların  mərkəzləşdirilməmiş 

qaydada yekunlaşdırması yerlərdə (Naxçıvan MR, 

rayonlar  və  şəhərlərdə)  həyata  keçirilir  və  bu, 

qeyri-mərkəzləşdirilmiş yekun hesab olunur. 

 

STATĐSTĐKA



  –  1)  özündə  elmi  fənlərin 

(bölmələrin)  mürəkkəb  və  şaxələnmiş  sistemini 

əks  etdirən,  müəyyən  xüsusiyyətlərə  malik  olan, 

kütləvi  hadisələrin  və  proseslərin  kəmiyyət 

tərəfini  onların  keyfiyyət  tərəfindən  ayırmadan 

öyrənən  bilik  –  elm  sahəsidir.  Onun  əsas 

bölmələri  statistika  elminin  daha  çox  ümumi 

kateqoriyaları,  prinsip  və  metodlarına  baxan 

statistikanın  ümumi  nəzəriyyəsidir; iqtisadiyyatda 

baş  verən  hadisə  və  prosesləri  öyrənən  iqtisadi 

statistikadır;  sosial  hadisə  və  prosesləri  öyrənən 

sosial  statistikadır;  2)  ictimai  həyatın  hadisə  və 

prosesləri 

haqqında 

kütləvi 

məlumatların 

toplanması,  işlənməsi,  təhlili  və  nəşrinə  dair  - 

praktiki  fəaliyyət  sahəsidir;  3)  ictimai  həyatın  və 

ya  onların  məcmusunun  kütləvi  hadisə  və 

proseslərinin  vəziyyətini  əks  etdirən  rəqəm 

məlumatlarının  məcmusudur;  4)  sosial-iqtisadi 

proses  və  hadisələrin  öyrənilməsi  üçün  riyazi 

statistika metodlarından istifadə edən sahədir. 

“Statistika”  latın  termini  olan  “status”  sözündən 

götürülmüşdür  və  əşyaların  vəziyyətini,  halını 

ifadə 

edir. 


“Siyasi 

vəziyyət” 

mənasında 

işlədilmişdir  və  bu  səbəbdən  italyan  sözü  stato  – 

dövlət  və  statista  –  dövləti  yaxşı  tanıyan 

deməkdir.  Bu  söz  elmi  ədəbiyyata  XVIII  əsrdə 

daxil 

olmuşdur 



və 

başlanğıcda 

“dövlətin 

idarəedilməsi”  kimi  başa  düşülmüşdür.  Amma 

statistika  elmi  hələ  əvvəllər,  XVII  əsrin 

ortalarında,  dövlətin  istehsalının  aparılması, 

ticarət,  beynəlxalq  münasibətlərin  təşkili  və  s. 

üçün ehtiyatların mövcudluğu haqqında ölkə üzrə 

məlumata  dövlətin  ehtiyaclarının  öyrənilməsinə 

cavab  kimi  meydana  gəlmişdir.  Bu  dövrdə 

statistika  siyasi  hesab  adlanırdı.  Siyasi  iqtisad  və 

statistikanın  uyğun  gəldiyi  elm  idi.  Onun  banisi 

ingilis 

alimi 


V.Petti 

olmuşdur. 

Statistika 

ifadəsindən ilk dəfə 1746-cı ildə alman filosofu və 



 

604 


hüquqşünası  professor  Qotfrid  Axenval  istifadə 

etmişdir. 

Lakin 



dövrdə 



Q.Axenvalın 

statistikanın  məzmunu,  predmeti  və  vəzifələri 

haqqında  baxışları  müasir  statistika  elminə  olan 

baxışlardan  çox-çox  uzaq  idi.    XIX  əsrin  birinci 

yarısında  A.Ketle  və  onun  davamçıları  işlərində 

statistikanın 

ictimai 

hadisələrin 

qanunauyğunluqları  haqqında  elm  kimi  təqdim 

edilməsinə 

cəhd 

göstərsələr 



də, 

bu  


qanunauyğunluqlara mücərrəd baxılır, cəmiyyətin 

qanunları  təbiətin  qanunları  ilə  eyniləşdirilirdi 

(“sosial  fizika”  A.Ketle).  Daha  sonra  statistikada 

onu  hadisənin  keyfiyyət  tərkibindən  ayırmaqla 

kəmiyyət  tərəfini  öyrənən  elmi  statistika  fənninin 

formal  izahının  yayılması  kimi  təqdim  etmişlər. 

Azərbaycanda  statistika  elminin  inkişafında  bir 

çox  alimlərin,  xüsusilə  Sədi  Hacıyevin  (Cənubi 

Qafqazda  statistika  üzrə  ilk  alim)  böyük  xidməti 

olmuşdur.  

Đndiki  dövrdə  statistika  (sosial-iqtisadi  statistika) 

ictimai  elmdir  –  baxılan  ictimai  hadisələrin 

keyfiyyət 

tərkibi 


ilə 

bilavasitə 

əlaqədə 

kəmiyyətinin  formalaşması  və  dəyişməsinin 

qanunauyğunluqlarını  öyrənir.  Statistika  elmi 

bazar  iqtisadiyyatının  inkişafının  tələblərinə 

uyğun  olaraq,  kəmiyyət  təhlili  üsullarını  işləyib 

hazırlayır.  Keçən  əsrin  sonlarından  başlayaraq, 

statistika  elmi  beynəlxalq  standartlara    və  bazar 

iqtisadiyyatının  tələblərinə  uyğun  olaraq,  müasir 

elmi-metodoloji  prinsiplər  üzərində  qurulmağa 

başlamışdır. 

 

STATĐSTĐKA 

CƏDVƏLĐ

 

- 

statistika  

məlumatlarının 

izahının 

cədvəl 

şəklində 



verilməsidir.  Statistika  müşahidəsi  materiallarının 

yekunlaşdırılması 

və 

qruplaşdırılmasının  



nəticələri,  bir  qayda  olaraq,  cədvəl  formasında 

izah  olunur.  Statistika  cədvəlləri  tədqiqat  üçün 

toplanmış  statistika  materiallarının  təsvirinin  və 

təhlil 


edilməsinin 

ən 


səmərəli 

formasıdır. 

Statistika  cədvəllərində  statistik  məlumatlar  daha 

yığcam, aydın, ifadəli və əyani şəkildə görünür.   

Hər  bir  cədvəl  statistika  cədvəli  adlandırıla 

bilməz.  Məsələn,  vurma  cədvəli,  loqarifma 

cədvəli  və  s.  statistika  cədvəli  ola  bilməz. 

Statistika  cədvəlləri  sətir  və  sütunlardan  ibarət 

olub,  sosial-iqtisadi  hadisələr  haqqında  statistik 

məlumatlar müəyyən ardıcıllıqla və əlaqədə təsvir 

edilir. 

Statistika 

cədvəllərində 

empirik 


məlumatlarının 

hesablanmış 

nəticələrinin 

məcmusunu  əks  etdirir  və  o  ilkin  informasiyanın 

yekunlaşdırılmasının  nəticəsidir.      Statistika 

cədvəlləri  bir  və  ya  bir  neçə  mühüm  əlamətlər 

üzrə  öyrənilən  statistika  məcmusunun  yekun 

rəqəmlərlə  iqtisadi  təhlilinin  məntiqi  qarşılıqlı 

əlaqələrinin xarakterizəsindən ibarətdir. 

Cümlədə  olduğu  kimi  statistika  cədvəllərinin  də 

mübtəda və xəbəri vardır. Cədvəlin mübtədasında 

xarakterizə olunan obyekt, məcmu vahidi, qruplar 

vahidi,  yaxud  məcmu  bütünlükdə  göstərilir. 

Öyrənilən  statistika  məcmusunun,  yəni  cədvəlin 

mübtədasını 

xarakterizə 

edən 

kəmiyyət 



formasında  göstəricilər  cədvəlin  xəbəri  adlanır. 

Statistika  cədvəlinin  mübtədası,  adətən,  cədvəlin 

sol tərəfində, xəbəri isə sağ tərəfində verilir. 

Statistika cədvəlləri üfüqi və şaquli sətirlərdən və 

şaquli sütunlardan ibarət olur. Sətirlər və sütunlar 

bir-birini  kəsən  düz  xətlərlə  ayrılır.  Onların 

kəsişən  yerlərində  xanalar  əmələ  gəlir.  Həmin 

xanalarda  mübtədaları  xarakterizə  edən  rəqəmlər 

yazılır.  Hər  bir  statistika  cədvəlinin  ümumi,  yan 

və  yuxarı  başlığı  olur.  Ümumi  başlıq  cədvəlin 

üstündə yazılır və cədvəldə  verilən məlumatların 

qısa  məzmununu    xarakterizə  edir.  Cədvəlin  yan 

başlığı  onun  sol  tərəfində, yəni  cədvəlin  mübtəda 

hissəsində  yazılır  və  sətirlərin  məzmununu 

xarakterizə  edir.  Cədvəlin  xəbərini  xarakterizə 

edən yuxarı başlıq cədvəlin şaquli sütunlarını əks 

etdirir.  Mübtədanı  xarakterizə  edən  sətirlərin 

yekun  məlumatı  cədvəlin  sağ  tərəfində,  xəbəri 

göstərən  sütunların    yekun  məlumatı  isə  cədvəlin 

aşağı hissəsində verilir. 

Statistika  cədvəlinin  maketini  aşağıdakı  kimi 

vermək olar : 



 

 

 

 

 

Cədvəlin ümumi başlığı 

 

 



 

     


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Mübtədanın 

xarakterinə 

görə 


statistika 

cədvəllərini aşağıdakı növlərə ayırmaq olar: sadə, 

qruplu və quraşıq cədvəllər.  

Xanaların 

nömrələri 

 

Sətirlər 



 

Sətirlərin 

yekunu 

 

Sütunlar 



Sütunların 

yekunu 


Müb-

təda 


Xə-

bər 


Sütunların 

yuxarı başlığı 



 

605


Sadə  cədvəllərin  mübtədasında  öyrənilən  obyekt 

qruplara  ayrılmır.  Belə  cədvəllərdə  məcmunun 

bütün  vahidlərinin  siyahısı,  ya  da  bütövlükdə 

məcmusu  göstərilir.  Sadə  cədvəlin  mübtədasında 

müşahidə vahidlərinin, xronoloji tarixlərin, yaxud 

ərazi  bölgələrinin  siyahısı  verilir.  Sadə  cədvəllər 

öyrənilən  hadisənin  sosial-iqtisadi  tipini,  onların 

quruluşunu, 

həmçinin 

onların 


əlamətləri 

arasındakı əlaqə və asılılıqları aşkar etməyə imkan 

vermir.  Qruplu  cədvəlin  mübtədasında  öyrənilən 

hadisə  bir  əlamət  üzrə  qruplara  ayrılır.  Belə 

cədvəlin  xəbərində  qrupdakı  vahidlərin  sayı 

mütləq  rəqəmlərdə  və  yekuna  nisbətən  faizlə 

göstərilir. 

Quraşıq 


cədvəlin 

mübtədasında 

statistika  məcmusu  iki  və  daha  çox  əlamət  üzrə 

qruplaşdırılaraq    verilir.  Sadə  işlənilən  cədvəlin 

xəbərində  göstəricilər  yarımqruplara  ayrılmır. 

Xəbəri sadə işlənilmiş cədvəl göstəricilərin paralel 

verilməsi  prinsipinə  əsaslanır.  Cədvəlin  xəbərini 

həddindən  artıq  xırdalamaq  olmaz.  Cədvəl  nə 

qədər  yığcam  tərtib  edilərsə,  bir  o  qədər  onun 

əyanilik  xüsusiyyətini  artırmaq  mümkündür.  Çox 

böyük  cədvəlin  əvəzinə  iki  və  daha  çox  cədvəl 

tərtib etmək məqsədəuyğun hesab olunur.       

 

STATĐSTĐKA  FƏALĐYYƏTĐ

  –  statistika 

standartları əsasında cəmiyyətdə baş verən kütləvi  

hadisələr  haqqında  kəmiyyət  məlumatlarının 

keyfiyyət 

tərəfindən 

ayırmadan 

yığılması, 

işlənməsi və yayılması ilə bağlı fəaliyyətdir.  



 

STATĐSTĐKA  GÖSTƏRĐCĐLƏRĐNĐN  SĐ-

YAHISI 

-  müəyyən  ardıcıllıqla  ifadə  olunmuş 

statistik göstəricilərdir. Statistika göstəriciləri hər 

hansı  sahənin  fəaliyyətini  xarakterizə  edən  adlı 

kəmiyyətlərlə göstərilir. 



 

STATĐSTĐKA 

GÖSTƏRĐCĐSĐ

 

– 



cəmiyyətdəki 

sosial-iqtisadi 

hadisələrin 

və 


proseslərin kəmiyyət-keyfiyyət xarakteristikasıdır. 

Statistika  göstəricisinin  keyfiyyət  tərəfi  konkret 

məkan  və  zaman  şəraitində  hadisə  və  ya 

proseslərin  mahiyyətini,  kəmiyyət  tərəfi  isə  onun 

miqdarını,  mütləq  və  ya  nisbi  kəmiyyətlərini 

göstərir. 

Məsələn, 

Azərbaycanda 

(ərazi 

müəyyənliyi) 01.01.2010-cu il vəziyyətinə (zaman 



müəyyənliyi) 

əhalinin 

sayı 

(əhali 


say 


göstəricisinin keyfiyyət müəyyənliyi) - 8,8 milyon

 

nəfər  (kəmiyyət  müəyyənliyi)  olmuşdur.  Bu 



müəyyənliklərin  hər  hansı  birindən  məhrum  olan 

rəqəm statistika göstəricisi hesab edilmir. 

Statistika  təcrübəsində  hesablanan  göstəricilər 

aşağıdakı  əlamətlərə  görə  üç  qrupa  bölünür:  1) 

öyrənilən  göstəricilərin  mahiyyətinə  görə  - 

proseslərin  miqdarını  əks  etdirən    həcm  (əmtəə 



dövriyyəsinin  həcmi)  və  özündə  öyrənilən 

məcmunun  (əmək  məhsuldarlığının  səviyyəsi) 

tipik  xüsusiyyətlərinin  nisbətlərinin  kəmiyyətini 

səciyyələndirən 



keyfiyyət 

göstəriciləri; 

2) 

hadisələrin aqreqasiya  (birləşmə)  səviyyəsi  üzrə  - 



tək  bir  prosesi  əks  etdirən  fərdi  və  məcmunu 

ümumilikdə  və  ya  onun  hissələrini  əks  etdirən 



ümumiləşdirici 

göstəricilər

3) 

öyrənilən 



hadisələrin xarakterindən asılı olaraq – vaxta görə 

hadisələrin  inkişafını ifadə  edən,  yəni  əlamətlərin 

(sənaye  məhsullarının  aylıq,  rüblük,  illik  həcmi), 

dəyişmə  prosesini  səciyyələndirən  fasiləli  və 

müəyyən tarixə (ana) hadisələrin (dövrün əvvəlinə 

və  ya  sonuna  mal  ehtiyatlarının  kəmiyyəti, 

müəssisələrin  sayı)  vəziyyətini  əks  etdirən  ani 

göstəricilər.  

Đqtisadi  sahənin  hər  hansı  tərəfini  (hər  hansı 

əlamət  üzrə)  əks  etdirən  göstəricilər  sahə 

göstəricisi, ayrı-ayrı ərazi bölmələri üzrə isə ərazi 

və ya regional göstərici adlanır.  

Statistika  göstəriciləri  -  mütləq,  nisbi,  orta 

kəmiyyət  və  s.  kimi  ifadə  olunur.  Statistik 



məlumatların  təhlili  və  öyrənilən  hadisələrin 

(əlamətlərin 

səciyyəliliyi, 

onun 


ayrı-ayrı 

hissələrinin nisbəti, onun məkanda yayılma həddi, 

vaxta  görə  inkişaf  meyli  və  sürəti  və  s.) 

xüsusiyyətlərini  xarakterizə  etmək  üçün  istifadə 

olunan  analitik  göstəricilərdən  -  nisbi  və  orta 

kəmiyyətlər,  variasiya  və  dinamika  göstəriciləri, 

əlaqələrin sıxlığı və s. istifadə olunur. 

 

STATĐSTĐKA 

MEYARI

 

– 

ümumi 



məcmusundan  seçmə  (x

1

,  x



2

,....,  x

3

)  əsasında  N 



statistik  ehtimalların  qəbul  edilməsi,  ya  da  inkar 

edilməsinə  imkan  verən  qaydadır.  Hər  bir  meyar 

X-in  bütün  seçmələrinin  sahəsində  W  kritik 

bölgəsini  müəyyən  edir:  əgər  (x,x,....,x)  ε  W  isə, 

W:N inkar edilir, əks halda isə inkar edilmir. Belə 

alqoritm  N  ehtimalları,  ya  da  onun  təkzibinə 

məntiqi sübut vermir. Dörd hal mümkündür: 

1.  N  doğrudur,  amma  meyara  uyğun  olaraq  inkar 

edilir – bu, birinci növ xətadır (onun α ehtimalının 

əhəmiyyət səviyyəsidir); 

2. N doğrudur və qəbul edilir (bu halın ehtimalı 1- 

α); 


3.  N  doğru  deyil,  amma  meyara  uyğun  olaraq 

qəbul edilir – bu, ikinci növ xətadır (onun ehtimalı 

β-dir); 

4.  N  doğru  deyil  və  inkar  edilir  (1-β  ehtimalı  bu 

halda 

meyarın 


gücü 

adlanır). 

Meyarın 

quruluşunda  α  və  β-nı  minimuma  endirmək 

lazımdır  ki,  bu  da  məsələlərin  əksəriyyətində 

mümkün olmur. 



 

STATĐSTĐKA 

MƏQSƏDLƏRĐ 

ÜÇÜN 

REGĐSTR

  –  bütün  uçot  vahidlərinin,  müşahidə 

vahidlərinin  və  təhlil  vahidlərinin  daxil  edildiyi 

registrdir.  Bu,  statistiklərə  istehsal  sistemini 

öyrənmək  üzrə  öz  işlərində  istifadə  etmək  üçün 



 

606 


lazımdır.  Yaradılmış  bütün  müəssisələr,  onlara 

görə  cavabdehlik  daşıyan  hüquqi  vahidlər, 

onlardan  asılı  olan  yerli  vahidlər,  yəni  iqtisadi 

fəaliyyət  göstərən  və  ümumi  daxili  məhsulun 

yaradılmasında  iştirak  edən  yuxarıda  sadalanan 

bütün vahidlər registrə daxil edilir.  

Statistik  registr  statistik  müşahidə  obyektinin 

tərkib 


hissələrinin 

(vahidlərin) 

siyahısıdır. 

Statistik  registrdə  onun  tərkib  hissələrində 

(məsələn, əhali registrində, tikinti registrində) baş 

verən 


dəyişikliklər 

(yenilərinin 

yaranması, 

köhnələrin  ləğv  edilməsi)  qeyd  olunur.  Statistik 

registr müşahidənin əsası rolunu oynayır. 

 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin