A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 3,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mirzə Cəlilə min rəhmət! 441
- Zarafatcıl
- GÜLMƏŞƏKƏR KƏNDİNİN SABAHI
|
1968
440
MOLLA NƏSRƏDDİN — 66 (Zarafat)
Mirzə Cəlilə min rəhmət! 441 ZARAFATSIZ
Zarafatsız, əziz oxucum, sənə bir para ciddi söz demək istəyirəm və bir para mətləblərdən agah eləmək istəyirəm səni. Zarafat bir yana qalsın, indi işdi-şayət, şər deməsən, xeyir gəlməz, günlərin bir günündə, məsələn, mənim bu yazım keçdi sənin əlinə. Təsadüfən elə oldu ki, o gün, ayıb olmasın əhli- əyalın uşaqları yığışdırdı apardı bacısıgilə. Və sən özün də iraq-iraq, bir balaca timo olduğun səbəbə görə onlara qoşula bilmədin və qaldın evdə. Televizorun da ki, bir balaca əngəl çıxarıb və radion da xarab olub. Axşamlar nərd oynadığın qonşun üç gündür köçüb bağa və axşamlar mırt vurduğun dostun iclasdadır. Və belə olan surətdə, niyyət olmasın, qismət olsun, sən bir balaca darıxırsan və özünə bir məşğuliyyət axtarırsan ki, başını birtəhər qarışdırasan və birdən gözün sataşır, ayıb olmasın, bizim bu cızma-qaraya və bekarçılıqdan götürüb başlayırsan bunun ora-burasını ditdələməyə. Fələyin işini bilmək olmaz, birdən, məsələn, tutalım, sən bu səfsəfəni oxumağa başladın və hətta, dilim-ağzım qurusun, oxuyub başa çatdın və bu zaman da bəzi-bəzi məsələlər səninçün aydın oldu və bəzi-bəzi məsələlər sənin üçün aydın olmadı. O vədə sən istəyəcəksən ki, haman bu qaranlıq qalan zatları bir allah bəndəsindən soraqlaşıb biləsən və aydınlaşdırasan. O vədə səni artıq zəhmətə salmamaq üçün mən elə bu başdan bir iki kəlmə sözümü demək istəyirəm. Şərti şumda kəsək ki, xırmanda spor eləməyək. Bəli, nuri-didəm, əgər ki, bu yazımı ayaqdan başa, yəni geridən qabağa yox, elə öz qaydasınca, yəni ki, başdan ayağa, əvvəldən axıra oxusan o vədə birinci səhifəni açıb görəcəksən ki, bəli yuxarıda yazılıb: ANAR və ondan bir az aşağıda yazılıb: MOLLA NƏSRƏDDİN-66 və onun altında mötərizə içində xırdaca-xırdaca yazılıb ki, "zarafat".
442 Bu yerində barmağını dişləyəcəksən ki, aya, görəsən bunlar nə deyən şeydir? Yəni ki, Anar nədir? Molla Nəsrəddin niyə olsun 66, tramvay-zad deyil ki və zarafat ləfzi niyə görə mötərizə içinə alınıb. Əzizim, heç ürəyini sıxma, kefini pozma, bir hövsələni bas, bir səbr elə, toxda, darıxma, tələsmə, bu saatca hamısını sənə dürlü-durlü, bircə-bircə deyəcəyəm. Anar — mənim ismi- şərifimdir, yəni ki, adımdır. 66, yəni bu yazını mən yazmışam miladın 1966-cı ilində və hicrinin... vallah, heç özüm də bilmirəm ki, hicrinin neçənci ili olur. Zarafat ləfzinin mötərizəyə alınması o mətləbə işarədir ki, yəni hər yazının özünün bir məxsusu növü var, buna da frəng hükəmaları "janr" deyirlər. Məsələn, necə ki, roman, dram, komediya, hekayə və bunun sayaq. Bu janr ki var, onu adətə görə mötərizə içində və xırda yazırlar. İndi biz də, yalandan belə eləmişik ki, ayıb olmasın, özümüzü böyük-böyük yazıçılara oxşadaq. Yəni ki, bu cızma-qaramızın növü, ya bəistilahi-frənk janrı — zarafat janrıdır. Maşallah de, gözə gətirərsən. Hə, o ki qaldı Molla Nəsrəddinə, burda məsələ bir az tuldur. Cümlə-cahan məxluquna məlumdur ki, bir Molla Nəsrəddin olub 600 il bundan əqdəm, biri də 60 il bundan qabaq (vallah, lap adamın yadına təzə pul-köhnə pul əhvalatı düşür). Orasını deyə bilərik ki, bu birinci Molla Nəsrəddin əntiqə kişi olub, allah ona rəhmət eləsin, çünki diriyə də rəhmət var. Miladın 1906-cı ilində şəhri Tiflisdə bir başqa Molla Nəsrəddin peyda olub və bu birincisindən də yaxşı kişi olub. Yığıb başına Mozalanı, Lağlağını, Qızdırmalını, Hərdəm- xəyalı bir mizah, gülgi məcmuəsi çıxardıb küllü-aləmdə məşhur olub. Ay sənin canını yeyim, mənim gözəl oxucum, görürəm ki, arifsən, bu yeri oxuyanda birdən qaşqabağını salladın, bir papiros çıxarıb tələsik damağına aldın, durub əsəbanə var-gəl elədin və ürəyində də dörd-beş dəfə dedin ki, "yox, bu lap ağ
443 oldu".
Sonra da mənim barəmdə bu tövr fikir elədin ki, "hərifin iştahasına bax.
Gör aşnam özünü kimlərnən yan-yana qoyur. Bu lap urus demişkən oldu "podtekst". Yəni, dediyi odur ki, bir Molla Nəsrəddin olub, ikinci Molla Nəsrəddin olub, üçüncüsü də elə mən özüməm. 66-cı ilin Molla Nəsrəddini. Anası ölmüşdü. Asta ye, boğazında qalar". Yox, yox, atam balası, vallah yox, billah yox, əşədibillah yox. Zarafat qalsın bir yana, mən nəkarayam ki, belə xam xəyallara düşəm. Mən hara, onlar hara? Gözlərimin işığı, mən qələt eləyib deyərəm ki, üçüncü ya otuz üçüncü Molla Nəsrəddinəm. Mənim dediyim odur ki, Molla nəsrəddinlərin vaxtında üstünə gülməli çox şey vardı, indi də azdan-mazdan tapılar... Aşna, bu yerini oxuyanda bir udqundun, nəfəsini dərdin, durdun armudu istəkana bir xoruz quyruğu çay süzdün, üç para qənd saldın, iki dilim limon, başladın hirsnən qarışdırmağa, dedin öz-özüvə — ay zalım, heç dinmə, tutmuşam, canımçün elə yerdən yapışmışam ki, nə qədər çabalasan da xirtdəyini əlimdən qurtara bilməyəcəksən. Səhvin belə zorbasını görməmişdim, ədə, a mən deyən, necə yəni o vaxt, necə yəni bu vaxt... əyə, bəyəm bilmirsən bu söhbətdən nə iyi gəlir? Qadan alım iynəmə, qurban olum iynəmə, başıva dönüm iynəmə. İynəmə, oturaq rubəru, adam balası adam kimi danışaq. Hirsivi də qoy cibivə lazım olar. Məni qorxutma, maralım, onsuz da qorxaçağam. Ürkərəm, ürəyim partlar, qanım qalar üstündə, balalarım var. Vallah, billah burda bir siyasi səhv-zad yoxdur. Axı sən qoymadın sözümü deyib axıra
444 çıxım, vurdun ağzımdan. Mənim dediyim nədir? Dediyim odur ki, gözəlim, adamlar həmişə gülüblər. Lap elə pis vaxtlarda da, işləri fırıq olanda da gülüblər, indi işlər düzələndə, ömrlər firavan keçəndə də gülürlər. Amma niyə gülüblər və nəyə gülüblər? Bax, qadası, məsələ də elə bundadır. Altmış il bundan qabaq Molla Nəsrəddin nəyə gülürdü? Gəlsənə bir sadalayaq; Molla Xəsrəddinə, mərsiyəxana, dərvişə, şeyxə, bəyə, xana, mülkədara, milyonçuya, qaradavoya, sansora... Mən ölüm elədir, elə deyil? Ay sağ ol, atan rəhmətlik. Deməli o vaxt Molla Xəsrəddin vardı, bəy, xan, mülkədar, milyonçu vardı, şeyx, dərviş, qaradavoy, sansor, zir-zibil vardı... İndi hanı onlar? Yoxdu. Min şükür ki, yoxdur. Demək onlara güldük qurtardıq. Bəs indi nə var ki, o vaxt yox idi? İndi bax, bizim bu yaşadığımız şəhərdə neçə-neçə ali məktəb var, fabrik-zavod var, kitabxana var, teatr var. Neçə-neçə gözəl- göyçək bina var və bu binalarda da elə haman bu binaları tikənlərin özləri, ya tay-tuşları, yar-yoldaşları — gözəl-göyçək adamlar yaşayır. Hardaydı o vaxtın fəhləsində, bənnasında, malakeşində o baxt ki, özü öz əliylə tikdiyi uca imarətdə özü və kül-külfəti yaşayaydı. O vaxtlar fəhlə-kəndçi, kasıb-kusub, fəqir-füqəra azarlayanda pulsuz xəstəxana uzü görərdi? Övrət çadrasız küçəyə çıxa bilərdi? İntelgent qoçunun qorxusundan çıqqırını çıxardardı? Getdi o dövranlar, çox şükür ki, getdi. Bir dəfəlik getdi. Gurumbultuyla cəhənnəmə bezbilet vasil oldu. Bal da yesə dirilməz. Bəs belə olan surətdə bu qara günlərin qurtarıb getdiyini görəndə, ağ günlərin həmişəlik gəldiyini görəndə, adam sevinib gülməsin, əl çalıb oynamasın, neyləsin? Deməli, indi Molla dayı gülsə sevindiyindən, xoşlandığından güləcək. Qaranoy, görürəm bu yerdə yenə gözün kirpik çaldı, əvvəlcə fikrə, sonra eyvana getdin, gözəl yaşıl şəhərimizin, qaşəng mavi dənizimizin, pambıq kimi ağ buludlarımızın seyrinə
445 daldın, handan-hana özünə gəlib dedin: "Belə de. Məsələ bu tövr imiş, deməli satira deyil, yumor, neynək, onda hər şey aydındır, necə deyərlər, tüstüsü düz çıxar". Ağrın-azarın mənə gəlsin, gəl sən bu misalı çəkmə, xoşum gəlmir bu sözdən, bilmirəm kim dəb salıb bunu: tüstüsü düz çıxsın. Yaxşı söz deyil bu. Səksəkəli ürəklərin sözüdür. Özünə, dediyinə inanmayanların, inamından, əqidəsindən nigarançılıq çəkənlərin sözüdür. Gəl inamımızı, sədaqətimizi əyri-düz tüstüyə bağlamayaq. Tüstü ki var, xatalı şeydir —gülək belə əssə, belə çıxacaq, elə əssə elə. Əzizimən, gəl ürəyimizi, fikrimizi bayrağımızla düz eləyək. Al bayrağımızı ürəyimizdə dalğalandıraq, başına dönüm və bu bayrağın həqiqətinə sadiq qalaq, sözün doğrusuna inanaq, sözün doğrusunu deyək və sözün doğrusunu deməkdən qorxmayaq. Sözün doğrusu isə budur ki, ceyranım, hələ zir-zibili tamam silib, süpürüb qurtara bilməmişik. Odur ki, sevincdən, fərəhdən gülməklə bərabər hərdən-birdən acığnan da gülək, rişxəndlə, kinayəylə, hirslə gülək, yana-yana gülək, gülə-gülə yandıraq. Mən ölüm necə deyirəm? Sən bir kəlama diqqət elə! Axmaq işlərə, əbləh söhbətlərə, mənasız hərəkətlərə gülək. Altmış il bundan qabaq xanların, bəylərin, dərviş- rövzəxanın, əyan-əşrəfin kökü kəsilib, amma, a başına dönüm, qorxaqlığın kökü hələ kəsilməyib ha. Təkdən-birdən, ayda-ildə bir dəfə, görürsən işdi düşür, qorxaq adama da rast gəlirsən. Gündüz çıraqla axtaranda, yəni sözün düzü, elə gecə çıraqsız axtarmayanda da bir də görürsan ki, qarşıva çıxdı kim? Ay sağ ol. Qorxaq. Bəli, bəli. QORXAQ. AXMAQ. ALÇAQ. YALTAQ. Bu "ağlar". Bir də var "xorlar" — RÜŞVƏTXORLAR, MÜFTƏXORLAR. Bir də var "bazlar" — DƏSTƏBAZLAR, DOSTBAZLAR, SÖZBAZLAR, QOHUMBAZLAR, YERLİBAZLAR. Bir də var "pərəstlər" — ŞÖHRƏTPƏRƏSTLƏR, MƏNSƏBPƏRƏSTLƏR və yenə YERLİPƏRƏSTLƏR.
446 Bir də var "karlar", yox, yox, şikəst karlar yox, RİYAKARLAR, SAXTAKARLAR. Bir də var "çılar": BÖHTANÇILAR, YALANÇILAR, MİYANÇILAR. Bir də var paxıllar, var, vallah var, billah var. Bir də var — AVAMLAR, CAHİLLƏR, NADANLAR, QANMAZLAR, desən yoxdur, çanımçün, inciyərəm səndən. Bir də var LAQEYDLƏR, BİGANƏLƏR, DƏYMƏ MƏNƏ, DƏYMƏRƏM SƏNƏLƏR, ƏŞİ MƏNİM NƏ İŞİMƏLƏR, dad onların əlindən, dad-bidad. Bir də var... Əl qərəz, hamısını saysam, deyəcəklər, ifrata varırsan, boyaların tünddür, bə hanı yaxşı "çılar" — əlaçılar, zərbəçilər... Hanı yaxşı — "pərəstlər – həqiqətpərəstlər, vətənpərəstlər. Hanı yaxşı "karlar" — sənətkarlar, fədakarlar. Hanı mərdlər, qocaqlar, doğruçular, ağıllılar, gözəllər. Deyirsən, yəni yoxdur? Necə yoxdur, əzizim, əksinə çoxdur. Lap çoxdur. Pislərdən qat-qat çoxdur. Və elə ona görə də yaxşılardan yazan da qat-qat çoxdur, yaxşılardan qat-qat çox yazırlar və yaxşılardan qat-qat yaxşı yazırlar. İndi ki, belə oldu, dostum, daha məndən umu-küsü eləmə, mən də bu cızma-qaramda qoy pisləri pisləyim, pislərə və pisliyə gülüm, orda-burda gözümə dəyən əyər-əysiyi, xırda- xuruşu, kəm-kəsiri çıxarım gün işığına, camaat tamaşa eləsin, gülən gülsün, gülümsünən gülümsünsün. Sənin də, quzu kəsim, işdi-şayət dodağın qaçar — mənim başımın ucalığıdır, deyərəm çox sağ ol, yox qaçmaz, neynək, yenə çox sağ ol, yenə var ol, yüz yaşa. Amma bir xahişim var, bu ilan-qurbağanı oxuyanda, gözünü qıyıb oxumayasan ha. Neçin ki, sağ gözünü qıyıb sol gözünlə oxusan, hər şey sənə sağ görünəcək, sol gözünü qıyıb sağ gözünlə oxusan hər şey sənə sol görünəcək. Gözlərin zəifdirsə, anam balası, neynək, tax eynək. Amma bax ha, məbadə qara eynək taxasan, zərərdir. Cəhrayı eynək də
447 taxma, zərəri daha çoxdur. Elə adicə şüşə tax. Qorxuram dəcəl uşaqlar eynəyini sındıra, başlayasan zərrəbinlə baxmağa. Zərrəbinlə oxuma, qardaşım, özün-özünü ürküdərsən, gözüvə cin-şeyatin görünər. Zarafat bir yana qalsın, bütün bu dediklərim ciddi sözüm idi ha. Ciddi. Lap ciddi. Zarafatsız. Hə, indi bu yerdə ciddi söhbət qurtardı. Keçək zarafata.
448
MƏLUMAT Xüsusi müxbirimiz Xəbərçi Xədicədən Danabaş, 30 fevral.
Yaşıl ayın başında burada qabaqcıl içkibazların simpoziumu açılmışdır. Səhər saat beşin yarısında müşavirə iştirakçıları toplaşmağa başladılar... Xoş xaş iyi ətrafı bürümüşdür. Qədəhlərin cingiltisi, stəkanların çıqqıltısı, şüşələrin açıltısı gözəl bir ahəng yaradır. Hər tərəfdə şən əhvali-ruhiyyə hakimdir. İştirakçıların kefi ala buluddadır. Hamı, necə deyərlər, lül vurub, mil durub. Çoxdan bəri görüşməmiş köhnə tanışlar bir–birilə mehriban zarafatlaşırlar: Aşna, içmisən çaxır, gözlərin axır... və yaxud, xeyri yoxdur çaxırın, içmə açar paxırın. Foyedə noxud, pudralı limon, vobla balığı satılır. Divardakı lövhələrdə Ömər Xəyyamın, Bəhlul Danəndənin, Kefli İsgəndərin portretləri nəzəri cəlb edir. Prezidium masasının üstünə boş araq, çaxır, konyak, şampan, pivə şüşələri düzülmüşdür. Tamada — qocaman içkibaz Lül Qəmbər məclisi giriş tostuyla açdı. Lül Qəmbər yoldaş içkibazlar məclisini mədəni həyatımızda əlamətdar bir hadisə olduğunu qeyd etdi. Sonra o, əsas tost üçün və əlavələr üçün reqlament təyin olunmasını təklif etdi, əsas tost üçün yarım litr, əlavələr üçün yüz qram reqlament təyin olundu. Lül Qəmbər yoldaş dedi ki, iştirakçılar dörd seksiyaya ayrılıblar: araq, konyak, şərab və pivə seksiyalarına. Sonra L.Qəmbər yoldaş müşavirəyə başqa şəhərlərdən gəlmiş qonaqları salamladı və onlara bir-bir söz verdi. Qonaqlardan Soobrazim Natroixov iki məsləkdaşın cütləşib üçüncüsünü axtarması metodunun səmərəli nəticələrindən danışdı. Sonra qonaqlardan Vipivenko, Kindzmarauli, Çaxiryan, Şaltay Baltayev və Aldıyatdı Batdıqaldıyev tost dedilər, allahverdisi iştirakçılara. 449 Əsas tost üçün söz Hayıl Mayılova verilir. H.Mayılov yoldaş içkibazlığın müvəffəqiyyətlərindən danışdı. Son iki il ərzində içki mağazalarının sayı on dəfə, vıtrezvitellərin sayı iyirmi dəfə artmış, on yeddi min içkibaz milissiyaya düşmüş, onların on beş mini on beş sutkalıq həbs çəzasına məhkum olunmuş, yerdə qalanları müxtəlif satirik jurnallarda, satirik vitrinlərdə şəkillərini çap elətdirmiş, habelə işlədiyi idarələrdən töhmətlər almışlar. Məhkəmə qərarları, karikaturalar və töhmətlər fəxri sərgimizdə nümayiş etdirilir. H.Mayılov nöqsanlara da göz yummadı. Müxtəlif içkilərə aludə olan içkibazlar arasındakı ixtilaflardan da danışdı. O müxtəlif seksiyalara mənsub olan içkibazları geniş konsalidasiyaya çağırdı. Dedi ki, nə içirik içək, araq ya çaxır, amma bir- birimizin üstünə çaxır atmayaq. Birləşib ümumi düşmənə — huşyarlara, ayıqlara qarşı mübarizədə ayıq, bağışlayın, sərxoş olaq. H.Mayılov dedi ki, içkibazlar cəmiyyətinə üzv olmaq üçün çoxlu ərizə verənlər var. Lakin vıtrezviteldən zəmanət gətirmədiklərinə görə onların ərizələrinə baxılmayacaq. H.Mayılov içkibazlığın zəngin ənənələrindən danışdı. Təsadüfi deyildir ki, xalqımız hələ çox qədimlərdən bəri: çaxırı çaqqalın boğazına töksən, canavarı basar, — deyə içkibazlığı yüksək qiymətləndirmişdir. Biz Araq Şəmistanın ənənələrini deyil, Kefli İsgəndərin ənənələrini yaşatmalıyıq. H.Mayılov tostunda qınından çıxıb qınını bəyənməyən bəzi cavan içkibazları kəskin tənqid etdi. Dedi ki, bu cavanlar çürük qərb modalarına aludə olur, milli zəminimizdən ayrılırlar. Belə üzdəniraq "içkibazlar", "orijinallıq" naminə ceçə arağı, tut arağı, "Atəşli" konyakı, Kəmşirin, Sadıllı, Alabaşlı çaxırları kimi milli içkilərimizə xor baxıb rom, cin, viski, kalvados, şerri-brendi kimi ikrahedici xarici markalar qarşısında diz çökürlər. Biz bu biabırçılığa birdəfəlik son qoymalıyıq. Simpozium iştirakçıları H.Mayılovun bu sözlərini sürəkli alqışlarla qarşıladılar, qədəhləri bir qırağa qoyub milli şüşələri boğazından içməyə başladılar, cuşa gəlib bir ağızdan.
450 Mişkə piyandır, ola bilməz, Şəpkəsi yandır, ola bilməz... mahnısını oxudular. Məclis öz işini davam edir.
451
(Oçerk)
Maşınımız qəlbi dağlar boyunca məsafəni qət etdikcə sanki nazlı bir gəlin kimi kəlağayı buludların arxasında yaşmaqlanan zərif ayın cazibədar çöhrəsindən süzülən ziya yolumuzu izləyirmiş kimi asfalt şosenin üzərinə pul–pul gümüşü mirvarilər düzürdü. Qızmar günəşin zərrin şüaları yolumuzu əbədi məşəl kimi işıqlandırırdı. Dərələrdən yel kimi, təpələrdən sel kimi axıb gələn ilanvarı yol uzandıqça uzanır, enəldikcə enəlir, çoxaldıqca çoxalır, bizi sanki, əfsanəvi bir diyarın cazibədar üfüqlərinə doğru, lacivərd göylərin ənginliyində bərq vurub sayrışan ulduzların füsunkar aləminə çəkib aparırdı. Möhtəşəm günəş maşınımızın şüşələrində əks olunur, açıq səma başımızın üzərində əlçatmaz, intəhasız bir ümman kimi açılır, narın yağış qara yağımsız buludlardan əlini üzüb torpağa pənah gətirir, damcılar, gilələr, işini görüb qurtarmış, yorulub dincəlmək istəyən əfsanəvi bahadırlar kimi ana torpağın mehriban qoynunda əbədi sığınacaq tapır. Əbədi sığınacaq!.. Əbədi məskən! Məzar! Mənzil! Mərkəz! Mə, mə, mə... — deyə qoyunlar mələşdikçə örüşdən qayıdan sürü bizi pəjmürdə xəyallardan ayırır, bu yerlərdə yaşayan, xarüqələr yaradan əmək cəngavərlərinin bütün xəyal və əfsanələrdən daha maraqlı, daha gözəl, daha cazibədar olan real həyatlarına qaytarırdı. Çoban tütəyinin həzin iniltisi nikbin gümrah bir marş ritmində, gələcəyə, qələbəyə, irəliyə, qabağa, istiqbala, üfüqə, vuruşa, döyüşə, mübarizəyə, hücuma çağıran bir zəfər himni kimi, hünər simfoniyası kimi səslənirdi. Yol yoldaşım dərindən köksünü ötürüb "heyf, səd heyf, min heyf" — dedi. Mən onun bu yanıqlı ahını əlüstü dağlara ötürdükdən sonra, qəmlənməsinin və təəssüf etməsinin səbəblərini soruşdum. O, yenə də mənim sualıma cavab vermədi: heyf bu
452 dağlardan, heyf bu torpaqdan, heyf bu gözəl, namuslu, əməksevər, zəhmətkeş, mehriban, gözüaçıq, gülərüz, mədəni, oxumuş, hazırlıqlı, fədakar insanlardan. Heyf, Gülməşəkər kəndinin bərəkətli torpaqlarından, heyf "Qırmızı pambıq" kolxozunun işgüzar kollektivindən... –Dostum, belə təəssüf etməyinin səbəbi nədir? Dostum:
–Heç, —deyib bir daha ah çəkdi, ahını dağlara ötürdü, papiros çıxardı, damağına qoydu, kibrit çəkdi, alovu papirosun ucuna tutdu, papirosu yandırdı, bir qüllab aldı, tüstünün bir qismini çiyərlərinə sümürdü, bir qismini burnunun sağ pərəsindən, bir qismini sol qulağından buraxıb ağır–ağır, tələsmədən, təmkinlə, aramla, səbrlə danışmağa başladı. –Bilirsən, — dedi. — Bir vaxtlar "Qırmızı pambıq" kolxozu hər yerdə məşhur idi. Bu kolxozun tarlalarında becərilən pambıq o qədər yüksək keyfiyyətə malik idi ki, bu pambıqla rahatca baş kəsmək olardı. Bəs indi? Kolxoz sədri Yalan Planov, onun müavini Bəli Bəliyev və bir para tək-tük yaramazlar kolxozu yaman günə qoyublar. Nə uzadım, özün gedib görəcəksən... Şər qarışanda Gülməşəkər kəndinə yetişdik. Axşamın xeyrindən səhərin şəri yaxşıdır, — deyə birbaş sədrin evinə yollandıq. Sən demə yaman yerdə axşamlamışıq. Süfrəyə toğlu, kabab, qutab, şərab, gülab gəldi. İçkidən imtina etdik. Sədr: –İnciyərəm, — dedi. — Elimizin adət-ənənəsi var. Köhnə bazara təzə nırx qoymaq olmaz. Qonaq ev yiyəsinin... hm... ceyranıdır, harda bağlasa orda durar. Geç gələn qonaq kisəsindən yeyər. Dar dağa rast gəlməz, adam adama rast gələr. Qonaq dediyin axşam gəlsin, sabah getsin. Qonaq qonmaq sözündəndir. Bu gün siz bizə qonmusuz, sabah biz sizə qonarıq. Borclu borclunun sağlığını istər. Əl əli yuyar, əl də üzü. Örtülü bazar, dostluğu pozar. Sayanın quluyam,
453 saymayanın ağası. Qonşu qonşunun... –Yaxşı, yaxşı, razıyıq — deyə yol yoldaşım sədri birtəhər sakit etdi. Bəli Bəliyev arağı stəkanlara tökdü. Sədr: –Arağın biri qaydadır, — dedi. Birini içdik. Bəli Bəliyev: –İkisi cana faydadır, —dedi. İkincisini də ötürdük. Yalan Planov: — Üçü heç. Bəli Bəliyev: —Dördü keç, —dedilər. Üçüncü və dördüncü stəkanı da vurduq bədənə. Mən masabəyindən söz alıb: –Keçdin beşə, vur on beşə, — dedim. Yol yoldaşım: –Araq nədir, say nədi, arağa tay nədi? — deyəndə sədr Bəli Bəliyevi anbara araq dalısınca göndərdi. Sonrası yaxşı yadıma gəlmir. Onu bilirəm ki, sədr gözəl bir nitq irad elədi. Kişi sən demə, çoxdanın natiqi imiş. Ağzından elə bil dürr-cəvahir tökülürdü. Yol yoldaşım: –Görürsən nə namuslu, əməksevər, zəhmətkeş, mehriban, fədakar, gülərüz, müasir, oxumuş, hazırlıqlı, gözüaçıq yoldaşdır. Kəlamına diqqət elə. Yalan Planov bir çox görkəmli şəxslərin hikmətli sözlərini yada saldı. Tez-tez Dəli Şeytandan tutarlı sitatlar gətirdi. Sözünü Qurtarıb: –Dəli Şeytan deyir: dur qadasın al bunun, — deyə mənim üstümə cumub marçamarç o üzümdən, bu üzümdən öpdü. Bayaqdan bəri bir qıraqda kirimişcə oturan Dedi Qoduyev arabir:
–Yox, mən partlayacağam... Yox, mən gərək partlayam... Yox, heç elə zarafat yoxdur, partlamalıyam, — deyə adda- budda sözlər atırdı. Ancaq onun bu pərakəndə danışıqlarına məhəl qoyan yox idi. Odur ki, o da axırda fənd işlətdi. Dəli Şeytana müraciət elədi:
454 –Dəli Şeytan deyir: aç sandığı, tök pambığı. Bu yerdə mən daha dözə bilmədim. Masabəyindən söz istəyib dedim: –Çox sağ olun. Kəndiniz, kolxozunuz, sahələriniz, tarlalarınız, təsərrüfatınız, texnikanız, mədəni–məişət, ələlxüsus, yeyinti-içinti işləriniz çox xoşumuza gəldi. Amma necə deyərlər, dostluq olan yerdə gərək düzlük olsun. Ciddi nöqsanlarınız da yox deyildir. Nöqsanlarınıza göz yuma bilmərik. Məsələn, bax, siz yoldaş Dedi Qoduyev, ayıb deyilmi sizinçin ki, "Qırmızı pambıq" kolxozu pambıq planı sarıdan axsadığı bir vaxtda siz, kolxozun baş hesabdarı, pambığı sandıqda gizlədirsiniz. El malını sandıqda gizlədənə ar olsun, ar!
Dedi Qoduyev etiraz etmək istədi ki, guya bura dağ yeriymiş, guya burda pambıq bitməzmiş, flan, plan. Onun sözünü ağzında qoyub: –Haqlı tənqiddən incimək lazım deyil, — dedim. Tənqidin xeyri var. Tənqid gələcək inkişafımızın rəhnidir. Xeyirxahlıqla edilən tənqidə qulaq asmaq, səmərəli nəticələr çıxarmaq lazımdır. Mənim bu sözlərimə hamı çəpik çaldı. Dedi Qoduyev utandığından başını aşağı dikmişdi. Sübh ala-qaranlıqda maşınımız bizi qonaqsevər, mənzərəli, cazibədar, bərəkətli, füsunkar Gülməşəkər kəndinin mehriban, müasir, mədəni, namuslu, sadə, əməksevər, zəhmətkeş, gülərüz, oxumuş, hazırlıqlı, fədakar adamlarından ayırıb, dağlar boyu ilan kimi qıvrılan yollara düzəldi. Günəşin zərrin şüaları yolumuzu işıqlandırır, Gülməşəkər kəndinin işıqlı gələçəyinin rəmzi kimi şölələnirdi.
|