A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Xalqaro ekologik hamkorlik
. Er sayyorasi va uning o`ziga xos tabiati insoniyatning 
umumiy yashash makoni, yagona uyi qamda yashash vositasi hisoblanadi. SHuning uchun yuz 
berayotgan ekologik gangliklarni bartaraf etish er yuzidagi barcha xalqlar va davlatlarning 
umuminsoniy vazifasidir. Sayyoramizda Xalqaro ekologik hamkorlikning zarurligi quyidagi 
hollar bilan belgilanadi: 
-yer sayyorasi va uning o`ziga xos tabiatini insonga ma`lum bo`lgan Olamda yagona 
ekanligi; 

---

-yer tabiati va biosfera yaxlit tizim sifatida mavjud bo`lib inson va jamiyat uning 
tarkibiy qismi ekanligi; 
-insoniyatning barcha ishlab chiqarish faoliyatini moddiy negizi tabiat ekanligi; 
- tabiatdagi salbiy o`zgarishlar va atrof-muhitga angropogen ta`sir ko`lami jihatidan butun 
sayyoraga tazyiq ko`rsaguvchi jarayonlar ekanligi; 
-hozirda yuzaga kelayoggan ekologik muammolarni hal etishga ko`p hollarda bir 
yoki bir nechta davlatlarning imkoniyatlari etarli emasligi; 
- 
barcha insoniyatning birgalikdikda harakati sayyoramizdaga ekologik vaziyatni 
yaxshilashning eng maqbul yo`li ekanligi. 
Xalqaro ekologik hamkorlik (XEH) 
deyilganda ~ yer yuzidagi barcha mamlakat (xalq)lar 
tomonidan tabiat muhofazasiga doir xalqaro kelishuv-shartnoma, konventsiyalar tuzish, 
xalqaro ekologik me`yorlarni ishlab chiqish va ularga rioya etilishini hamkorlikda nazorat 
qilish, umumsayyoraviy va hududiy ekologik muammolarni birgshshkda hal etish, ilmiy 
tadqiqotlar va turli xalqaro anjumanlar o`tkazish kabi keng ko`lamli chora-tadbirlar 
kompleksi tushuniladi. XEH quyidagi tamoyillarga asoslangan bo`lishi lozim: 
-sayyoramizdagi har bir inson sog’lom ekologik sharoitlarda yashash huquqiga ega 
eganligi; 
-har bir mamlakat atrof-muhit va tabiiy resurslardan o`z fuqarolari manfaatlari yo`lida 
foydalanish huquqiga ega ekanligi; 
-bir davlatning ekologik muvaffaqiyati boshqa davlatlar hisobiga bo`lmasligi yoki 
ularning manfaatlariga zid bo`lishiga yo`l qo`ymaslik; 
-har bir davlat hududidagi ishlab chiqarish faoliyati shu davlatdagi va undan tashqaridagi 
tabiiy muhitga zarar etkazmasl i gi n i ta`minlash; 
-ekologik oqibatlarni bashorat qilib bo`lmaydigan qar qanday xo`jalik va boshqa turdagi 
faoliyatlarni amalga oshirilishiga yo`l qo`ymaslik; 
-tan olingan xalqaro me`yorlar va andozalar asosida atrof-muhit, tabiiy resurslar va 
ulardagi o`zgarishlar ustidan nazorat o`rnatish; 
-atrof-muxit muhofazasi bo`yicha erkin, keng ko`lamli xalqaro ilmiy-texnik axborotlar 
almashish va tabiatni asraydigan ilg’or texnologiyalarni joriy etish; 
-sayyoramizning biror-bir hududida favqulodda ekologik holat ro`y berganda 
davlatlar bir-birlariga o`zaro yordam ko`rsatish; 
- atrof-muhit muammolari bilan bog’liq barcha kelishmovchiliklarni tinchlik yo`li bilan 
hal etish. 
Hozirgi paytda XEH asosan ikki xil shaklda namoyon bo`lmokda: 1. Atrof-muhit 
muhofazasi va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga qaratilgan ikki yoki ko`p 
tomonlama davlatlararo bitim, shartnoma va konventsiyalar tuzish. 2. Turli xalqaro tabiatni 
muhofaza qiluvchi uyushma, komissiya va tashkilotlar faoliyatida ishtirok etish. XEH 
umumbashariy qadriyatlarning muhim tarkibiy qismi sifagida so`nggi yuz yildan ko`proq 
vaqtdan beri shakllanib, takomillashib bormokda. Uning dastlabki ko`rinishlari XIX asr 
oxirlaridan boshlab hayvonotlardan foydalanishni tartibga solishga qaratilgan davlatlararo 
harakat tarzida namoyon bo`la boshladi. 
XX asrning birinchi yarmida XEH birmuncha taraqqiy etib, mukammallashib bordi. 1913 
yilda Bern (SHveytsariya) da 18 ta davlat ishtirokida «Tabiatni muhofaza-qilish» bo`yicha 
xalqaro konferentsiya o`tkazildi. 1923 yilda esa Parijda Xalqaro tabiatni muhofaza qilish 
Kongressi bo`lib o`tdi. 1928 yilda Bryussel (Bel’giya)da «Tabiatni himoya qilish xalqaro 
byurosi» ochildi. O`tgan asrning 40- yillari oxiriga kelib XEH ma`lum darajada shakllamgan 
bo`lsa ham, ammo haqiqiy ta`sirchan xalqaro ekologik harakatning barpo etilishiga 
to`laligicha erishilmadi. Hamkorlik turli davdatlardagi ekologik qonunlar va amalga oshirilayotgan 
tadbirlar haqidagi ma`lumotlarni yig’ish. umumiy axborotnomatlar va tavsiyalar tuzish bilan 
chegaralanib qoldi. 
1945 yidda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) tashkil etilishi munosabati bilan ekologiya 
sohasidagi xalqaro hamkorlik ushbu halqaro tashkilot faoliyatining muhim tarkibiy qismi sifagada 

---

rivojlana boshladi. BMT halqaro ekologik hamkorlikni yanada taraqqiy ettirish yo`lida ko`p 
ishlarni amalga oshirdi. Dastlab 1948 yilda BMT tashabbusi bilan «Tabiatni himoya qilish 
halqaro byurosi» «Tabiatni muhofazalash halqaro ittifoqi» (TMXI)ga aylantirildi. Hozirgi 
kunga kelib ushbu ittifoq faoliyatida dunyoning 118 mamlakatidan 636 tadan ziyod davlat va 
jamoatchilik tash-kilotlari ishtirok etmoqdalar. TMXI tarkibida 6 ta domiy hay`at bo`lib, ular 
atrof-muhit muhofazasining eng dolzarb masalalari bilan shug’ullanib kelmoqdalar. Bir qator 
hayvonlarni muhofazalash borasidagi xalqaro konventsiya va kelishuvlar, turli hayrli tadbirlar, 
«Qizil kitob» va «YAshil kitob»larning tashkil etilishi kabi ishlar mana shu ittifoqning 
faoliyati bilan bog’liqdir. 
Hozirda BMTning mavjud 14 ta ixtisoslashgan tashkilotlaridan 6 tasi atrof-muhit 
muhofazasiga aloqador masalalar bilan shug’ullanadi. Jumladan,