A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti maktabgacha ta

Fanning asosiy maqsadi - talabalarga bola nutqini ontogenetik rivojlanishi 
bosqichlarini va ona tilini o‘zlashtirish tizimi qonuniyatlari haqidagi tasawurlami
shakllantirishdan iborat. 
Fanning vazifasi - talabalarga ta‘limiy-korreksion jarayonini nutqida nuqsoni 
bo‘lgan shaxsni psixofiziologik, yoshga doir hususiyatlari va individual ta‘limiy 
ehtiyojlariga tayangan tarzda amalga oshirish, kasbiy faoliyatdagi taqdiqot 
masalalarini qo‘yish va hal etishda defektologik, pedagogik, psixologik, lingvistik, 
tibbiy-biologik bilimlarni qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. 
Nutqning me‘yorda va patologiyada rivojlanishi o‗quv fanini o‗zlashtirish 
jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida talaba: 
- Nutq faoliyati ontogenezini asosiy bosqichlarini; 
-Og‘zaki nutqni fiziologik, psixologik va lingvistik parametrlarini; 
-Bolada nutq va til mexanizmlarini shakllanishni yosh dinamikasini;; 
-Bola tomonidan o‘z nutqini anglash jarayoni evolyusiyasi haqidagi 
bilimga; 
-Fanning asosiy terminlarini mustaqil ravishda qo‘llay olish; 
-0 ‗quv fanining dolzarbtigi va oliy kasbiy ta‘limdagi o‗rni 
-Maktabgacha yoshdagi bolaning nutqiy faoliyat mahsillarini lingvistik 
toraondan o‘rganish usul va metodlarini qo‘llay olish; 
 - Bola nutqiy rivojlanishini ishonchli diagnostik va prognostic 
ko ‘rsatkichl arini aniq1ash; 
-Nutqiy ontogenezni turli bosqichlaridagi bolalar bilan aloqa o‘rnata 
olish haqida ko‘nikma; 
-Bolani nutqiy rivojlanish hususiyatlarini aniqlash maqsadida tekshirish: 
- Bolalar nutq materiallari bilan mutaxassis sifatida ishlash; 
 Nutqiy me‘yor va patologiya o‘rtasida differensial tashxislash 
malakasiga ega bo‘lishi kerak. 
Normativlik (me‟yor) xususiyati adabiy tilning markaziy va eng muhim
belgisidir. Normativlik adabiy tilning ko‘p vazifalilik , umumxulqiylik,
umummajburiylik xususiyatlari mana shu belgisiz amalga oshmaydi. Chinakam 
ma‟noda normativlikka erishgan, adabiy normalari mana shu asosda
shakllangan tilgina o‘zining umumiylik doirasidagi kommunikativ vazifalarni 
to‘liq amalga oshira oladi. Shu tufayli ham milliy adabiy tilda - uning og‘zaki va 
yozma shaklida – norma (me‟yor) tushunchasi belgilovchi xususiyat hisoblanadi.
Norma (me‘yor) tushunchasi tilshunoslikda ko‘pincha ikki ma‟noda
tushuniladi: birinchidan, tildagi umum tomonidan qabul qilingan va

---

6 
mustahkamlangan, ikkinchidan, norma deb grammatikalarda, lug‘atlarda, 
qo‘llanmalarda tavsiya qilingan yetakchi yozuvchi va shoirlar asarlaridan 
keltirilgan nufuzli faktlar bilan isbot qilingan va mustahkamlangan qoida 
tushuniladi.
Normativlik – ya‟ni me‟yoriylik adabiy tilning yashash shartlaridan
biridir. Adabiy tilda mavjud bo‘lgan tovushlar, so‘zlar, so‘z birikmalari, turli 
qo‘shimchalar, sintaktik qurilma nutq jarayonida
ma‟lum qonun-qoidalarga, aytaylik, kelishilgan, ko‘pchilik tomonidan
ma‟qullangan, norma deb tan olingan ko‘rsatmalarga bo‘ysungan holda amal 
qiladi. Mana shu qonun-qoidalarning buzilishi, unga amal qilmaslik deb 
baholanadi. 
Demak, adabiy til muayyan konkret normativ vositalar, imkoniyatlar, 
ularni qo‘llash bilan bog‘liq qonun-qoidalar ko‘rsatmalar yig‘indisidan 
iboratdir. O‘zbek adabiy til normalari ilmiy asarlarda tubandagicha tasnif 
etiladi: 
1. 
Leksik-semantik normalar (so‘z qo‘llash). 
2. 
Talaffuz (orfoepik) normalar. 
3. 
Aksentologik (so‘z va formalarda urg‘uning to‘g‘riligi). 
4. 
Fonetik normalar. 
5. 
Grammatik (morfologik va sintaktik) normalar. 
6. 
So‘z yasalish normalari. 
7. 
Imloviy normalar. 
8. 
Lug‘aviy norma. 
9. 
Yozuv (grafik) normalar. 
10. Punktatsion normalar. 
11. Uslubiy normalar.