A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

 
 
Takrorlash uchun savollar: 
1. Portlandsementning xossalari haqida bayon qiling? 
2. Klinkerni tuyish jarayoni haqida bayon qiling? 
3. Klinkerni saqlash haqida bayon qiling? 
 
Ma’ruza. № VI/6 
Mavzu: Tayyor sementni saqlash, qoplash,transportirovka qilish.
 
 
Reja: 
1. Sementni saqlash shartlari. 
2. Qoplash ishlari. 
3. Sementni tashish va transportirovka qilish. 
Tayanch so‘z va iboralar: 
sement, tegirmon, qadoqlash, texnikaviy talablar.
 
Tegirmondan chiqqan sement o‘lchanib pnevmonasoslar bilan idishlarga yuboriladi. 
Buning uchun pnevmovintli yoki kamerali nasoslar ishlatiladi. Ularning unumdorligi 11-140 t/s 
bo‘lib 30 m balandlik, 500 m uzunlikka uzatish mumkin. Buning uchun 0,025 m
3
/kg siqilgan
havo kerak. Bundan tashqari aeroariqchalar ham ishlatilishi kerak.Ariqchaning eni 100-400mm, 
uzunligi 60- 150 m qilib chiqariladi. Unimdorligi 20-150 m
3
/ soat. Sement diametri 8-18 m, 
balandligi 25 -40 m li temirbetonli idishlarda saqlanadi. Ularga 2500 
÷
10000 t sement sig‘adi, 
bu esa 10 kunlik zavodning chiqargan sementi bo‘lishi kerak. 
Omborda temir yo‘l keltirilgan bo‘lishi kerak, avtotsementtashuvchilar uchun yo‘l 
bo‘lishi kerak, tarozi o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. 
Sementning asosiy qismi sochilgan holatda yuboriladi, lekin bir qimi qoplarda 
yuborilishi mumkin. Buning uchun 5-6 qavatli qog‘oz yoki polipropilen qoplar ishlatiladi. 
Qoplashni maxsus mashinalar bajaradi. 
Ekzotermik reaksiyalar bo‘linmasida (1106-1250°C) 3CaO.
Al2O3
4CaO.Al
2
O
3
.Fe
2
O
3
xosil bo‘lishining qattiq fazali reaksiyalari kechadi va pech uzunligining 5
-7% 
ini 
egallaydi,ikatta miqdorda issiqlik chiqishi va modda xaroratining intensiv ravishda ortishi (150-
200°C ga) bilan birgalikda kechadi. 
Erish bo‘linmasida (1300-1450-1300°C) -(davomiyligi pechning 10-15% ini tashkil 
qiladi) pechning xarorati kuydirilayotgan modda uchun eng yuqori xarorat (1450°C)ga erishadi. 
Bu moddaning Qisman erishi va alit 3CaO.SiO2 xosil bo‘lishi uchun zarur. 1300°C da 
kuydirilayotgan modda xajmining 20-30% miqdori (nisbatan engil eruvchi minerallar 
C3A,C4AlF.MGgO.CaO va aralashmalar)eriydi. Xaroratning 1450°C gacha ko‘tarilishida 
klinker suyuqligidiva CaO eriydi va eritmada ulardan alit 3CaOSiO2 xosil buladi. Alit eritmada 
yomon eriydi va buning natijasida undan mayda kristallchalar ko‘rinishida ajralib qoladi. Alit 
xosil bulish jarayoni modda 15-20 minut erish bo‘linmasida bo‘lganda tugaydi. Pechning aylanib 
turishida erigan modda uzluksiz ravishda oqib turgani tufayli mayda zarrachalar granullar bilan 
aralashib ketadi. Haroratning 1450°C dan 1300°C ga pasayishi eritmadagi ning (periklaz 
ko‘rinishida) qotishiga olib keladiki, bu qotish erish bo‘linmasidan keyin keluvchi sovish 
bo‘linmasida tugaydi. Sovish bo‘linmasida klinkerning xarorati 1300°C dan 1000°C gacha 
pasayadi; bu erda uning tuzilishi va alit,belit va boshqa minerallarniperiklaz, shishasimon faza 
xamda ikkinchi darajali tashkil etuvchilarni o‘z ichiga oluvchi tarkibi butkul shakllanadi. 
Klinkerda erkin ohak CaO 0,5-1%dan ortik bo‘lmasligi kerak. 
Klinker aylanuvchi pechdan to‘q kulrang yoki yashilsimon kulrang rangli granulalar 
ko‘rinishida chiqadi. Klinker pechdan chiqishida 1000°C dan turli turdagi sovutkichlarda 100-
200°C gacha sovutiladi va bir-ikki xafta omborxonada saqlanadi. 

---

51 
Sement ishlab chiqarishning quruq usuli so‘nggi yillarda anchagina takomidlashtiriladi. 
Eng ko‘p quvvat talab qiluvchi jarayon bo‘lmish xom-ashyoni karbosizlantish - aylanuvchi pech 
zimmasidan olinib, bu jarayon tezrok kechuvchi va bunda (qaytayotgan) gazlarning issig‘idan 
foydalanuvchi dekarbonizator zimmasiga yuklanadi. Xom-ashyoviy un avval siklonli issiqlik 
bergichlar sistemasiga tushib, bu erda muallaq xolda (qaytayotgan) gazlar bilan yasatiladi va 
issiqligicha dekarbonizatorga uzatiladl. Issqklik bergichlarni dekarbonizator bilan birgalikda 
pechning uzunligi taxminan ikki marta qisqaradi