A z ə r b a y c a n m I l L i e L m L ə r a k a d e m I y a s I
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİNİN
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİNİN İQTİSADİ SİYASƏTİ
Azərbaycanda dövlətçiliyin təşəkkül tapması iqtisadiyyatın da tamamilə yenidən qurulmasını tələb edirdi. Lakin Birinci dünya müharibəsi, ikihakimiyyətlilik dövründə Cənubi Qafqazda, eləcə də Azərbaycanda baş alıb gedən anarxiya, hərc-mərclik, xalqın varidatının Bakı kommunarları ilə "Sentrokaspi" tərəfindən talan edilməsi və nəhayət, müstəqil dövlət quruculuğu dövründə ölkənin xarici qoşunların təsiri altında olması nəticəsində iqtisadiyyatın, demək olar ki, tam dağılması gənc hökuməti böyük çətinliklərlə qarşılaşdırmışdı. Hökumətin iqtisadiyyat sahəsində əsas vəzifəsi yalnız dağılmış təsərrüfat sahələrini bütünlüklə bərpa etmək deyil, həm də yeni ıqtisadi sistemin prinsiplərini müəyyənləşdirmək və həmin prinsiplər əsasında islahatlara başlamaq idi. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətini təmsil edən şəxslərin əksəriyyəti Rusiyanın qabaqcıl universitetlərinin məzunları olsalar da, onların müvafiq islahatlar keçirmək sahəsində zəruri təcrübələri kifayət etmirdi. Hökumətin kursu tarixi şəraitə görə həddən ziyadə ideoloji məzmun daşıyır və özünü respublikanın bütün icra orqanlarında büruzə verirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin iqtisadi və siyasi platforması bütün vətəndaşların həqiqi hüquq bərabərliyini bərqərar edərək, demokratik bir cəmiyyət qurmağı nəzərdə tuturdu. Bu məqsədə çatmağın əsas vasitəsi mülkiyyət formasının müxtəlifliyi prinsipini felən həyata keçirməkdən, dövlətə, xüsusi şəxslərə, səhmdar birliklərə bələdiyyə - özünüidarə orqanlarına məxsus mülkiyyət formalarının inkişafı üçün bütün vətəndaşlara bərabər imkan verən demokratik şəraiti təmin etməkdən ibarət id i. Bununla yanaşı, hökumət bu mövqedə idi ki, mülkiyyət formalarının mü xtəlifliyi iri mülkiyyətin, xüsusilə də dövlət iqtisadiyyatının özəyini təşkil edən iri fabrik və zavodların parçalanmasına gətirib çıxarmamalıdır. Mülkiyyət formalarının müxtəlifliyi üçün bərabər imkan verən şəraitin təmin edilməsi ideyası respublikanın iqtisadiyyat sahəsinə aid ilk qanunvericilik aktlarının əsasını təşkil edirdi. Lakin zaman həmin aktların heç də hamısının işlək olmadığını və özünü doğrultmadığını göstərdi. Respublikadakı iqtisadi vəziyyət isə mürəkkəb olaraq qalırdı. Gö rkəmli A zərbaycan sənayeçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Baş naziri N.Yusifbəyliyə 1919-cu ilin iyununda verdiyi rəsmi müraciətində maliyyə, ticarət və sənaye sahələrində hökumət kursunun dəyişdirilməsində qətiyyət göstərilməsindən bəhs edirdi. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Baş nazirə işgüzar məktubu ölkənin sahibkar dairələrinin lideri olan şəxsin mövqeyini aydın əks etdirdiyi üçün çox diqqətəlayiqdir və ibrətamiz təəssürat oyadır. O öz müraciətini: "Allaha şükür ki, doğma vətənim üzərində parlayan müstəqillik günəşinin şəfəqlərini seyr etmək mənə nəsib olmuş dur" 1 - sözləri ilə
368 başlayırdı. Lakin buna baxmayaraq, onun səmimi və nəzakətli tonu, milli ideyaya loyal münasibətinin arxasında iqtisadi sərbəstlik istəyən burjuaziyanın sərt dialoqa hazır olması aydın hiss olunurdu. H.Z.Tağıyev öz məktubunu birbaşa problemin mahiyyəti barədə fikirlərini açıqlamaqla başlayır: "Zənnimcə, indi elə bir münbit şərait mövcuddur ki, bu şəraitdə mən sizin diqqətinizi hökumətin fəaliyyət mərkəzindən kənarda qalan bir sıra mühüm məsələlərə, maliyyə və iqtisadi siyasət məsələlərinə cəlb etmək istəyirəm" 2 . Öz fikirlərini öyrəncəli olduğu valyuta-birja dilində izah edən H.Z.Tağıyev sonra yazırdı: "Mal ixracına qoyulmuş qadağalar milli valyutanın tamamilə qiymətdən düşməsinə gətirib çıxarmışdır: idxal-ixrac əməliyyatları üzərində sərt nəzarət, mal mübadiləsinin məh- dudlaşdırılması sərmayə sahiblərinə ciddi ziyan gətirdi". Onun tənqidi də konkretdir: əgər hökumət insan hüquqlarına hörmət edəcəyinə, xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığına təminat verirsə, onda o öz sözünün üstündə axıradək durmalı və müxtəlif qadağalara, maneçi- liklərə, məhdudiyyətlərə əl atmamalıd ır. Tağıyevin gəldiyi nəticələr isə həm real, həm də sosial ünvanlıdır, onun fikrincə, hökumətin belə iqtisadi siyasətindən ən çox qazanan alverçilər və vicdansız məmurlar, itirənsə istehsalçılar və istehlakçılar olacaq lar. Yaradıcı işgüzar adamların Tağıyevin məktubunda ifadə edilmiş narazılığı əslində göründüyündən qat-qat əsaslı id i. Məlu mat vərəqinin əsas qayəsi aşağıdakı sözlərlə ifadə o lunmuşdu: işlərin normal gedişatına mane olan ən əsas amil iqtisadiyyatda nizamlama sistemin in və sabit dövlət qiymətlərinin mövcud olmasıdır. "Hər iki tədbirin tərəfdarları elə düşünürlər ki, guya sənayeçi dövlətin və cəmiyyətin düşmənidir, yalnız öz marağını güdür və buna görə də cinayət törətmiş cani kimi onun ü zərində sərt nəzarət lazımdır. Belə baxışların əsassız olmasını sübut etməyə ehtiyac yoxdur. Azad sahibkarlar dövlətin düşməni yox, dostu və dayağıdır" 3 . Əlbəttə, Hacın ın bu problemi yalnız iqtidarda olan şəxslərin axıradək dərk etməməsi ilə əlaqələndirməsi onu sadələşdirmək demək idi. Əsil həqiqətdə isə bu, şüurlarda kök salmış ideologiyanı ö z fəaliyyətində əsas tutan iqtidar nümayəndələrin in davranış xəttini müəyyənləşdirən bir təzahür idi. İdd ia etməyə əsas var ki, iqtisadiyyatda yaranmış in zibati rejim ölkədə mövcud olan dağınıqlığ ın nəticəsi olmaqla yanaşı, eyni zamanda respublikan ın aparıcı partiyası o lan "Müsavat"ın ideoloji görüşlərinə görə, millət dedikdə xalq (demo kratik ço xluq) başa düşülməlidir, əsil milli hökumət isə təkcə bir sinfi deyil, bütün xalq ın mənafey ini müdafiə edən höku mətdir. Qiy mətlərin tənzimlən məsi, xüsusi mü lkiyyətin sosiallaşdırılması, istehsal və maddi nemətlərin bölüşdürülməsi prosesinə müda xilən in zəruriliy ini əsaslandırmağa çalışan F.X.Xoyski və N.Yusifbəylinin təşkil etdiyi höku mət kabinetləri eyni zamanda siyasi məqsədlər güdürdü. Bu iqtisadi ku rs dovlətin cəmiyyət üzərində əvvəllər görünməmiş hədsiz qəyyumçuluğa cəhd göstərməsinin təzahürü idi.
369 Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti hökumətinin inflyasiyanın qarşısını alması, inflyasiya şəraitində maaşları və pul tədavülünü tənzimlə məsi, qonşu ölkələrlə iqtisadi əlaqələri sahmana salması, öz valyutasını yaratmaq planları, vergi vasitəsilə dövlət və sahibkarlar arasında qarşılıq lı münasibətləri nizamlaya bilməsi diqqətəlayiqdir. Kənd təsərrüfatı neft sənayesi ilə b irlikdə Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas özülünü və ölkə əhalisinin 76 faizinin fəaliyyət və dolanışıq mənbəyi sahəsini təşkil edird i. Belə ki, torpaq məsələsi ən kəskin iqtisadi, sosial və siyasi məsələlər sırasında dururdu. Onun həll edilməsi həm bütün sosial-iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmağa, həm də böyük kəndli kütləsinin yeni hökumətə etimad göstərməsinə imkan yaradırd ı 4 . Ümu miyyətlə, respublikada aqrar islahatlara keçid dövründə kənddəki mövcud istehsal münasibətlərin in - kəndlilərin təbəqələşməsi ilə müşayiət olunan kapitalist münasibətlərinin genişlən məsi müşahidə olunu r: 1917-c i ildə aqrar bölmən in quruluşu aşağıdakı kimi idi: yoxsul təsərrüfatları - 54,4 faiz, ortabablar - 34 fa iz, qolçomaqlar 6 faiz təşkil edirdi 5 . Mülkiyyət formaları arasında dövlət və mü lkədar torpaq sahibliyi üstün idi. Belə ki, bütün kənd təsərrü fatı sahəsinin 29,5% -i mü lkədarların mü lkiyyətində, 68,7%-i dövlətin payında olduğu halda, yalnız 1,8%-i kəndlilərə məxsus idi 6 . Torpaqsız və aztorpaqlı kəndlilər mü lkədarlardan torpaq icarə et məyə və ya mu zdur kimi işləməyə məcbur id ilər. İcarə A zərbaycanın bütün qəzalarında torpaqdan istifadənin əsas forması idi" 7 . Mül-
kədar təsərrüfatlarında muzdur əməyindən geniş istifadə olunurdu 8 . İslahatların keçirilməyə başlandığı dövrdə Azərbaycanda mülkiyyət formaların ın qısa xarakteristikası bundan ibarətdir: islahatların əsas özəyini onların məh z "kəndliyə torpaq vermək" 9 məqsədi güdən hissəsi təşkil et mə li idi. Hələ Zaqafqaziya Seyminin fəaliyyəti dövründə Qafqaz demokratiyası populist bolşevik şüarlarına qarşı təcili olaraq öz şüarlarını irəli sürməyə, o zaman ın inqilabi coşqunluq tələblərinə uyğun aqrar tezislərini-ümu mi şəkildə "torpaq layihəsi" deyilən bir sənədi hazırlamağa başladı və 1918-ci il martın 7-də Zaqafqaziya Sey mi tərəfindən təsdiq edildi 10 . Bu qanunun qeyri-mükəmmə lliyi Cənubi Qafqaz dövlətləri müs təqilliklərini elan etdikdən sonra aşkar olundu. Azərbaycan hökuməti də bu qanunla kütlə arasına çıxmağın mü mkün olmadığ ını etiraf edərək və dövlətin həyati maraq larına cavab verə biləcək yeni sənəd hazırlamağı lazım bild i. F.X.Xoyskinin başçılıq etdiyi birinci Höku mət kab ineti hə lə 1918-c i il iyunun 22-də Sey min aqrar qanun şərtlərinin A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ərazisinə şamil edilmə məsi haqqında fərman vermişdi. Həmin dekretin icra hissəsində deyilird i: 1.Zaqafqaziya Sey min in qəbul etdiyi torpaq islahatı haqqında qanunun iclası Müəssislər Məclisi çağırılana qədər dayandırılsın; 2.İndiyədək həm xüsusi, həm də dövlət torpaqlarının tutu l- ması halları aradan qaldırılsın; 3.Torpaq pulu ödənişləri haqqında məruzə təqdim edilsin; 4.Ya xın müddətdə torpaq komitə lərinin 'cnidən qurulması v ə ya ləğv
370 edilməsi haqqında mə ruzə təqdim edilsin". Zaqafqaziya Sey minin qəbul etdiyi aqrar qanunla yanaşı, Bakı Xalq Ko missarları Sovetin in bu vaxtadək Bakı quberniyasına aid torpaq haqqında dekreti də ləğv edildi 12 .
ilk ç ıxışında baş nazir F.X.Xoyskinin millətin tərəqqisi üçün ona siyasi və iqtisadi sərbəstlik verilməsin in zəruriliy ini vurğulaması sübut edir ki, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti hakimiyyətini təmsil edənlər ictimai tərəqqinin aqrar məsələdə uğurlu həllindən birbaşa asılı olduğunu dərk edirdilər. Bu məsələ höku mət kabinetinin bəyanatında xüsusi yer tuturdu: "Kəndli və fəhlə ünsürləri təminatı qayğısı hökumətin ən başlıca vəzifəsi olmalıdır... To rpaq kəndliyə havayı verilməlidi r" 13 .
edilməlidir. Beləliklə iki istiqamətdə - parlament ko missiyası çərçivəsində və hökumət səviyyəsində bu sahədə fəaliyyətə başlandı. 1919-cu il fevralın 4-də tor- paq islahatı haqqında qanun layihəsi hazırlamaq üçün menşevik-hümmətçi Səməd bəy Ağamalıoğlu başda olmaq la mü xtəlif siyasi fra ksiyaların nü mayəndələrindən ibarət xüsusi parlament ko missiyası yaradıldı. Onun 9 nəfər üzvündən dördü "Müsavat‖dan (Mustafa Mahmudov, Məmmədbəy Şeyxzamanov, Murtuz Axundzadə və Nəriman bəy Nərimanbəyov), "İttihad"dan (Bəhram bəy Vəzirov), sosialist blokundan (Rza bəy Qaraşarov), "Əhrar"dan (Hacı Hüseyn Əfəndiyev), "Daşnaksutyun"dan (Arşak Malxazyan) və "Rus-Slavyan Cəmiyyəti"ndən (M.N.Vinoqradov) idi 14 . Ko missiya üzvlərinin siyasi mənsubiyyət cəhətdən çox mü xtəlif olması qanun layihəsini lap əv v əld ən müvəffəqiyyətsizliyə düçar etmişdi, çünki onların təmsil etdiy i partiyaların aqrar məsələyə aid yekdil nöqteyi-nəzərləri yox id i. Ona görə də layihənin alternativ variantına malik olmayan ko missiya Zaqafqaziya Sey minin 1918-c i il mart ın 7-də qəbul etdiy i, müəlliflərindən biri də indiki ko missiyanın sədri S.Ağamalıoğlu olan aqrar qanunun əsasları ilə kifayətlənmək məcburiyyətində qalmışdı. Görünür, məhz bu səbəbdən yeni layihə dövrün tələbinə cavab verməyən, artıq Azərbaycan hökuməti tərəfindən imtina edilmiş şərikli qanunun köhnə modelinə bənzəyirdi. Ko missiya onun hazır lanması işini ləngidən və sona çatdırılmayan müzakirələrini kənddə vəziyyətin kəskinləşməsi şəraitində aparırdı. O dövrün mətbuatı kəndlilərin vaxtaşırı mülkədar torpaqlarını özbaşına tutması, onlann malikanələrini talan etməsi, qiyam qaldırması kimi faktları tez-tez hallandırırdı. Bütün bunlar parlamentin işinə ciddi təsir göstərir, ölkədə vəziyyəti kəskinləşdirir və tez-tez hökumət böhranlarına səbəb olurdu. Qanun layihəsinin müvəffəqiyyətsizliyi artıq parlament komissiyasının 1919-cu il 23 aprel tarixli iclasında onun mühüm bəndlərindən birinin müzakirəsində özünü göstərdi. Komissiya gündəliyə mülkədar və xüsusi sahibkar torpaqlarının, həmçinin digər torpaqların ya müsadirəsi və ya ləğvi məsələsini qoymuşdu. Müxtəlif partiyaların iclasda iştirak edən nümayəndələri elə ilk andan bir-birinə qarşı anlaşılmazlıq və etimadsızlıq şəraiti yaratdılar. "İttihad" fraksiyası adından çıxış edən
371 Bəhram bəy Vəzirov qeyd etdi ki, onun fraksıyası mülkədar və xüsusi sahibkar torpaqlarının pulla satın alınmasını israr edir. Bitərəflər fraksiyasının bir qrupu da ittihadçılara qoşuldu. Onların nümayəndəsi torpaq sahiblərinə dəyən maddi zərəri ödəmək məqsədilə xüsusi fond yaradılması zəruriliyini qeyd etdi. Müsavatçıların sağ cinahı bitərəflərin torpağı satın almaq haqqındakı ideyalarını müdafiə edərək bildirdilər ki, müsadirə məsələsi to rpaq sahiblərinin ciddi etirazına səbəb olar və bununla da aqrar sektorun dağılmasını stimullaşdıra bilər. "Müsavat"ın sol cinahının nümayəndəsi Mustafa Mahmudov partiya yoldaşını partiyanın proqramı ilə kifayət qədər yaxşı tanış olmamaqda günahlandırıb onunla razı- laşmadı. Sosialist bloku və hümmətçi menşeviklərin platforması eyni idi torpaq müsadirə edilməli və ödəncsiz olaraq həqiqi sahiblərinə-kəndlilərə verilməlidir. Uzun müzakirələrdən sonra keçirilən səsvermə sosialistlərin xeyrinə nəticələnsə də, aqrar məsələnin həllinə ciddi təsir göstərmədi. 1919-cu il avqustun sonu - sentyabrın əvvəllərində, nəhayət, torpaq komissiyası layihə üzərində işini tamamladı. Layihənin əsas tezisləri aşağıdakılardan ibarət idi: 1. Respublika ərazisindəki bütün torpaqlar dövlətin mülkiyyətidir; 2.Torpaq əvəzsiz olaraq dövlətin ixtiyarına keçir; 3.Əvvəlki mülklərinin müəyyən hissəsi aşağıdakı normalar üzrə əsas sahibkarların istifadəsi üçün onların özündə qalır: 1-ci dərəcə torpaqlar - 7 desyatin (bağlar və becərilən sahələr); 2-ci dərəcə torpaqlar - 15 desyatindən 20 desyatinədək (əkin yerləri); dərəcə - 40 desyatindən 50 desyatinədək (otlaqlar). Qalan bütün torpaqlar dövlət torpaq fonduna daxil edilir. Torpaq haqqında qanunun son variantı Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Müəssislər Məclisi tərəfindən təsdiq olunmalı id i 16 . Həmin layihənin müzakirəsi 1919-cu il o ktyabrın 2-də parlamentin 81-ci iclasının gündəliyinə daxil edildi, lakin əkinçilik nazirinin müavin i X.Sultanovun təklifi ilə ona baxılması dayandırıld ı. Əkinçilik Nazirliy i torpaq ko missiyasının layihəsi ilə yanaşı, işin xeyri üçün özünün qanun layihəsini də təqdim etməyi münasib bildi və palamentdən xah iş etdi ki, bu məsələyə baxılması onun öz qanun layihəsi daxil olanadək təxirə salınsın 17 .
başqa bir səbəbdən də irəli gəlirdi. Belə ki, aqrar məsələnin işlənib hazırlan ması ilə Əkinçilik Nazirliy inin xüsusi ko missiyası da paralel məşğul idi. Burada qanun layihəsi işlənib hazırlan mazdan əvvəl aqrar bölmənin vəziyyəti haqqında daha ətraflı təsəvvür əldə etmək məqsədilə torpaq fondu ciddi təftiş edilmişdi. Bunu qanun layihəsinə əlavə edilmiş izahat məktubu və çoxlu statistik məlu matlar da sübut edir 18 . Onların əsasında cədvəl (səh. 506) tərtib edilib. Qanun layihəsi hazırlananadək Nazirliy in həyata keçirdiy i d igər bir iş isə vaxtilə buraya köçürülmüş rusların və ermənilərin tərk etdikləri torpaqların, həmçin in yiyələri tərəfindən atılmış xüsusi sahibkar malikanələrinin müvəqqəti olaraq dövlətin sərəncamına verilməsi idi. Həmin torpaqlar Əkinçilik, Daxili İşlər və Maliyyə nazirlikləri nü mayəndələrindən ibarət qəza ko missiyaları tərəfindən kənd ic mala rına və ayrı-ayrı kəndlilə rə, yalnız belə ləri olmadıqda isə bu ərazidə yaşamayan kənar şəxslərə icarəyə verilirdi. Məsələn, Əkinçilik Nazirliyin in
372 sərəncamına uyğun olaraq, Muğanda 5 min desyatinlik suvarılan torpaqlar 1919-cu ildə səpin aparmaq üçün ancaq kənd icmalarına birilliyə satışsız icarəyə verilmiş 19 ,
xəzinə gözlənilən gəliri ala bildi, nə də kəndlilər icarəyə ciddi maraq gös tərdilər. Bunun səbəbi icarə müddətinin azlığı və torpaqdan səmərəli istifadə etməyə imkan verməməsi idi. 1919-cu il iyunun 6-da Əkinç ilik Na zirliyinin nə zdində aqrar islahatlar şöbəsi təsis edildi 20 və ona tapşırıld ı ki, bir ay müddətinə aqrar islahatlar layihəsini bəyənilmək üçün Nazirlər Şurasına təqdim etsin 21 . Nazirlikdə işlər artıq 1919-cu ilin avqustunda nazir müav ini Su ltanovun rəhbərliyi altında "Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əhalisinin torpaq təminatı haqqında" və "Xüsusi sahibkar meşələrinin dövlətin mülkiyyətinə çevrilməsi haqqında" 22 Qanun layihələrinin hazırlan ması ilə başa çatdırıldı. Qanun layihələrində əksini tapan əsas məsələlər xüsusi sahibkar torpaqlarını əhalinin hansı kateqoriyasından, nə qədər və hansı şərtlərlə alınıb dövlət torpaq fonduna keçirilməsilə əlaqədar idi. Burada xüsusi sahibkar torpaqlarının torpağın istismarı za manı verdiyi gəlir hesabına əvəz ödənilmə klə özgəninkiləşdirilməsi nəzərdə tutulur Nazirlik belə hesab edirdi ki, xüsusi sahibkar torpaqlarını əvəzödə- nilmədən müsadirə etmək xüsusi mülkiyyəti ləğv etməyə bərabərdir. Buna görə də qanun layihəsində torpağın əkinçi əhaliyə yaln ız istehlak norması ü zrə xüsusi mü lkiyyətə verilməsi məqbul sayılır 4 . Eyni za manda sahibin saxladığı sahənin ölçüsü malikanənin özünün dəyəri və xarakterindən asılı o laraq müəyyən edilirdi və kənd yerlərində suvarılan torpaq sahəsi 100 desyatindən, suvarılmayan torpaq sahəsi 150 desyatindən, şəhər yerlərində isə 5-7 desyatindən artıq olmamalı, həyətyanı torpaq sahələri bu normalara daxil edilməməli idi 25 .
layihə kimi uğursuz oldu. Be lə ki, A zərbaycanda baş vermiş hökumət böhranı onların heç müzakirə olunmasına da imkan vermədi. Baş nazir Yusifbəylinin kifayət qədər radikal dünyagörüşlü gənc siyasi xad imlərdən təşkil etdiyi yeni höku mət kabineti ö zünün yeni aqrar siyasət kursunu işləyib hazırlamaq əzmində olduğunu bəyan etdi. Yeni əkinçilik naziri sosialist Əhməd Cövdət bəy Pepinov nazirliy in hazırlamış olduğu əvvəlki iki qanun layihəsini təcili təkmilləşdirmək üçün parlamentdən tələb edib geri aldı 26 . 1920-c i il ma rtın əvvəllərində "Xüsusi sahibkar torpaqların ın dövlət torpaq fonduna keçirilməsi və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti əhalisinin torpaqla təmin olunması haqqında qanun"un yeni layihəsi 27 üzərində işi başa çatdıran nazirlik onu baxılmaq üçün Nazirlər Şurasına təqdim etdi. Yeni qanun layihəsi Gü rcüstan sosial-demokrat höku mətinin A zərbaycan sosial-demokratiyası tərəfindən bəyənilən aqrar qanunu əsasında hazırlanmışdı. Bu layihə kənd yeıiərində olan xüsusi sahibkar-hüquqi şəxslərin bütün torpaqlarını, o cümlədən monastır, vəqf, məscid və kilsə torpaqlarını, habelə şəhər ərazisinin şəhər mülkiyyətinə
373 daxil olmayan sahələrinin sahiblərindən alınıb əvəz verilmədən dövlət torpaq fonduna verilməsini nəzərdə tuturdu 28 . Mülkiyyəti əlindən alınan sahibkarların ixtiyarında saxlanan torpaq sahəsinin ölçüsü həmin yerlərin təsərrüfat şəraitinə uyğun olaraq, kənddə becərilən bitki təsərrüfatları üçün 7-10 desyatin, taxılçılıq təsərrüfatı üçün 15-20 desyatin, maldarlıq təsərrüfatları üçün 40-50 desyatin, şəhərdə müvafiq olaraq, 1,5-3 desyatin, 3-5 desyatin, 10-12 desyatin müəyyən edilirdi. Sahibkarların mülk və bağları da bu hesaba da xil idi 29 .
komissiyası çərçivəsində ilk dəfə 1919-cu il sentyabrın 25-də Qazax qəzası kəndlilərinin hökumətin torpaq siyasətini müzakirə edən I qurultayının keçirildiyi vaxtda dinlənilmişdi. Qurultayda iştirak edən bolşeviklərlə digər sosial-demokratlar arasında düşən kəskin mübahisə birincilərin məğlubiyyəti, digərlərinin müvəfifəqiyyəti ilə nəticələnmiş, böyük əksəriyyət sosial-demokratları müdafiə etmişdi. Qurultayın qəbul etdiyi qətnamədə deyilirdi; "...Rusiya inqilabının ən böyük nailiyyətlərindən birisi torpağın zəh mətkeşlərə Yüklə 5,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|