A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

33- §. 4- laboratoriya mashg‘uloti
Amilazaning kraxmalga ta’siri
Shunday qilib quyoshning yorug‘lik energiyasi organik modda (glukoza)
ning kimyoviy bog‘lari energiyasiga aylanadi.
Tarkibida xlorofill pigmenti bo‘lmagan ayrim bakteriyalar ham organik 
birikmalarni hosil qilish qobiliyatiga ega. Ular anorganik moddalarning 
kimyoviy reaksiyasi tufayli hosil bo‘lgan energiyadan foydalanadi. Kimyoviy 
reaksiyalar energiyasini hosil bo‘layotgan organik birikmalarning kimyoviy 
energiyasiga aylantirish 
xemosintez
deb ataladi. Bularga bir qator mikroor-
ganizmlar: ammiak ni azot kislotaga aylantiruvchi nitrifikator bakteriyalar; 
ikki valentli temirni uch valentli temirga aylantiruvchi temir bakteriyalari; 
vodorod sulfidni sulfat kislotaga aylantiruvchi oltingugurt bakteriyalarini 
misol qilib ko‘r satish mumkin. Atmosferadagi azotni o‘zlashtiradigan ayrim 
erimaydigan mine rallarni o‘simlik tomonidan o‘zlashtiriladigan shakllariga 
aylantiradigan xemo sintetik bakteriyalar tabiatda moddalarning aylanishida 
muhim ahamiyatga ega.
Energiya vodorod, vodorod sulfid, oltingugurt, temir, ammiak, nitrit va 
boshqa anorganik birikmalarning oksidlanishidan ajralib chiqishi mumkin.
Anorganik moddalardan organik birikmalarni sintez qilish qobiliyatiga 
ega bo‘lmagan organizmlar, ularni tayyor holda oladi. Bunday organizmlar 
geterotroflar
deb ataladi. Bularga ko‘pchilik bakteriyalar, zamburug‘lar va 
barcha hayvonlar kiradi.
Amilaza fermenti kraxmalni shakargacha parchalaydi. Amilaza fermenti 
unayotgan donlarning tarkibida va odam so‘lagida ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun 

---

76
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
ferment shirasini unayotgan don maysalaridan (sumalakni eslang) yoki so‘lakdan 
tayyorlash mumkin. Buning uchun og‘izni bir-ikki xo‘plam suv bilan yaxshilab 
chayqaymiz, so‘ng bir xo‘plam suv 2—3 daqiqa davomida og‘izda ushlab turiladi 
va bo‘sh stakanga solinadi. Shu yo‘l bilan tayyorlangan so‘lak eritmasi amilaza fer-
menti shirasi hisoblanadi. Tajriba uchun yana yodning 1% li va kraxmalning 0,5% 
li eritmasi tayyorlanadi.
1. Ikkita quruq probirka olamiz.
2. Birinchi probirkaga 1—2 ml suv va 1—2 ml kraxmal eritmasi quyiladi va 
yaxshilab aralashtiriladi. Uning ustiga 1 tomchi yod tomiziladi. Ko‘k rang 
hosil bo‘ladi.
3. Ikkinchi probirkaga 1—2 ml amilaza fermenti shirasidan va 1—2 ml kraxmal 
eritmasidan quyamiz va 5 daqiqa o‘tgandan keyin 1 tomchi yod tomizila-
di. Bunda probirkada ko‘k rang emas, balki qizg‘ish yoki sariq rang paydo 
bo‘ladi. Bu kraxmalni ferment ta’sirida parchalanganidan darak beradi.
Ma’lumki, o‘simlik barglarida hosil bo‘ladigan asosiy organik modda krax-
maldir. U quyosh nuri ta’sirida hosil bo‘ladi. Agar biron-bir usul bilan bargning 
ma’lum qismiga quyosh nurining ta’siri to‘sib qo‘yilsa, o‘sha joyda kraxmal hosil
bo‘lmaydi. Bu hodisani quyidagi tajribada tekshirib ko‘rish mumkin.