Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Omonim
Seslik qurılısı birdey, biraq mánileri hár qıylı sózlerdi omonimler deymiz. Omonim grektiń “homos” hám “onypa” sózleriniń birikpesinen payda bolıp, bizińshe “bir qıylı atama” degen mánini bildiredi. Olardıń mánileriniń hárqıylı ekenligi sóz dizbegi mánisinen, olar arqalı aytılajaq tiykarǵı oy-pikirden anıqlanadı. Mısalı: Ol suwıq tús bildirdi. Ol uyqlap atırıp tús kórdi. Alma pis, awzıma tús. Tal tús.
Omonimler úsh túrge bólinedi: sap omonimler, omoformalar, omofonlar hám omograflar. Aytılıwı birdey, biraq jazılıwı hár qıylı sózler omofonlar, al birdey jazılıp, ózgeshe aytılatuǵın sózler omograflar dep ataladı: Bul tóbeniń óz knyazı, óz begi, Kim qábirde únsizlike tózbedi. Ózbegi, qazaǵı – bári tuwısqan, Mártlik saparlaǵa beldi buwısqan. Kim sheber, kim olaq, Ayta qoysın ol-aq.
Omonim sózler menen kóp mánili sózlerdi ayırıp biliw kerek. Mánilerinde qandayda ulıwmalılıq, jaqınlıq bolsa, onday sóz kóp mánili sóz bolıp esaplanadı. Kóp mánili sózlerdiń mánileri sózdiń tiykarǵı mánisine jaqın boladı. Máselen: adamnıń bası, tamnıń bası, kósheniń bası. Bul sóz dizbekleriniń hámmesinde de bası sózi ústindegi bólegi – joqarısı degen ulıwmalıq mánige iye. Demek, bası degen bir sózdiń ózi bir neshe mánide qollanılǵan. Al, omonimler forması hám aytılıwı birdey bolǵan menen mánileri hár qıylı sózler. Mısalı: at (имя), at (стреляй (feyil) ), at (лощадь (atlıq - haywan). Bul sózlerde mánilik ulıwmalıq jaqınlıq joq: Periyza suw sepkendey tereń oyǵa battı. Oyǵa ornalasqan bulardıń awılınıń terekleri ǵana kórinedi.
Antonim
Antonim hár qıylı túbirlerge iye bolǵan qarama-qarsı mánili sózler. Mısalı: kóp – az, jaqsı – jaman, biyi – pás, uzın – qısqa, dos – dushpan. Bunday hár qıylı túbirge iye bolǵan antonimlerdi leksikalıq antonimler dep te ataydı. Aqıllı – aqılsız, duzlı – duzsız, bardı – barmadı, ayttı – aytpadı t.b sózlerinde qarama-qarsı máni seziledi. Olarda tek qosımtalarǵa baylanıslı, sol belgini bar yáki joqlıǵı ańlatıladı. Sóz túbiriniń mánisi bir. Sonlıqtan bunday sózlerdi grammatikalıq antonimler deymiz. Olar leksikalıq antonim bola almaydı. Mánileri qarama-qarsı sózlerden jasalǵan jup sózlerde de qarama-qarsı máni bar, biraq olar da bir uǵımdı bildirigenlikten bi sóz retinde qollanıladı. Mısalı: uzaq-jaqın, jaqsı-jaman. Qaraqalpaq tilindegi sóz shaqaplarınıń ishinde belgini, sapanı, muǵdardı bildiretuǵın sózler toparında yaǵnıy atlıq, kelbetlik, feyil, ráwishlerde ushrasadı.