Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti


XIX asrda paydo bo‘lgan yangi maktab “Yosh grammatikachilar” deb atalib



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə98/203
tarix21.10.2023
ölçüsü3,61 Mb.
#158334
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   203
Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti (1)

XIX asrda paydo bo‘lgan yangi maktab “Yosh grammatikachilar” deb atalib, 
ular birinchi marta tillarda doimiy o‘zgarishlar bo‘lib turishini kashf etganlar. Ular 
tovush o‘zgarishlarining ma’lum turi tasodifiy emasligini qayd etishadi, ammo bu 
o‘zgarishlar juda ko‘p so‘zlarda namoyon bo‘ladi ( masalan, /p/ > /f/). Shuningdek, 
bugungi kundagi ayrim shakllarni til taraqqiyotining ma’lum bir davridagi tovush 


104 
o‘zgarishlarini aniqlash orqali dastlabki holatidan ajratib olish mumkin. “Yosh 
grammatikachilar” tomonidan analogiya konsepsiyasi ishlab chiqiladi: tilar 
doimiyligiga yordam beruvchi va undagi tartibsizliklarni chetlashtiruvchi jarayon –
juda muhim mexanizm bo‘lib, biz tildagi odatiy tovush o‘zgarishlari bilan noodatiy
(morfologiyada qayd etilgan) tovush o‘zgarishlarini bilishimiz kerak. Yosh 
grammatikachilar tovush o‘zgarishlarini tabiat qonunlariga ko‘ra qiyoslaydilar va 
istisno holatlar uchun izoh topishga harakat qilganlar.
Keyinchalik ba’zi tilshunoslar tilni o‘zgaruvchanligini izohlashning boshqa 
yo‘llarini topadilar. Tilshunoslikning strukturalizm maktabi (XX asr boshlari) tildagi 
barcha elementlarni o‘z o‘rnida sistema holatida o‘rganishni boshlab beradilar. 
Tildagi bir elementning o‘zgarishi butun sistemaga ham ta’sir qiladi.
Strukturalistlarni til sistemasida sodir bo‘ladigan alternativ o‘zgarishlar 
ko‘proq qiziqtirgan. Shunday tovush o‘zgarishlaridan biri ikki fonemaning bir 
fonemaga o‘tishi yoki bir fonemaning xuddi shunday o‘zgarish bilan tilda mavjud 
bo‘lgan boshqa fonemaga o‘tishi kabilar. Masalan, wh (which) tovush kombinatsiyasi 

Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   203




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin