Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

bob. Ishning amaliyotga tatbiqi

1. 
   Ta’lim bosqichlari dastur va darsliklari tahlili 52
   
2. 
   Dars ishlanmasi 55
   

Xulosa 68
Foydalanilgan adabiyotlar 72

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. XX asrning buyuk yozuvchilaridan biri Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho’lpon “Adabiyot nadir? maqolasida adabiyotning jamiyat hayotida tutgan o‘rniga baho berib, shunday yozadi: “Hech to‘xtamasdan harakat qilib turgan vujudimizga, tanimizga suv, havo naqadar zarur bo‘lsa, maishat yo‘lida har xil qora kirlar bilan kirlangan ruhimiz uchun ham shul qadar adabiyot kerakdir. Adabiyot yashasa, millat yashar... Adabiyot chin ma’nosi ila o‘lgan, so‘ngan qaralgan, majruh yarador ko‘ngilga ruh bermak uchun, faqat vujudimizga emas, qonlarimizga qadar singishgan qora balchiqlarni tozalaydurgan, o‘tkir yurak kirlarini yuvadurg‘on toza ma’rifat suvi, xiralashgan oynalarimizni yorug‘ va ravshan qiladurgan, chang va tuproqlar to‘lgan ko‘zlarimizni artub tozalaydurg‘on buloq suvi bo‘lganlikdan bizga g‘oyat kerakdur”¹. Adib o‘zining bu maqolasi orqali adabiyotning, adabiy ta’limning mazmunini, mohiyatini belgilab berganday.
Chindan ham, adabiyot inson sezimlariga, his-tuyg‘ulariga ta’sir o‘tkazib, o‘quvchiga hayot falsafasidan saboq beradi: olam va odam murakkabliklarini idrok etish yo‘llarini ko‘rsatadi; o‘quvchiga yashash sirlarini o‘rgatadi, uning ma’naviy yuksalishiga ko‘maklashadi. Inson borliq qurshovida yashaydi. U olamning bitta bo‘lagi. Yaratiqlar ichida, borliqdagi mavjudodlar ichida eng azizi, mukarrami bu - INSONdir. Inson tafakkur qudrati, so‘zlay olish imkoni bilan yanada qudratli va sharafli sanaladi.
Inson o‘z aql-u idroki bilan olamni inikos etadi, uning sir-sinoatlarini yechishga intiladi. Tafakkur til vositasida voqelanadi, yorqinlashadi. Demak, inson doimo so‘zga ehtiyoj sezib yashaydi. Insonning borliq haqidagi tasavvurlarini boyitishda, uning olam hodisotlarini teran anglashi yo‘lida adabiyot bemisoli kuch- qudratga egadir. Adabiyotni anglash, idrok etish, so‘z qudratidan bahra olish adabiy uquvni, zakovatni talab etadi.
Adabiy ta’lim asosini adabiyot o‘qitishning maqsad va vazifalari hamda uning mazmuni tushunchalari tashkil etadi. Komil shaxsni shakllantirish adabiyot





¹ Чўлпон. Адабиёт надир? –Т.:Чўлпон нашриёти, 1994. Б. 6-8
o‘qitishning bosh maqsadi. Bu umumiy tushuncha bo‘lib, istiqbolni belgilaydi. Oddiy o‘quvchidan kitobxon o‘quvchini tayyorlash, bolalarni badiiy so‘zdan ta’sirlanadigan, uning josibasini his etadigan, haqiqiy badiiy asarni taniydigan, o‘qigan badiiy asarini tahlil eta biladigan va undan o‘ziga xulosa chiqarishga qobil, o‘z qarashlarini og‘zaki va yozma ravon ifoda eta oladigan, badiiy asar o‘qishni o‘zining birinchi hayotiy ehtiyojiga aylantirgan o‘quvchi shaxsini shakllantirish bosh vazifa sifatida turadi.
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida bu haqda shunday yozadilar: “Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro‘-e’tibori avvalambor farzandlarimizning unib-o‘sib, ulg‘ayib, qanday inson bo‘lib hayotga kirib borishiga bog‘liqdir. Biz bunday o‘tkir haqiqatni hech qachon unutmasligimiz kerak”¹.
Adabiy ta’lim o‘quvchi dunyoqarashini shakllantiradi, uning olam va odam haqidagi tasavvurlarini boyitadi; oqni qoradan, yaxshini yomondan ajratishga o‘rgatadi. Badiiy asarlarni o‘rganish orqali o‘quvchining falsafiy qarashlari kamol topadi, mushohadalari teranlashadi. Hayot – katta maktab. Shunday bo‘lsa ham o‘quvchini ana shu hayotning butun murakkabliklariga sabot va matonat bilan chidashga, uning zalvorli sinovlarini yengib o‘tishga, eng qiyin damlarda ham o‘zini yo‘qotmay oldinga intilishiga o‘rgatadigan beminnat maslahatchi, samimiy do‘st – bu adabiyot, adabiy ta’lim hisoblanadi.
“Maktabda adabiyotni so‘z san’ati sifatida o‘qitish o‘quvchilarda uni emotsional qabul qilish, mustaqil fikrlash qobiliyatini kamol toptirishni taqozo etadi. O‘quvchida hayotni, hayotiy voqea-hodisalarni bilishga, odamlar va ularning ruhiyatini anglashga ehtiyoj tug‘ilishi bilan adabiyotni anglashga qiziqish paydo bo‘ladi. O‘qituvchi badiiy asarni o‘qitish orqali o‘quvchilarda hosil bo‘lgan ana shu qiziqishni rivoj toptiradi, ularni san’at olamiga olib kiradi, o‘quvchilarning yoshi, bilim darajasini hisobga olgan holda ularning badiiy didini o‘stiradi”¹.



¹ Каримов И.А. юкак маънавият – енгилмас куч. – Т: Маънавият, 2011. Б. 1
¹ Зуннунов Б.Бадиий асар таҳлили методикаси. – Т: Ўқитувчи, 1989 Б. 4
Insoniyat uchinchi ming yillikda yuksak taraqqiyot sari dadil odimlamoqda. Uning tafakkuri, dunyoqarashi soatma-soat, daqiqama-daqiqa o‘zgarib, rivojlanib bormoqda. Har bir millat, xalq dunyo hamjimiyati orasida o‘z o‘rni, nufuzi, obro‘- e’tiborini saqlab qolish, taraqqiy etish, eng rivojlangan mamlakat maqomiga erishish kabi ezgu maqsadlar sari intilmoqda. Bunday oliy maqsadga erishish o‘z-o‘zidan bo‘lmaydi, albatta. Ta’lim-tarbiya mushtarakligida, yoshlar ongida ezgulikning singdirilishida adabiyotning o‘rni beqiyos. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev «Yoshlarning kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshirishga, ularni kitob bilan do‘st bo‘lishga, aholining kitobxonlik saviyasini yanada oshirishga alohida e`tibor qaratish lozim bo‘ladi. Buning uchun, avvalo, milliy adabiyotimiz va jahon adabiyotining eng sara namunalarini ijtimoiy tarmoqlarga joylashtirish va ularni keng targ'ib qilishga alohida e`tibor berishimiz muhim ahamiyat kasb etadi”.¹
Bizning asosiy maqsadimiz ta’lim jarayonini shaxsning hayotiy qiziqishlarini qondirishga, umumiy madaniyatini shakllantirishga, uning jamiyat hayotida moslashuvi, ta’lim va kasbiy dasturlarni ongli ravishda tanlay olishi hamda o‘zlashtira olishga qaratilgan.